Η Ευρώπη βρίσκεται στην πιο κρίσιμη καμπή στην Ιστορία της. Είναι αντιμέτωπη με μια κρίση κατεύθυνσης και προσανατολισμού. Για μεγάλο χρονικό διάστημα, η ευρωπαϊκή ενοποίηση κέρδισε ευρεία πολιτική στήριξη και ισχυρή κοινωνική νομιμοποίηση ως ένα σχέδιο χωρίς επιστροφή, ως εγγύηση ασφάλειας και ειρήνης, ως κοινωνικό μοντέλο διακριτό για την προοδευτικότητά του, ως υπόσχεση ευημερίας για όλους μέσα από στρατηγικές σύγκλισης και συνοχής.

Σήμερα, η κατάσταση αυτή έχει από πολλές απόψεις ανατραπεί. Το Brexit έδειξε ότι η ενοποίηση δεν είναι διαδικασία χωρίς επιστροφή. Η σύγκλιση έχει αλλάξει κατεύθυνση και πρόσημο, έγινε σύγκλιση «προς τα κάτω» και το κοινωνικό κράτος συρρικνώνεται. Στη συνείδηση πολλών πολιτών, η ευρωπαϊκή ενοποίηση ταυτίζεται πλέον με αέναη λιτότητα, μεταρρυθμίσεις που διευρύνουν τις ανισότητες, αδυναμία συλλογικής και αλληλέγγυας απάντησης σε νέες προκλήσεις – όπως το προσφυγικό.

Από τις “ταχύτητες” στην πολιτική

Γι’ αυτό και η Ε.Ε. δεν αντιμετωπίζει μόνο κρίση προσανατολισμού αλλά και δημοκρατικής νομιμοποίησης και από την κρίση αυτή επωφελούνται οι δυνάμεις της Ακροδεξιάς, της εθνικής αναδίπλωσης και περιχαράκωσης. Χωρίς την ήττα τους, αλλά και χωρίς ανατροπή των αιτιών που τις εξέθρεψαν, οι κίνδυνοι που απειλούν τη συνοχή, ακόμη και την ύπαρξη της Ε.Ε., δεν είναι βέβαιο ότι θα υποχωρήσουν.

Το ερώτημα λοιπόν είναι ποιες δυνάμεις και με ποιο σχέδιο μπορούν να βγάλουν την Ευρώπη από την πολλαπλή κρίση. Η Ευρώπη αντιμετωπίζει ένα πρόβλημα πρωτίστως πολιτικό και έχει ανάγκη από ένα πολιτικό σχέδιο εξόδου από την κρίση μέσα από τον μετασχηματισμό της σε μια δημοκρατική και κοινωνική κατ’ αρχάς ένωση. Το ζητούμενο είναι η αναβάπτιση του ευρωπαϊκού εγχειρήματος στις κοινωνικές ανάγκες, η ανάκτηση της εμπιστοσύνης των πολιτών και των κοινωνιών σε αυτό.

Η δημοσιοποίηση της Λευκής Βίβλου, αν και αργοπορημένη, αποτελεί θετική πρωτοβουλία. Διότι θέτει τέρμα στον εφησυχασμό. Είναι ήδη προφανές ότι, από τα πέντε σενάρια που προτείνει η Ευρωπαϊκή Επιτροπή, η δημόσια συζήτηση επικεντρώνεται σε εκείνο της Ευρώπης των πολλών ταχυτήτων.

Οι συζητήσεις για «λειτουργική» ενοποίηση, ενοποίηση «πολλών ταχυτήτων», Ευρώπη «α λα καρτ» ή των «ομόκεντρων κύκλων» δεν είναι καινούργιες, μετρούν δεκαετίες.

Αυτά τα σχήματα όμως τείνουν να παρακάμπτουν την πολιτική. Διότι η ταχύτητα είναι σημαντική, όμως ακόμη πιο σημαντική είναι η κατεύθυνση προς την οποία κινούμαστε. Διαφορετικές ταχύτητες, λοιπόν, για την υλοποίηση ποιων στόχων, με ποια πολιτική;

Η δημόσια συζήτηση επομένως πρέπει να μετατοπιστεί από τις «ταχύτητες» στους συγκεκριμένους στόχους που επιδιώκουμε και στις πολιτικές με τις οποίες θέλουμε να τους πετύχουμε.

Κρίσιμες πτυχές

Θα αναφερθώ σε ορισμένα κρίσιμα στοιχεία ενός τέτοιου σχεδίου. Ένα σχέδιο για την έξοδο της Ε.Ε. από την κρίση δεν πρέπει να παραβλέπει τις ιδρυτικές αρχές που αναγνωρίζουν την ισοτιμία και τα ίδια δικαιώματα των κρατών – μελών. Η όποια στενότερη συνεργασία πρέπει να είναι ανοιχτή σε όλα τα κράτη – μέλη που το επιθυμούν, χωρίς εξαιρέσεις ή αποκλεισμούς. Πρέπει επομένως να αποκλειστεί κάθε άμεση ή έμμεση ρύθμιση που οδηγεί σε κλειστές ηγετικές ομάδες που δημιουργούν σχέσεις ανισοτιμίας.

Πρέπει να αποτραπεί η μονιμοποίηση των υφιστάμενων διαφορών προς τα επίπεδα της ανάπτυξης, γιατί εμπεριέχει τον κίνδυνο περιθωριοποίησης και αναγκαστικού αποκλεισμού από τις διαδικασίες της ενοποίησης. Οι όποιες μορφές συνεργασίας χρειαστεί να υπάρξουν, επομένως, πρέπει να αποτελούν εξαίρεση και όχι τον κανόνα.

Η ίδια η αρχιτεκτονική και η λειτουργία της Ευρωπαϊκής Ένωσης, ως έχει σήμερα, διευρύνουν τις υπάρχουσες ανισότητες. Παράδειγμα, στη διάρκεια της κρίσης, το χάσμα ανάμεσα στις χώρες του Νότου σε σχέση με τις χώρες του Βορρά διευρύνθηκε σε βαθμό που απειλεί τη βιωσιμότητα του ευρώ ή τη δική τους θέση μέσα σε αυτό αν δεν αντιστραφούν οι τάσεις απόκλισης. Ένα σχέδιο εξόδου από την κρίση πρέπει επομένως να προβλέπει πολιτικές διαμοιρασμού του ρίσκου και μηχανισμούς ευρωπαϊκής εμβέλειας αντιμετώπισης του προβλήματος της υπερχρέωσης, της χρηματοδότησης των επενδύσεων σε υποδομές και εγγύησης των καταθέσεων.

Ορισμένοι υποστηρίζουν ότι ο κεντρικός άξονας για τον μετασχηματισμό της Ευρώπης πρέπει να είναι η ασφάλεια και η κοινή άμυνα. Ένωση ασφάλειας χωρίς κοινωνική Ευρώπη δεν θα είναι παρά ένα ευρωπαϊκό ΝΑΤΟ. Όμως δεν είναι η απουσία του τελευταίου που οδήγησε στην κρίση και την απονομιμοποίηση της Ε.Ε. Κοινή πολιτική ασφάλειας μπορεί να υπάρξει στη βάση μιας κοινής πολιτικής για την κοινωνική Ευρώπη.

Ένα σχέδιο εξόδου από την κρίση θα μπορέσει να απαντήσει στην κρίση νομιμοποίησης της σημερινής Ε.Ε. και να ανακόψει την άνοδο της Ακροδεξιάς μόνο αν αφενός διαθέτει όραμα και δίνει μια αξιόπιστη προοπτική στο εγχείρημα της ευρωπαϊκής ενοποίησης, αφετέρου στηρίζεται σε μια προοδευτική κοινωνική ατζέντα που θα δίνει συγκεκριμένες απαντήσεις στα συγκεκριμένα προβλήματα των Ευρωπαίων πολιτών. Και πριν από όλα, εκείνα που αφορούν την ανεργία, την κατοχύρωση της αξιοπρεπούς εργασίας, τη στήριξη του κοινωνικού κράτους, τη διεύρυνση και την προσβασιμότητα στα κοινά αγαθά και βεβαίως την ασφάλεια των πολιτών.

Η θέση της Ελλάδας στον διάλογο και στο σχέδιο για το μέλλον της Ευρώπης πρέπει να είναι ουσιαστική. Δεν συμμερίζομαι απόψεις οι οποίες λένε ότι λόγω της υπερχρέωσης της χώρας, λόγω της εξάρτησης από τον δανεισμό των θεσμών, η Ελλάδα δεν μπορεί να έχει φωνή. Αντιθέτως, η Ελλάδα, παρά τις καταστροφές που έχει υποστεί από την κρίση και από λανθασμένες πολιτικές διαθέτει συγκριτικά πλεονεκτήματα και γεωστρατηγικό ρόλο που κανείς δεν μπορεί να αγνοήσει. Λέμε λοιπόν ναι στο άνοιγμα του διαλόγου για το μέλλον της Ευρώπης και συμμετέχουμε σε αυτόν ενεργά, με θέσεις και απόψεις που υπηρετούν και συμφέροντα της χώρας σε συνάρτηση με τα συμφέροντα της Ευρώπης. Είμαστε υπέρ μιας Ευρώπης της Δημοκρατίας, της αλληλεγγύης, της κοινωνικής δικαιοσύνης. Υπέρ μιας Ευρώπης με ισχυρούς μηχανισμούς οικονομικής σύγκλισης, κοινωνικής και περιφερειακής συνοχής.

Με το ευρώ, αλλά πώς;

Η θέση της χώρας μας στο ευρώ είναι δεδομένη. Όμως δεν αρκεί να λέμε μόνο ότι θέλουμε να είμαστε στο ευρώ. Το ερώτημα στο οποίο οφείλουμε να απαντήσουμε είναι ποια Ελλάδα σε ποια Ευρώπη μπορεί να ανταποκριθεί σε αυτήν την κρίσιμη ιστορική συγκυρία στις ανάγκες της χώρας, της νεολαίας μας και του λαού.

Στην κατεύθυνση αυτή χρειάζεται να σκεφτούμε και να συζητήσουμε σοβαρά ως κοινωνία και ως πολιτικές δυνάμεις τη νέα εθνική αναπτυξιακή στρατηγική. Αναπτυξιακή στρατηγική ταχείας μείωσης της ανεργίας, διαφορετικά υπάρχει κίνδυνος η οικονομική κρίση να μετατραπεί σε δημογραφική. Επίσης χρειάζεται η εν λόγω στρατηγική να επιδιώκει το ταχύ κλείσιμο του νέου χάσματος που έχει δημιουργηθεί τα τελευταία χρόνια εντός της Ευρωζώνης.

Και αναφέρομαι σε νέα αναπτυξιακή στρατηγική, διότι η αναγκαία σύγκλιση πρέπει να στηριχθεί όχι σε εύκολες ή πρόσκαιρες λύσεις, όπως συνέβη στο παρελθόν, αλλά στη δημιουργία των αναγκαίων, ουσιαστικών και διαρκέστερων προϋποθέσεων για βιώσιμη και δίκαιη ανάπτυξη.

*Άρθρο στην «Αυγή της Κυριακής»

Διαβάστε την πρωτότυπη δημοσίευση εδώ