Ομιλία στην σε παράλληλη συνεδρία του 11oυ Περιφερειακού Συνεδρίου για την Παραγωγική Ανασυγκρότηση, με τίτλο «Διασυνοριακή Ανάπτυξη και Διαβαλκανική Συνεργασία».

Διαβάστε βασικά σημεία της ομιλίας

Τα γεγονότα των τελευταίων ετών και συγκεκριμένα  οι διευρυνόμενες ανισότητες στα Βαλκάνια, οι έρποντες εθνικισμοί και οι γεωπολιτικοί ανταγωνισμοί, η ελληνική υποχώρηση και οι  αδράνειες των τελευταίων ετών, εξαιτίας και της κρίσης στην Ελλάδα, καθιστούν αναγκαία την επαναστόχευση της πολιτικής της χώρας μας, αναδεικνύοντας την αμοιβαία επωφελή ανάπτυξη των χωρών της περιοχής σε κεντρικό στρατηγικό στόχο της ελληνικής  πολιτικής. Η προώθηση της στρατηγικής της συνανάπτυξης απαιτεί μια νέα και πολυσχιδή προσέγγιση, αλλά και κριτική αξιολόγηση και αποτίμηση των εξελίξεων των τελευταίων ετών, καθώς και έναν οδικό χάρτη συγκεκριμένων και ρεαλιστικών βημάτων για μια νέα δυναμική επανεκκίνηση.

Η ιστορική κληρονομιά

Από το Ρήγα και τη δυστυχώς λησμονημένη παρακαταθήκη του, στην εθνογένεση, τους πολέμους και στο «πάγωμα» των αντιθέσεων σε συνθήκες Ψυχρού Πολέμου.

Πώς προέκυψε η ιδέα τη Βαλκανικής Συνανάπτυξης

• Μετά την κατάρρευση των καθεστώτων του «υπαρκτού σοσιαλισμού», τα Βαλκάνια βρέθηκαν κι αυτά σε μια πρωτόγνωρη κατάσταση και η Ελλάδα καλούταν να αναπτύξει το δικό της σχέδιο για την περιοχή. Το σχέδιο αυτό εν τέλει δεν υπήρξε ποτέ, ως τέτοιο.
• Αρχικά υπήρξε η σκέψη η Ελλάδα να αποτελέσει την οικονομική «γέφυρα» μεταξύ των Βαλκανίων και της Ευρώπης, γρήγορα όμως αυτή ξεπεράστηκε από την πραγματικότητα. Όπως σχηματικά σημειωνόταν τότε, γιατί μια ευρωπαϊκή χώρα να «πάει» στο Βουκουρέστι μέσω Ελλάδας, όταν η Ελλάδα δεν συνδεόταν με το Βουκουρέστι;
• Στην Ελλάδα την εποχή εκείνη κυριάρχησε η ιδέα της οικονομικής «κατάκτησης» των Βαλκανίων, της «διείσδυσης» σε αυτά με επιχειρηματικούς όρους. Αυτή υλοποιήθηκε μέσα από τις μεμονωμένες ενέργειες του ιδιωτικού κεφαλαίου που εντόπιζαν ευκαιρίες επενδυτικής κερδοφορίας. Η ιδέα ήταν «απλή» στην «τραχύτητά» της: «θα αγοράσουμε ό,τι περισσότερο μπορούμε με το χαμηλότερο κόστος». Αυτή η επιλογή είχε δυο θεμελιακά προβλήματα:

Πρώτον, ήταν στατική και ατελέσφορη. Θεωρούσε ότι οι βαλκανικές χώρες εσαεί θα υστερούν οικονομικά και θα εξαρτώνται από την πάντα πιο εύρωστη Ελλάδα. Δηλαδή στηριζόταν σε μια υπόθεση διαρκούς ανισοτιμίας μεταξύ των Βαλκανικών κρατών.

Δεύτερον, δεν συνιστούσε «εθνική στρατηγική», αλλά «αυθόρμητη» πρωτοκαθεδρία των ιδιωτικών επιδιώξεων έναντι των συλλογικών στόχων. Οι πολιτικές ηγεσίες «σύρθηκαν» στη λογική των «εθνικών πρωταθλητών που κατακτούν τα Βαλκάνια», από τις προτεραιότητες που η αγορά έθετε.

• Ήδη, από το 1995, ο Συνασπισμός διοργάνωνε το Βαλκανικό Φόρουμ Αριστερών και Προοδευτικών Δυνάμεων, με συμμετοχή 15 κομμάτων από την περιοχή. Τότε σκιαγραφήσαμε ένα σχέδιο Βαλκανικής Συνανάπτυξης.
• Το 2008, στη Διάσκεψη της Ευρωπαϊκής Αριστεράς για τα Βαλκάνια, που πραγματοποιήθηκε στη Θεσσαλονίκη, ο Αλέξης Τσίπρας, ως Πρόεδρος του Συνασπισμού αναδείκνυε το πρόταγμα της Διαβαλκανικής Συνεργασίας.
• Την ιδέα της Βαλκανικής Συνεργασίας και Συνανάπτυξης, επανάφερε ο Αλέξης Τσίπρας το 2017, ως Πρωθυπουργός πια, στην τετραμερή Σύνοδο της Βάρνας μεταξύ Ελλάδας-Σερβίας-Βουλγαρίας-Ρουμανίας

Βασικά συστατικά της ιδέας της Βαλκανικής Συνανάπτυξης

• Σχέδιο και η συνεργασία
• Αμοιβαιότητα και κοινή ωφέλεια
• Υπόθεση των λαών και των κοινωνιών

Τι ακολούθησε μετά το ‘90

• Η ιδεολογία της «διείσδυσης»
• Η στρατηγική της άναρχης χρηματοπιστωτικής επέκτασης με δανεικά
• Τα προβλήματα με τους γείτονες (Αλβανία, ΠΓΔΜ).
• Η Ελλάδα αντί για παράγοντας λύσης, μέρος του προβλήματος
• Η κρίση, η υποχώρηση, η ιδεολογία της εθνικής αναδίπλωσης και της περίκλειστης Ελλάδας

Θετικοί παράγοντες προς αξιοποίηση

• Η συνεργασία αποτελεί «αντικειμενική» αναγκαιότητα, καθώς υφίστανται κοινά «φυσικά» συγκριτικά πλεονεκτήματα (το παράδειγμα των οδικών και σιδηροδρομικών δικτύων). Το ερώτημα είναι αν θα συγκροτηθεί σχέδιο που θα εντάσσεται σε μια κοινή στρατηγική ή θα αφεθεί στις αυθόρμητες δυνάμεις της αγοράς με κίνδυνο να καθυστερήσει, να γίνει άνισα και αποσπασματικά, δημιουργώντας έτσι νέα πεδία ανταγωνισμών αντί συνεργασίας.
• Τα Βαλκάνια έχουν εξέλθει της περιόδου των συγκρούσεων. Κάποιες χώρες είναι ήδη μέλη της ΕΕ και άλλες προσβλέπουν στην ένταξή τους. Τα Βαλκάνια για δεκαετίες έχουν «κατοχυρωθεί» στη συνείδηση πολλών ως «πυριτιδαποθήκη» ή «πίσω αυλή» της Ευρώπης. Στην αυγή της δεκαετίας του ’90 έχασαν την ευκαιρία της κοινής, ισόρροπης και βιώσιμης ανάπτυξής τους. Σήμερα τους δίνεται μια δεύτερη ευκαιρία, που δεν πρέπει να χαθεί.
• Τα ταραγμένα και ευαίσθητα Βαλκάνια χρειάζονται πρωτίστως ειρήνη και σταθερότητα. οικονομική στήριξη, ασφάλεια, ανάπτυξη και ευημερία. Οι χώρες των Βαλκανίων αντιμετωπίζουν μια σημαντική πρόκληση σύγκλισης προς το μέσο όρο των χωρών της ΕΕ. Το κρίσιμο ερώτημα είναι πώς τα Βαλκάνια μπορούν να καλύψουν αυτό το κενό τα επόμενα χρόνια, λαμβάνοντας υπόψη το μέγεθος της πρόκλησης, τα πλεονεκτήματα της περιοχής για τους επενδυτές, τους πιθανούς παράγοντες ανάπτυξης, καθώς και τις προκλήσεις και τους κινδύνους.

Η αυξημένη γεωστρατηγική σημασία της περιοχής

• Τα Βαλκάνια βρίσκονται εκ νέου στο πεδίο αυξημένου ενδιαφέροντος. Όλες οι μεγάλες δυνάμεις, οι ΗΠΑ, η Κίνα και η Ρωσία αναπτύσσουν σχεδιασμούς για την περιοχή. Οι Βαλκανικές χώρες δεν μπορούν παρά να διαθέτουν το δικό τους σχέδιο.
• Δεν αρκούν όμως μεμονωμένα σχέδια κάθε χώρας, ανταγωνιστικά μεταξύ τους, που αντί σε αυτά να πρυτανεύει η συναίσθηση της «κοινής μοίρας» των κρατών και λαών της περιοχής, κυριαρχούν λογικές επιβολής ορισμένων έναντι άλλων ή «προσπέρασης» των υπολοίπων εκ μέρους κάποιων.

Η νέα κινητικότητα

• Τον τελευταίο καιρό, η Ευρωπαϊκή Ένωση έχει στρέψει και πάλι την προσοχή της στην περιοχή των Βαλκανίων έπειτα από μακρά περίοδο αδράνειας, εσωστρέφειας και ενταξιακής κούρασης. Πρόσφατα η Ευρωπαϊκή Επιτροπή δημοσίευσε κείμενο στρατηγικής με θέμα την ενίσχυση της προοπτικής ολοκλήρωσης με τα Δυτικά Βαλκάνια, με το οποίο θέτει στόχους και προτεραιότητες και ορόσημο το 2025 για δυνητική ένταξη κάποιων χωρών. Υιοθετεί επίσης μια λειτουργική λογική με στόχο την οικονομική ανάπτυξη της περιοχής και την προώθηση των επενδύσεων στον τομέα των βασικών υποδομών και της ψηφιακής οικονομίας.
• Τον ερχόμενο Μάιο, η βουλγαρική προεδρία θα συγκαλέσει Σύνοδο Κορυφής Ε.Ε. – Δυτικών Βαλκανίων. Από την 1η Ιουλίου, η αυστριακή Προεδρία -η Αυστρία μία από τις κατεξοχήν χώρες με επιρροή και επενδυτικό ενδιαφέρον στην περιοχή- θα επιτείνει το διάλογο. Εν τω μεταξύ, το Λονδίνο θα φιλοξενήσει τους ηγέτες των Δυτικών Βαλκανίων και πέντε μεγάλων κρατών της Ε.Ε. στο πλαίσιο της Διαδικασίας του Βερολίνου – μιας διακυβερνητικής συνεργασία με αναπτυξιακό χαρακτήρα που έχει ξεκινήσει με πρωτοβουλία της Καγκελαρίου Μέρκελ το 2014. Φαίνεται λοιπόν ότι φέτος είναι η χρονιά των Δυτικών Βαλκανίων και η ευρωπαϊκή προσοχή προβλέπεται στραμμένη στην περιοχή.

Ο ρόλος της Ελλάδας υπήρξε και παραμένει σημαντικός και αναντικατάστατος στον ευρωπαϊκό προσανατολισμό των Βαλκανίων

• Όλη αυτή η κινητικότητα φέρνει στον νου τη Σύνοδο Κορυφής στη Θεσσαλονίκη για τα Βαλκάνια, το 2003, τότε που δόθηκε επί ελληνικής Προεδρίας το πιο ηχηρό μήνυμα που έχει δοθεί ποτέ στο θέμα της ευρωπαϊκής ένταξης των χωρών της περιοχής.
• Συμπέρασμα: παρά τις δυσκολίες, υπάρχουν αντικειμενικές δυνατότητες για τη συγκρότηση σχεδίου Διαβαλκανικής Συνεργασίας και Συνανάπτυξης, μακριά από μικροεθνικισμούς, μεγαλοϊδεατισμούς και μισαλλοδοξίες.

Πώς να προχωρήσουμε

1. Να μάθουμε από τα λάθη του παρελθόντος. Να αξιολογήσουμε το παρελθόν. Να ασκήσουμε κριτική και όπου χρειάζεται και αυτοκριτική για λάθη του παρελθόντος, πριν απ’ όλα για δικά μας λάθη.

Μετά μια δεκαετία σημαντικής επενδυτικής συρρίκνωσης στον τραπεζικό τομέα και χαμηλότερης επιχειρηματικής δράσης, η Ελλάδα πρέπει να ξαναβρεί το βαλκανικό βηματισμό της με ρεαλισμό και υπευθυνότητα, αποφεύγοντας τα λάθη του παρελθόντος.

Θα πρέπει να συζητήσουμε διεξοδικά την ιδέα της Βαλκανικής Συνανάπτυξης στο πλαίσιο της συνεργασίας ιδιωτικού και δημόσιου τομέα και να θέσουμε όρους, προϋποθέσεις και πλαίσια, ώστε η νέα εθνική προσπάθεια να παράγει μακροχρόνια θετικά αποτελέσματα για το σύνολο της κοινωνίας των χωρών της περιοχής και όχι μόνο για συγκεκριμένες ομάδες συμφερόντων. Απαιτείται πακέτο κρατικών παρεμβάσεων και δράσεων, δημιουργία υποδομών, κανονιστικών ρυθμίσεων και αναπτυξιακών θεσμών που θα διασφαλίζουν διαφάνεια, αποτελεσματικότητα, διασύνδεση και πληροφόρηση τόσο για τις διοικήσεις των χωρών, όσο και για την επιχειρηματική κοινότητα

2. Νέα στρατηγική – νέα ρητορική: από την ιδέα της διείσδυσης στην ιδέα της ισότιμης και αμοιβαία επωφελούς συνεργασίας.

Να συγκροτήσουμε μια νέα εθνική στρατηγική διαβαλκανικής συνεργασίας που να στηρίζεται και σε μια νέα ρητορική που να δίνει έμφαση στην ισοτιμία, την αμοιβαιότητα, το δίκαιο διαμοιρασμού του ρίσκου και του οφέλους.  Η Ελλάδα πρέπει να επιδιώξει τη σύμπραξη και την επικοινωνία, όχι με τη στείρα και πεπαλαιωμένη αντίληψη της υπεροπτικής ηγεμονικής δύναμης στην περιοχή, αλλά του συνεργάσιμου γείτονα που αναδεικνύει κοινά συμφέροντα και προωθεί κοινούς στόχους.

3. Η Ελλάδα πρέπει να τελειώνει με το θέμα του ονόματος στη βαλκανικής της πολιτικής και να βρει μια κοινά αποδεκτή λύση.

Στην ομαλοποίηση των σχέσεων με τους γείτονες -ΠΓΔΜ και Αλβανία- η Ελλάδα πρέπει να εντάξει την ευρωπαϊκή προοπτική όχι ως απειλή αποκλεισμού, αλλά ως ευκαιρία οικοδόμησης κοινού μέλλοντος. Κλείνοντας ανοικτά μέτωπα και ανοίγοντας νέες προοπτικές συνεργασίας με τις βαλκανικές χώρες, θα είναι σε θέση να αντιμετωπίσει καλύτερα άλλες προκλήσεις  και να βρει τη θέση που της αρμόζει στην ευρύτερη περιφέρεια της ΝΑ Ευρώπης

4. Να δημιουργήσουμε τις υλικές βάσεις της συν ανάπτυξης, συμμετέχοντας και συμβάλλοντας  ενεργά σε έργα που προάγουν τηn πολλαπλή διασυνδεσιμότητα στη περιοχή

Η Ελλάδα πρέπει να συμμετάσχει στα προγράμματα διασυνδεσιμότητας σε τομείς βασικών υποδομών στην περιοχή και σε κοινές επενδυτικές πρωτοβουλίες, οι οποίες χρηματοδοτούνται από την Ευρωπαϊκή Τράπεζα Επενδύσεων, την Ευρωπαϊκή Τράπεζα Αναδιάρθρωσης και Ανάπτυξης, και άλλους διεθνείς οργανισμούς.

5. Να δημιουργήσουμε εμβληματικά παραδείγματα καλής γειτονιάς και συνεργασίας

Όχι μόνο στους τομείς της οικονομίας, αλλά και σε εκείνους της υγείας, του τουρισμού, της παιδείας, του πολιτισμού, του περιβάλλοντος

6. Να συμμετέχουμε δραστήρια σε κάθε διεθνή πρωτοβουλία αλλά και να συμβάλουμε να  δημιουργηθούν νέα  υποκείμενα διαβαλκανικής συνεργασίας

Χρειάζεται καλύτερος συντονισμός με τις περιφερειακές πρωτοβουλίες που ήδη υπάρχουν στο πλαίσιο της Διαδικασίας του Βερολίνου ή του Περιφερειακού Συμβουλίου Συνεργασίας. Να ενθαρρύνουμε δικτυώσεις «από τα κάτω» και «από τα πάνω».

7. Να γίνει η Βαλκανική Συνανάπτυξη μέρος της δίκης μας νέας εθνικής αναπτυξιακής στρατηγικής

Να γίνει υπόθεση των υπουργείων, των δημόσιων οργανισμών, να υπάρξει ένα φόρουμ διαλόγου και τεκμηρίωσης για τα προβλήματα και τις εξελίξεις στη περιοχή.

Στο Υπουργείο Ανάπτυξης και Οικονομίας θα προχωρήσουμε άμεσα στη συγκρότηση μια σχετικής υποδομής.