Η εκλογική νίκη του ΣΥΡΙΖΑ, έναν χρόνο πριν, σηματοδοτεί την ωρίμανση μιας πολυετούς διαδρομής που συνέπεσε με σημαντικές εξελίξεις. Πρόκειται για γεγονότα που συνέβησαν 15 χρόνια πριν, αλλά συνδέονται άμεσα, αν δεν καθόρισαν κιόλας, το πολιτικό φαινόμενο που αντιπροσωπεύει ο ΣΥΡΙΖΑ. Αναφέρομαι, συγκεκριμένα, στις πρώτες μαζικές αμφισβητήσεις του νεοφιλελεύθερου υποδείγματος που άρχισαν στο Σιάτλ των ΗΠΑ το 1999 και κορυφώθηκαν στη Γένοβα τον Ιούλιο του 2001. Στο μεταξύ είχε προηγηθεί η προσπάθεια αυτό το νέο κίνημα που ζητούσε οι «άνθρωποι να είναι πάνω από τα κέρδη» να πάρει συγκεκριμένη μορφή, ώστε να καταδειχθεί στη πράξη ότι ένας άλλος κόσμος δεν είναι μόνο αναγκαίος αλλά και εφικτός. Στη Λατινική Αμερική ειδικότερα αρχίζει ένας ιστορικός κύκλος προοδευτικών αλλαγών, με ανατροπές των νεοφιλελεύθερων κυβερνήσεων στη Βραζιλία, τη Βενεζουέλα, την Αργεντινή και την εμφάνιση νέων μορφών κινημάτων και συλλογικών εμπειριών.

Στην Ελλάδα, εκείνα τα χρόνια, ο παρʼ ολίγον εκτός Βουλής Συνασπισμός, καθώς και διάφορες μικρές οργανώσεις μιας κατακερματισμένης και πολλαπλά ηττημένης Αριστεράς, αποφασίζουν ότι δεν πάει άλλο, ότι η Αριστερά δεν μπορεί να παρακολουθεί τις εξελίξεις από το περιθώριο. Πρέπει να ανασυνταχθεί, να ξαναγίνει δύναμη μετασχηματισμού της κοινωνίας, ενώνοντας αλλά και υπερβαίνοντας ταυτόχρονα τις επιμέρους καταβολές, διαδρομές και εμπειρίες της. Βήμα πρώτο, η συγκρότηση ενός «χώρου διαλόγου και κοινής δράσης της Αριστεράς» τον Μάιο του 2001. Βήμα δεύτερο, η δημιουργία του ΣΥΡΙΖΑ το 2004.

Ο ΣΥΡΙΖΑ συγκροτήθηκε εξαρχής με έντονο ευρωπαϊκό και διεθνή προσανατολισμό. Και τούτο γιατί η αντιπαράθεση με την πολιτική της λιτότητας και των νεοφιλελεύθερων δογμάτων μπορεί και πρέπει -εν ανάγκη- να ξεκινήσει ακόμη και από μία μεμονωμένη χώρα, δεν μπορεί όμως -ή είναι εξαιρετικά δύσκολο- να ολοκληρωθεί με επιτυχία αν μείνει μια φωτοβολίδα στο σκοτεινιασμένο ουρανό, αν δεν πάρει τη δυναμική ενός ευρύτερου κύματος, αν δεν αποδειχθεί ως η απαρχή ενός νέου προοδευτικού ιστορικού κύκλου γιαόλη την Ευρώπη ή για ένα ευρύ υποσύνολό της.  

Πώς επηρέασε η εκλογική νίκη του ΣΥΡΙΖΑ και οι δραματικές εξελίξεις του χρόνου που πέρασε την Ευρώπη;

Πολλοί πίστευαν ότι η επίδειξη σκληρής στάσης προς την ελληνική κυβέρνηση και ο εξαναγκασμος της, σε υποχώρηση από τους αρχικούς στόχους και εξαγγελίες, θα σκορπούσε απογοήτευση και θα ακύρωνε τις αριστερόστροφες τάσεις σε άλλες χώρες. «Θα σας γδάρουν και θα δείχνουν το τομάρι σας στους Podemos». Αυτα εγραφε μεριδα του ελληνικου τυπου. Υπήρχαν δυνάμεις και εδώ και στο εξωτερικό που θα ήθελαν μια τέτοια εξέλιξη.

Όμως αυτό δεν συνέβη. Αντίθετα, στη συνείδηση των λαών ωρίμασε η ιδέα ότι, για να αλλάξει η Ευρώπη, δεν αρκεί η ηρωική αυτοθυσία του ενός, αλλά ο συντονισμός των πολλών. Δεν αρκεί να πάρει κάποιος τη σκυτάλη από το χώμα και να τη σηκώσει ψηλά. Χρειάζεται ο συντονισμός πολλών και ο συγχρονισμός,  των σχεδίων και της δράσης τους. Το πρόταγμα μπορεί να γεννήθηκε από διακριτές μεμονωμένες εστίες, αλλά πλέον έχει μετουσιωθεί σε συλλογικό.

Στην Πορτογαλία υπάρχει ήδη μια νέα κυβέρνηση με τη στήριξη αριστερών δυνάμεων. Στην Ισπανία οι Podemos, «από το τίποτα», κατέκτησαν κεντρική θέση στην πολιτική, η δεξιά κυβέρνηση, που τόσο λοιδορούσε τον δικό μας αγώνα ενάντια στο μονόδρομο της ευρω-λιτότητας ηττήθηκε και ο ισπανικός δικομματισμός εισήλθε σε κρίση. Στην Ιταλία,  οι θετικές διαφοροποιήσεις της κυβέρνησης Ρέντσι γίνονται ολοένα και πιο αισθητές. Αλλά και στην Ιρλανδία, τη Βρετανία και σε άλλες χώρες συντελούνται θετικές μετατοπίσεις και αλλαγές. Η συντηρητική επομένως εκδοχή της Ευρώπης και η ακροδεξιά έκβαση της κρίσης, χωρίς να υποτιμάται ο σχετικός κίνδυνος, δεν αποτελούν ούτε νομοτέλεια ούτε μονόδρομο. Ο δε φόβος, οι απειλές και οι χρηματοπιστωτικοί αποκλεισμοί αποτελούν ασφαλώς θανάσιμα όπλα. Όμως ακόμη και αυτά μπορούν να επιβραδύνουν, αλλά δεν μπορούν τελικά να ακυρώσουν την κοινωνική δυναμική των πραγμάτων.  Οι πρώτοι σπόροι μιας εναλλακτικής κατεύθυνσης στην ευρωπαϊκή πολιτική έχουν ήδη φυτευτεί, και η πιθανότητα να καρποφορήσουν παραμένει ανοιχτή.

Η μάχη (καλώς) δόθηκε και συνεχίζεται

Πολλοί λένε πως στην πολιτική μετρά μόνο το αποτέλεσμα. Και με την έννοια αυτή, θεωρούν ότι η τελική έκβαση της διαπραγμάτευσης συνιστά μια στρατηγική ή και τελειωτική ήττα για την κυβέρνηση και τον ΣΥΡΙΖΑ. Επαναφέρουν κάθε τόσο τα σενάρια για «αριστερή παρένθεση», ενώ άλλοι μιλούν για το τέλος μιας αυταπάτης ή για έναν εξαρχής μάταιο αγώνα ενός άοπλου Δαυίδ με έναν πάνοπλο Γολιάθ.

Άλλοι πάλι αντιμετωπίζουν το τρίτο μνημόνιο ως να ήταν και ο δικος μας αρχικός στόχος. Συγχέουν τους αναγκαίους μετασχηματισμούς που πρέπει να επιχειρήσουμε στο κράτος, το πολιτικό σύστημα, την κοινωνία, την οικονομία με τη διαχείριση του υπάρχοντος συστήματος. Ξεχνούν δηλαδή τις στρατηγικές μας δεσμεύσεις, από πού ξεκινήσαμε και πού θέλουμε να πάμε, την «κινούσα ιδέα» που υποκίνησε το εγχείρημά μας, το στόχο τον οποίο έχουμε χρέος να υπηρετήσουμε μέχρι τέλους.

Όμως όλα αυτά απλώς βεβαιώνουν πως οι ενδιάμεσοι απολογισμοί, σε έναν πόλεμο που συνεχίζεται, έχουν πάντα δυσκολίες. Η πρώτη δυσκολία είναι ο αναπόφευκτος υποκειμενισμός. Η δεύτερη είναι η επείγουσα ανάγκη ανταπόκρισης  σε αιτήματα και διεκδικήσεις δεκαετιών, άμεσης δικαίωσης συσσωρευμένων προσδοκιών. Όμως εκείνο που μετρά τελικά δεν είναι μόνο το άμεσο και στατικό αποτέλεσμα αλλά η ευρύτερη δυναμική, η ανίχνευση νέων δρόμων, η πείρα και η νέα γνώση που παράγει ένας αγώνας, ακόμη και όταν δεν πετυχαίνει αμέσως και με την πρώτη τους διακηρυγμένους στόχους του, η δυνατότητα που παρέχει να εντοπισθούν και να διορθωθούν σφάλματα και παραλείψεις, να κατανοηθούν διαστάσεις των οποίων οι πτυχές ήταν άγνωστες.

Δεν υπάρχει αμφιβολία ότι η μετάβαση από την αντιπολίτευση στη διακυβέρνηση, από τις θεωρητικές υποθέσεις στη συγκεκριμένη πραγματικότητα και στο συγκεκριμένο χρόνο, αποκαλύπτει τέτοια λάθη και παραλείψεις. Ακόμη, για την ικανοποίηση των απαιτητικών στόχων που έθετε προεκλογικά ο ΣΥΡΙΖΑ, δεν αναπτύχθηκαν πάντα οι απαραίτητοι συσχετισμοί και τα κατάλληλα μέσα, εξέλιξη που σχετίζεται και με την οργανωτική ανάπτυξη την και πολιτική ωρίμανση του ΣΥΡΙΖΑ.

Η αρχή έγινε…

Παρʼ όλα αυτά, τόσο οι νίκες όσο και οι ήττες, όλη η ως τώρα πορεία του, καταδεικνύουν ότι η αρχική «κινούσα ιδέα» του εγχειρήματος που εκφράζει ο ΣΥΡΙΖΑ δεν ήταν μια ιδεοληψία, αλλά έχει υλική υπόσταση και κοινωνική δυναμική. Και η εν λόγω «κινούσα ιδέα» είναι ότι βρισκόμαστε σε μια ιστορική καμπή, όπου το επίδικο είναι η αλλαγή του κυρίαρχου υποδείγματος. Η συνοχή της Ευρώπης, αλλά και της κάθε κοινωνίας ξεχωριστά, απαιτεί αλλαγή πορείας και πολιτικής. Δικό μας καθήκον είναι να κάνουμε το περιεχόμενο αυτής της αναπόφευκτης αλλαγής κοινωνικό και οικολογικό, δηλαδή αριστερό, διότι αν γίνει με τους όρους της Δεξιάς, τότε οι σημερινές αντιθέσεις θα γίνουν ακόμη πιο εκρηκτικές και αβίωτες.

Μπορεί λοιπόν αυτοί οι 11 μήνες να μην άλλαξαν την Ευρώπη, αλλά κατέστησαν ακόμη πιο αναγκαία την αλλαγή της, ακριβώς επειδή έδειξαν σε όλο τον κόσμο ότι στην Ευρώπη συγκρούονται δύο διαφορετικές πολιτικές αντιλήψεις και δύο διακριτά πολιτικά σχέδια για το μέλλον των ευρωπαϊκών λαών. Κατέδειξαν τα θεσμικά και δημοκρατικά όρια του ευρωπαϊκού οικοδομήματος και πυροδότησαν μια μεγάλη πολιτική συζήτηση για το μέλλον της Ευρώπης. Αποκαλύφθηκε, για παράδειγμα, πόσο αναγκαίο είναι ένα ευρωπαϊκό σύστημα εγγύησης των καταθέσεων, χωρίς το οποίο κάθε χώρα κινδυνεύει να βρεθεί αθωράκιστη και εκτεθειμένη στις πιέσεις των αγορών, αλλά και μια πανευρωπαϊκή λύση στο πρόβλημα του χρέους. Τίποτε από όλα αυτά δεν θα μπορούσε να συμβεί τόσο καθαρά και με τόση δύναμη αν κάποιος δεν σήκωνε τη σκυτάλη από το χώμα. Κι αυτό είναι ήδη ένα γεγονός, μια κερδισμένη μάχη του ελληνικού λαού, του ΣΥΡΙΖΑ και της κυβέρνησης της οποίας ηγείται. Υπό αυτή την έννοια, αφήσαμε μια ιστορική δημοκρατική παρακαταθήκη για έναν διαρκή και πάντα επίκαιρο αγώνα, έναν αγώνα που συνεχίζεται.