Ομιλία στο συνέδριο «Πολιτικές και Χρηματοδοτικά Εργαλεία για την ανάπτυξη των ΜμΕ στην Ελλάδα».

Σκοπός της σημερινής εκδήλωσης είναι η ενημέρωση των φορέων της πολιτείας και της οικονομίας για τη στρατηγική της κυβέρνησης σχετικά με την πρόσβαση των μικρών και μεσαίων επιχειρήσεων στα εθνικά και ευρωπαϊκά εργαλεία χρηματοδότησης.

Οι ΜμΕ στη δίνη της κρίσης και των Μνημονίων

Ο χώρος των ΜμΕ έχει πληγεί όσο κανένας άλλος στη χώρα μας. Υπολογίζεται ότι από τις 1.200.000 θέσεις εργασίας που χάθηκαν στη διάρκεια της κρίσης, οι  700.000  χάθηκαν στις μικρές και μεσαίες επιχειρήσεις και από αυτές οι 500.000 χάθηκαν στις πολύ μικρές επιχειρήσεις. Οι απώλειες σε όρους προστιθέμενης αξίας υπολογίζονται στα 22 δισ. ευρώ, ενώ σε όρους επιχειρηματικών μονάδων στο διάστημα 2008-2014 εκτιμάται ότι έκλεισαν 229.000 επιχειρήσεις. Οι πιο πολλές από αυτές χάθηκαν στον τομέα των κατασκευών (82.000) και ακολουθούν οι τομείς του χονδρικού και λιανικού εμπορίου (61.000).

Τα ενδεικτικά αυτά στοιχεία δείχνουν ότι πίσω από την κατάρρευση των μικρών και μεσαίων επιχειρήσεων κρύβεται αφενός η κατάρρευση του πριν από την κρίση παραγωγικού υποδείγματος -ένα υπόδειγμα, έντονα εξαρτημένο από την οικοδομή, τις εισαγωγές και το δανεισμό, αφετέρου η πολιτική που εφαρμόστηκε τα χρόνια αυτά. Η βαθιά ύφεση που προκάλεσε η πολιτική του πρώτου και δεύτερου Μνημονίου, που σωρευτικά  υπερέβη το 25%, προκάλεσε συνθήκες καταστροφής και διεύρυνε το κοινωνικό και παραγωγικό κόστος της προσαρμογής.

Με τη σειρά της αυτή η μεγάλη καταστροφή των μικρών και μεσαίων επιχειρήσεων επιδείνωσε τη γενικότερη οικονομική και κοινωνική κρίση λόγω του μεγάλου ειδικού βάρους αυτών των επιχειρήσεων στην Ελλάδα. Συγκεκριμένα, στην Ελλάδα οι μικρές και μεσαίες επιχειρήσεις συμβάλουν στο 87% της συνολικής απασχόλησης ενώ στην Ε.Ε. το αντίστοιχο ποσοστό είναι 67%. Επίσης, στην Ελλάδα οι μικρές και μεσαίες επιχειρήσεις συμβάλλουν στο 75% της παραγόμενης προστιθέμενης αξίας, ενώ στην Ε.Ε. το αντίστοιχο ποσοστό είναι 57%.

Υποτιμώντας τις ιδιαιτερότητες αυτές ή παραβλέποντάς τες συνειδητά, οι σχεδιαστές του πρώτου και δεύτερου Μνημονίου, συνέβαλαν ώστε η κρίση να μετατραπεί σε οικονομική και κοινωνική καταστροφή. Δημιουργήθηκε έτσι ένας φαύλος κύκλος καθώς η βαθιά ύφεση και η παρατεταμένη λιτότητα επιτάχυναν την καταστροφή των μικρών και μεσαίων επιχειρήσεων και η καταστροφή των τελευταίων με τη σειρά της επιδείνωνε την ύφεση.

Η στήριξη των ΜμΕ όρος για έξοδο από την κρίση

Αυτό σημαίνει ότι δεν μπορούμε να βγούμε από τη συνολική κρίση αν δεν αντιμετωπίσουμε την κρίση των μικρών και μεσαίων επιχειρήσεων. Να το διατυπώσω διαφορετικά: η στήριξη των μικρών και μεσαίων επιχειρήσεων αποτελεί βασικό πυλώνα της στρατηγικής  για την έξοδο από την κρίση.

Δεν υποτιμώ καθόλου τη σημασία των μεγάλων έργων ή των μεγάλων επενδύσεων. Όμως αν, για παράδειγμα, καταφέρουμε να βοηθήσουμε ώστε από τις 600.000 επιχειρήσεις οι 100.000 να δημιουργήσουν από μια θέση εργασίας αυτό θα μείωνε την ανεργία κατά 100.000.

Αντιμετωπίζοντας το χρηματοδοτικό πρόβλημα

Είναι γεγονός ότι η μεγάλη πτωτική τάση έχει ανακοπεί. Έχουμε μπει σε μια φάση σχετικής σταθεροποίησης. Η μετάβαση όμως από την ύφεση στην οικονομική μεγέθυνση και από το παλιό στο νέο υπόδειγμα βιώσιμης και δίκαιης ανάπτυξης, που θέλουμε να δημιουργήσουμε, προσκρούει σε εμπόδια.

Όλες οι μελέτες αλλά και τα αιτήματα των επαγγελματικών φορέων αναδεικνύουν το πρόβλημα της χρηματοδότησης ως το υπ’ αριθμόν ένα πρόβλημά τους. Μάλιστα, σχετικές μελέτες ανεβάζουν το χρηματοδοτικό κενό, δηλαδή τις χρηματοδοτικές ανάγκες των μικρών και μεσαίων επιχειρήσεων, στα 3,5 έως 4 δισ. ευρώ. Πέρα από τη δυσκολία του ελληνικού τραπεζικού συστήματος να ανταποκριθεί στις ανάγκες, μια δεύτερη αιτία οφείλεται στη σχεδόν πλήρη ανυπαρξία εναλλακτικών εργαλείων χρηματοδότησης των μικρών και μεσαίων επιχειρήσεων. Δεν έχουμε δηλαδή εκείνες τις εναλλακτικές δομές και μορφές χρηματοδότησης, που σε άλλες χώρες, λειτουργώντας ως ένα παράλληλο και εναλλακτικό προς το τραπεζικό σύστημα δίκτυο, συμβάλλουν στην κάλυψη ή στην άμβλυνση του χρηματοδοτικού κενού.

Απέναντι σε αυτό το διπλό πρόβλημα οι προηγούμενες κυβερνήσεις αδράνησαν. Δεν έκαναν σχεδόν τίποτα και ό,τι επιχείρησαν δεν είχε τα προσδοκώμενα αποτελέσματα. Αυτό   συνέτεινε στην καταστροφή μεγάλου αριθμού επιχειρήσεων.

Η σημερινή κυβέρνηση από την πρώτη μέρα της εκλογής της είχε συνείδηση του προβλήματος. Και ήδη πριν τις εκλογές είχαμε επεξεργασθεί την ιδέα για μια αναπτυξιακή τράπεζα των μικρών και μεσαίων επιχειρήσεων.

Προσωπικά εξακολουθώ να  πιστεύω  και σήμερα ότι  ένας τέτοιος θεσμός λείπει από το χρηματοπιστωτικό σύστημα. Ωστόσο μη διαθέτοντας ίδιους πόρους -οι μόνοι διαθέσιμοι δημόσιοι πόροι ήταν αυτοί του ΕΣΠΑ- δεν μπορούσαμε να υλοποιήσουμε το σχέδιο αυτό χωρίς τη σύμφωνη γνώμη των θεσμών. Αναστείλαμε λοιπόν, χωρίς να εγκαταλείψουμε το αρχικό σχέδιο.

Οι πέντε κατευθύνσεις της κυβερνητικής στρατηγικής

Σε αυτές τις συνθήκες η κυβερνητική στρατηγική για την ενίσχυση της χρηματοδότησης των ΜμΕ αναπτύσσεται σε πέντε κατευθύνσεις:

1. Η πρώτη κατεύθυνση είναι ότι υλοποιούμε έναν ολοκληρωμένο σχεδιασμό για τη δημιουργία ειδικών αναπτυξιακών εργαλείων, που ήταν έτσι και αλλιώς αναγκαία, αλλά στη συγκυρία αυτή έγινε επιτακτική .

Και χαίρομαι που η  συνεργασία με την Ευρωπαϊκή Τράπεζα Επενδύσεων και τους ευρωπαϊκούς θεσμούς υπήρξε παραγωγική και αρχίζει να αποδίδει πρακτικά αποτελέσματα.

2. Η δεύτερη πρωτοβουλία που πήρε η κυβέρνηση ήταν η δημιουργία ενός νέου αναπτυξιακού νόμου ο οποίος είναι θεμελιακά πιο φιλικός προς τις μικρές και μεσαίες επιχειρήσεις, και ο οποίος αν κρίνουμε από τις έως τώρα αιτήσεις που έχουν υποβληθεί έχει προκαλέσει ζωηρό ενδιαφέρον υποψήφιων επενδυτών.
3. Η τρίτη κατεύθυνση είναι ότι δημιουργούμε συνθήκες για αύξηση της χρηματοδότησης της οικονομίας από τις τράπεζες, καθώς η δημιουργία νέων χρηματοδοτικών εργαλείων είναι ένα αναγκαίο και σημαντικό βήμα αλλά δεν αρκεί. Φανταστείτε μια κατάσταση στην οποία μια επιχείρηση θα βρίσκει χρηματοδότηση για μια νέα επένδυσή της από τα νέα χρηματοδοτικά εργαλεία, αλλά την ίδια στιγμή να κινδυνεύει να κλείσει λόγω έλλειψης ρευστότητας.

Το χρηματοδοτικό πρόβλημα των μικρών και μεσαίων επιχειρήσεων δεν μπορεί να αντιμετωπιστεί ολοκληρωμένα χωρίς  την αύξηση της χρηματοδότησης της οικονομίας από τις τράπεζες. Με το κλείσιμο της αξιολόγησης, τη δυνατότητα δανεισμού από τις διεθνείς αγορές και τη μείωση των κόκκινων δάνειων, οι δυνατότητες χρηματοδότησης αναμένεται να βελτιωθούν. Για να φθάσουν  όμως οι δυνατότητες αυτές σε όσους τις έχουν ανάγκη πρέπει η χρηματοδότηση των μικρών και μεσαίων επιχειρήσεων να γίνει προτεραιότητα και για τις τράπεζες.

Είναι ίσως η πιο δύσκολη προϋπόθεση. Όπως είναι γνωστό ακόμη και πριν την κρίση η πρόσβαση των μικρών και μεσαίων επιχειρήσεων στο τραπεζικό σύστημα ήταν σε πολλές περιπτώσεις δύσκολη. Πόσο μάλλον σήμερα. Πρέπει, λοιπόν, να ασκηθούν πιέσεις στο τραπεζικό σύστημα και από τα μέσα και από τα έξω από την κοινωνία.

Στη συνάντηση που είχαμε τη Δευτέρα με τους τραπεζίτες πρότεινα να δημιουργήσουμε ένα μόνιμο φόρουμ στο οποίο θα συμμετέχουν οι τράπεζες, φορείς της πραγματικής οικονομίας και η κυβέρνηση. Είναι μια ιδέα που είχαμε συζητήσει με τον πρόεδρο της ΓΣΕΒΕ προ καιρού. Είναι θετικό ότι η Ελληνική Ένωση Τραπεζών την αποδέχθηκε. Θα αξιοποιήσουμε, λοιπόν, και το βήμα αυτό για να υπάρξει μεγαλύτερη κατανόηση τόσο του προβλήματος όσο και των δυνατοτήτων με τελικό στόχο τη  μεγαλύτερη  ανταπόκριση του τραπεζικού συστήματος στις ανάγκες των μικρών και μεσαίων επιχειρήσεων.

4. Παράλληλα, και αυτή είναι μια τέταρτη κατεύθυνση της πολιτικής μας, ενθαρρύνουμε και στηρίζουμε εναλλακτικές μορφές και τρόπους χρηματοδότησης, στηρίζουμε τις συνεταιριστικές τράπεζες, προχωρούμε στη δημιουργία θεσμικού πλαισίου για τη διάδοση των μικροπιστώσεων, ενθαρρύνουμε και στηρίζουμε πρωτοβουλίες της Επιτροπής Κεφαλαιαγοράς για τη δυνατότητα έκδοσης μικρών ομολογιακών δανείων για μικρές και μεσαίες επιχειρήσεις ακόμη και για τη δημιουργία προοπτικά μιας αγοράς τέτοιων ομολόγων.
5. Το πρόβλημα της χρηματοδότησης είναι αλληλένδετο με το πρόβλημα της υπερχρέωσης.

Πέμπτη λοιπόν κατεύθυνση της πολιτικής της παρούσας κυβέρνησης είναι η διαμόρφωση ενός ολοκληρωμένου θεσμικού πλαισίου για την αντιμετώπιση του προβλήματος της υπερχρέωσης των μικρών και μεσαίων επιχειρήσεων καθώς και των αγροτών και των ελεύθερων επαγγελματιών.  Το Υπουργείο Οικονομίας, έχει επεξεργαστεί ένα πρωτοποριακό σχέδιο εξωδικαστικού διακανονισμού το οποίο αποτελεί τομή. Αποτελεί σημαντική επιτυχία το ότι παρά τις αδικαιολόγητες αντιρρήσεις των τραπεζών στο σύστημα αυτό μπορούν να μπουν και οφειλέτες πάνω από 20.000 ευρώ.

Χρειάζεται επιμονή αλλά και προσοχή στο στόχο. Ο στόχος είναι να απελευθερώσουμε δυνάμεις που είναι παγιδευμένες στην υπερχρέωση. Δεν πρέπει σε καμία περίπτωση όμως να  επιβραβεύσουμε επιχειρηματίες που πλούτισαν βουλιάζοντας στα χρέη τις επιχειρήσεις τους, αφήνοντας στην ανεργία τους εργαζομένους.

Φανταστείτε βέβαια την περίπτωση μιας επιχείρησης που πετυχαίνει ρύθμιση των δανείων της με τις τράπεζες αλλά δεν έχει φορολογική ενημερότητα. Η επιχείρηση αυτή δεν μπορέσει να λειτουργήσει. Για αυτό και η μεγαλύτερη καινοτομία που εισάγεται με το νομοσχέδιο περί εξωδικαστικού διακανονισμού είναι η συνδυασμένη και ταυτόχρονη ρύθμιση όλων των δανείων και όλων των υποχρεώσεων προς το Δημόσιο, τα ασφαλιστικά Ταμεία, τους ιδιώτες πιστωτές. Μάλιστα για την εξόφληση των υποχρεώσεων προς το δημόσιο δίνεται η ευχέρεια αυτό να γίνει με πολλές,  μέχρι και 120 δόσεις.

Βιώσιμη και Δίκαιη Ανάπτυξη με βιώσιμες ΜμΕ

Κυρίες και κύριοι

Από τα παραπάνω είναι προφανές  ότι τα νέα χρηματοδοτικά εργαλεία που σήμερα θα συζητήσουμε, δεν αποτελούν ένα αποσπασματικό μέτρο, αλλά εντάσσονται σε μια ολοκληρωμένη στρατηγική.

Θα ολοκληρώσω λοιπόν με δυο ακόμη παρατηρήσεις.

Τα παραπάνω μετρά και πολιτικές είναι σημαντικά. Όμως  καταλυτικό ρόλο στην αντιμετώπιση του χρηματοδοτικού,  και όχι μόνο, προβλήματος των μικρών και μεσαίων επιχειρήσεων, θα παίξει τελικά η μείωση της ανεργίας, η αύξηση της κατανάλωσης και του τζίρου, η άνοδος του βιοτικού επιπέδου του λαού και αύξηση των εξαγωγών. Άλλωστε, στο νέο υπόδειγμα Βιώσιμης και Δίκαιης Ανάπτυξης, που θέλουμε να δημιουργήσουμε, η επιβίωση και η επέκταση των επιχειρήσεων πρέπει να στηρίζεται πρωτίστως στις δυνατότητες αυτοχρηματοδότησης τους και δευτερευόντως στο δανεισμό. Όμως, η μετάβαση σε αυτό το υπόδειγμα, ο ίδιος ο παραγωγικός μετασχηματισμός, απαιτούν την πλήρη αξιοποίηση όλων των δυνατοτήτων, περιλαμβανομένου και του συνετού και εξυπηρετήσιμου  δανεισμού.

Νέο υπόδειγμα ανάπτυξης – Νέος ρόλος για τις ΜμΕ

Η δεύτερη παρατήρηση είναι ότι δεν αρκεί να αντιμετωπίσουμε τα προβλήματα που έρχονται από το παρελθόν. Πρέπει να διαμορφώσουμε μια νέα στρατηγική αλλά και μια νέα αντίληψη για τη θέση και το ρολό των μικρών και των μεσαίων επιχειρήσεων στη μεταμνημονιακή Ελλάδα, στο νέο υπόδειγμα Δίκαιης και Βιώσιμης Ανάπτυξης. Δεν είναι σωστό ότι η παγκοσμιοποίηση οδηγεί τη μικρή επιχειρηματικότητα σε θάνατο.  Πρέπει όμως  να δημιουργήσουμε τους όρους που θα μας επιτρέψουν να αξιοποιήσουμε τα συγκριτικά πλεονεκτήματα και να αντιμετωπίσουμε τις δυσκολίες των μικρών και μεσαίων επιχειρήσεων.

Στο παρελθόν, πολλές ΜμΕ ανήκαν σ’ αυτό που ονομάζουμε «επιχειρηματικότητα επιβίωσης» δηλαδή μια επιχειρηματικότητα:

• χαμηλής προστιθέμενης αξίας
• που εξαρτάται αποκλειστικά στην εγχώρια ζήτηση
• με εξαιρετικά μικρή εξωστρέφεια και δυνατότητα προσαρμογής στις αλλαγές
• με μεγάλα ωράρια, φοροδιαφυγή, αδήλωτη απασχόληση ως αντιστάθμισμα στον ανταγωνισμό των μεγάλων επιχειρήσεων / αλυσίδων.

Πρόκειται συνολικά για ένα μοντέλο ΜμΕ το οποίο δεν είναι βιώσιμο ούτε από οικονομική άποψη αλλά ούτε από κοινωνική άποψη.

Μεταξύ του προηγούμενου μοντέλου (επιχειρηματικότητα επιβίωσης) και της νεοφιλελεύθερης προσέγγισης (ισοπεδωτική εφαρμογή των νόμων της αγοράς) χρειάζεται μια πολιτική η οποία θα στηρίζει  τις ΜμΕ που μπορούν να στηρίξουν το νέο αναπτυξιακό μοντέλο: αυτό σημαίνει βιώσιμες ΜμΕ που θα αξιοποιούν ανταγωνιστικά πλεονεκτήματα, θα είναι εξωστρεφείς, με διάθεση και ικανότητα συνεργασίας και αποτελεσματικής υιοθέτησης καινοτομιών, με κατάρτιση ιδιοκτητών και εργαζομένων.

Για  την ανάδυση ενός νέου μοντέλου ΜμΕ χρειάζονται 3 τουλάχιστον προϋποθέσεις:

α) αναπτυξιακή στρατηγική που θέτει κλαδικούς/τομεακούς στόχους και πολιτικές,

β) οριζόντιες πολιτικές για τις ΜμΕ (χρηματοδότηση, θεσμικό πλαίσιο, κατάρτιση, συστάδες επιχειρήσεων, δημιουργία υποστηρικτικού πεδίου / υποστηρικτικών πολιτικών σε τοπικό/περιφερειακό επίπεδο),

γ) ενίσχυση του βαθμού οργάνωσης και συμμέτοχης των μικρών και μεσαίων επιχειρήσεων σε συλλογικές μορφές εκπροσώπησής τους   και την ισχυρότερη  συμβολή των οργανώσεων εκπροσώπησης των ΜμΕ  με στόχο την υποστήριξη των ανωτέρω πολιτικών.

Η νέα αναπτυξιακή στρατηγική που επεξεργάζεται η κυβέρνηση και η οποία σύντομα θα γίνει αντικείμενο κοινωνικού διαλόγου αποτελεί την ευκαιρία αλλά και το κατάλληλο πλαίσιο για να συζητήσουμε το ρόλο των μικρών και μεσαίων επιχειρήσεων από τη σκοπιά του μέλλοντος και τις μορφές μέσα από τις οποίες οι ΜΜΕ θα γίνουν ένας από τους φορείς συνδιαμόρφωσής του.