Η συμπλήρωση 100 ετών από την ίδρυση του Υπουργείου Υγείας στην Ελλάδα, προσφέρει μιας πρώτης τάξης ευκαιρία να αναστοχαστούμε τη διαδρομή του συστήματος της δημόσιας υγείας στη χώρα μας, από την απαρχή και την εξέλιξή του, έως τη βαρύτατη κρίση και τη σημερινή προσπάθεια ανασυγκρότησης του.

Θα ήθελα, λοιπόν, να κάνω τρεις διαπιστώσεις που προσωπικά θεωρώ σημαντικές:

• Η πρώτη είναι ότι η έναρξη και η εξέλιξη του συστήματος υγείας ήταν πάντα σε συνάρτηση με διεθνείς τάσεις, τις οποίες ωστόσο η χώρα μας ακολουθούσε με τρόπο αργοπορημένο και αποσπασματικό
• Η δεύτερη είναι ότι η εν λόγω εξέλιξη δεν ήταν ευθύγραμμη, αλλά συντελείτο μέσα από συγκρούσεις, αντιπαραθέσεις και κοινωνικούς αγώνες. Συγκρούσεις και αντιπαραθέσεις που είχαν ως επίδικο τους την αναγνώριση και την εδραίωση της δημόσιας υγείας, ως κοινωνικό αγαθό, καθώς και τη χρηματοδότηση και τη θεσμική ολοκλήρωση του συστήματος παροχής υπηρεσιών υγείας
• Η τρίτη είναι ότι οι πιο σημαντικές καμπές στην εξέλιξη του συστήματος υγείας και του κοινωνικού κράτους γενικότερα δεν συνδέονται με περιόδους ευμάρειας και αφθονίας πόρων, αλλά αντίθετα με καταστάσεις κρίσης, έκρηξης των αναγκών, οικονομικής στενότητας, αλλά και κοινωνικής ανάτασης και διεκδίκησης ενός καλλίτερου μέλλοντος.

Κοινωνικό κράτος: Τέκνο της ανάγκης και καρπός θυσιών

Η επέτειος των 100 χρόνων, λοιπόν, είναι μια σημαντική ευκαιρία να στοχαστούμε ευρύτερα με επίκεντρο τα κοινωνικά αγαθά, ως πολιτισμική και πολιτική κατάκτηση αλλά και ως κεντρικό πεδίο αντιπαράθεσης με επίδικο το μέλλον τους. Αγαθά που σε παλαιότερες εποχές όχι μόνο δεν ήταν δεδομένα, αλλά ήταν και αδιανόητα, μολονότι σήμερα αποτελούν θεμελιώδη ανθρώπινα δικαιώματα και αναγκαίους όρους αναπαραγωγής της κοινωνίας. Αγαθά που στις μέρες μας οφείλουμε όχι μόνο να διαφυλάξουμε ως τέτοια, αλλά και να αναβαθμίσουμε, και να θωρακίσουμε από κίνδυνους και απειλές που θέτουν σε αμφισβήτηση την ίδια την ύπαρξη τους.

Κι εδώ εμφανίζεται ένα παράδοξο. Ότι καλούμαστε να ανταποκριθούμε στο καθήκον αυτό σε συνθήκες που χαρακτηρίζονται από έκρηξη των αναγκών και ενώ η χώρα προσπαθεί να αφήσει πίσω της τη βαριά κληρονομιά της χρεοκοπίας, των μνημονίων και της επιτροπείας.

Ωστόσο το παράδοξο αυτό είναι μόνο φαινομενικό, καθώς αποτελεί χαρακτηριστικό διαχρονικό γνώρισμα του τρόπου ανάπτυξης του κοινωνικού κράτους. Κάθε πρόοδος του κοινωνικού κράτους ήταν αποτέλεσμα κοινωνικών αγώνων που πυροδοτήθηκαν από εκρηκτικές κοινωνικές ανάγκες. Χαρακτηριστικό είναι ότι η δημιουργία του Υπουργείου Περιθάλψεως, έγινε το 1917, την επομένη των Βαλκανικών Πολέμων, ενώ την επαύριον της Μικρασιατικής καταστροφής, το 1922, πήρε τη μορφή του Υπουργείου Πρόνοιας, Υγιεινής και Αντιλήψεως. Διαπιστώνουμε λοιπόν ότι ο κόσμος των συχνά δραματικών αναγκών κινητοποιεί την πολιτική δράση. Αυτή η διαπίστωση μας βοηθά πιστεύω να κατανοήσουμε το μέγεθος αλλά και την ιστορική διάσταση των καθηκόντων με τα οποία είμαστε αντιμέτωποι σήμερα. Αλλά και μας δίνει αισιοδοξία αφού το κοινωνικό κράτος ήταν πάντα τέκνο της ανάγκης, καρπός θυσιών, αποτέλεσμα αφοσίωσης και διαρκούς προσφοράς.

Τα τρία διαβρωτικά ελλείμματα που προϋπήρχαν της κρίσης

Μια αντίστοιχη συνθήκη, τηρουμένων πάντα των αναλογιών, αντιμετωπίζουμε και σήμερα. Με την έννοια ότι η σημερινή κυβέρνηση, ανέλαβε, το 2015, την ευθύνη για την ανασυγκρότηση της χώρας, σε συνθήκες που χαρακτηρίζονταν από επιτακτικές ανάγκες και αδυσώπητους δημοσιονομικούς περιορισμούς. Δεν θα ήταν υπερβολή εάν λέγαμε ότι έπειτα από τα δύο πρώτα μνημόνια η χώρα αντιμετώπιζε προβλήματα πολέμου σε καιρό ειρήνης. Για αυτό και προτεραιότητα της κυβέρνησης εξαρχής υπήρξε η άμεση αύξηση, στο μέτρο του εφικτού, της δημόσιας δαπάνης για την Υγεία και την Πρόνοια.

Όμως η υπονόμευση του κοινωνικού κράτους προϋπήρχε της κρίσης και των μνημονίων. Το κοινωνικό κράτος στη χώρα μας υπονομεύθηκε από τρία αλληλοτροφοδοτούμενα ελλείμματα:

α) συστηματικό έλλειμμα σχεδιασμού  που σήμαινε κατακερματισμένες υπηρεσίες και αντιφατικές στοχεύσεις,

β) διαχρονικό έλλειμμα ελέγχου, αξιολόγησης και λογοδοσίας που επέτρεψε την έξαρση φαινομένων διαφθοράς και πελατειακών σχέσεων,

γ) διογκούμενο έλλειμμα από τη διάβρωση της ίδιας της έννοιας του κοινωνικού αγαθού από νεοφιλελεύθερες αντιλήψεις που εισήγαγαν τη λογική της στείρας εμπορευματοποίησης.

Ιδιαίτερα στη δημόσια υγεία, αυτά οδήγησαν σε μία σταδιακή απαξίωσή της, η οποία επιτάθηκε από την πρωτοφανή περιστολή της χρηματοδότησης στο πλαίσιο του πρώτου και του δεύτερου μνημονίου, και την πρωτοφανή λιτότητα που εκπορευόταν από αυτά, πλήττοντας βάναυσα το σύστημα δημόσιας υγείας και δυσχεραίνοντας την πρόσβαση πολλών συμπολιτών μας στις υπηρεσίες του.

Μετάβαση στο νέο Βιώσιμο και Δίκαιο Κοινωνικό Κράτος

Αυτή η διπλή κρίση, η προϋπάρχουσα ηθικοπολιτική διάβρωση του συστήματος και στη συνέχεια η βάναυση αποδιάρθρωση του, καθόρισε τα άμεσα καθήκοντα της κυβέρνησης της Αριστεράς. Σε πρώτη φάση τη βήμα-βήμα αποκατάσταση των στοιχειωδών λειτουργιών του κοινωνικού κράτους και την ανακούφιση αυτών που χτυπήθηκαν περισσότερο από την κρίση.

Για την Αριστερά η δυνατότητα καθολικής πρόσβασης των πολιτών στο δημόσιο σύστημα υγείας υπήρξε βασική αξιακή αναφορά και αποτέλεσε θεμέλιο κάθε παρέμβασής της, αφετηρία για τους διαχρονικούς συλλογικούς αγώνες της. Εκ των πραγμάτων λοιπόν, το 2015 η ανασυγκρότηση της χώρας προϋπέθετε το να ξανασταθεί η κοινωνία όρθια και για αυτό ήταν απαραίτητο να στηριχθεί το σε αποδόμηση κοινωνικό κράτος.

Τώρα βρισκόμαστε στη φάση που δημιουργούμε τις προϋποθέσεις για το νέο Βιώσιμο και Δίκαιο Κοινωνικό Κράτος με ολοκληρωμένες υπηρεσίες και στοχευμένες παρεμβάσεις. Δεν περιοριζόμαστε στην επούλωση των πληγών και την επιδιόρθωση του κοινωνικού κράτους, όπως αυτό λειτουργούσε στο παρελθόν, με αποσπασματικό και πελατειακό τρόπο, αλλά επιδιώκουμε την ανασυγκρότηση του σε νέες αξιακές και λειτουργικές βάσεις.

Το Κοινωνικό Κράτος ως προϋπόθεση και πολλαπλασιαστής της ανάπτυξης

Παρά τις σημαντικές δυσχέρειες που εξακολουθούν να υφίστανται, είναι σαφές, ότι έχουμε μπει σε φάση ανάκαμψης, βελτίωσης μεγεθών και των τάσεων σε κρίσιμους τομείς γεγονός που, καθιστά πλέον ορατή την ασφαλή και οριστική έξοδο από τα μνημόνια και την επιτροπεία.

Στις συνθήκες αυτές αναδύονται νέα διλήμματα και προκλήσεις που αφορούν στο σχεδιασμό της επόμενης μέρας, που έχει ήδη αρχίσει, της μετά τα μνημόνια εποχής, καθήκον που αποτελεί τη νέα κορυφαία προτεραιότητα της περιόδου.

Διατυπώνεται, έτσι, μια άποψη, νεοφιλελεύθερης προέλευσης, ότι θα πρέπει να επιδιωχθεί καταρχήν η οικονομική μεγέθυνση και η όποια αναδιανομή θα ακολουθήσει σε δεύτερο χρόνο, σε ένα απροσδιόριστο «μετά». Αυτή η άποψη θεωρεί ότι το κοινωνικό κράτος είναι ένα είδος «πολυτελείας» που μπορεί να οικοδομηθεί μόνο σε συνθήκες οικονομικής ευμάρειας. Αυτή η αντίληψη πάσχει για δύο βασικούς λόγους:

• Παραβλέπει την αυτόνομη αξία της κοινωνικής δικαιοσύνης, η οποία είναι προϋπόθεση κοινωνικής συνοχής και σταθερότητας, καθώς η μεγαλύτερη ανάγκη για προστασία υπάρχει όχι στις «ηλιόλουστες ημέρες», μα στις «βροχερές».
• Παραγνωρίζει την ιστορική εμπειρία, που μας καταδεικνύει ότι η καταπολέμηση των ανισοτήτων σε όλες τις εκφάνσεις τους και η βελτίωση του επιπέδου της ζωής των πολιτών έχει άμεσα θετικά αποτελέσματα στη συνολική ευημερία και είναι όρος για τη βιωσιμότητα, τη διατηρησιμότητα και τη κοινωνική νομιμοποίηση της ανάπτυξης.

Για εμάς το κοινωνικό κράτος είναι κεντρικός πυλώνας, προϋπόθεση και πολλαπλασιαστής της αναπτυξιακής διαδικασίας. Η ανασυγκρότηση του αποτελεί κοινωνική και εθνική ανάγκη και για αυτό αποτελεί κυβερνητική προτεραιότητα. Στη νέα αυτή περίοδο είναι κρίσιμο να διαμορφώσουμε το δικό μας, εθνικό σχέδιο για την ύπαρξή μας πέρα από τα μνημόνια και την επιτροπεία. Σε αυτό το σχέδιο, η Υγεία, ως βασική συνιστώσα του νέου Κοινωνικού Κράτους, έχει πρωτεύουσα θέση.

Φίλες και φίλοι,

Η Υγεία αποτελεί σήμερα κοινωνικό αγαθό χάρη και στις δικές σας επίπονες προσπάθειες, των στελεχών της δημόσιας διοίκησης, αλλά και χάρη στην άοκνη προσφορά των εργαζομένων στο ΕΣΥ, μια προσφορά που φθάνει ακόμα και στα όρια της αυταπάρνησης και της αυτοθυσίας. Κρατήσατε όρθιο ένα σύστημα υπό κατάρρευση. Τώρα χρειάζεται να οραματιστούμε και να υλοποιήσουμε όλοι μαζί ένα σύστημα υγείας αντάξιο των αναγκών και των προσδοκιών της κοινωνίας έτσι ώστε σε μια μελλοντική επετειακή συνάντηση, τα χρόνια αυτά να μνημονεύονται ως έτη-τομές τόσο για τη δημόσια υγεία όσο και για το Κοινωνικό Κράτος, τη δημόσια διοίκηση, τη χώρα συνολικά. Καλή δύναμη, καλή συνέχεια και καλή επιτυχία στο έργο σας.

*Χαιρετισμός στην επετειακή εκδήλωση για τα 100 χρόνια του Υπουργείου Υγείας