Συγχαίρω την πρωτοβουλία γι’ αυτήν την ημερίδα που έρχεται σε μία κατάλληλη στιγμή, διότι έχοντας βγει από τα Μνημόνια και την επιτροπεία και όλη αυτή τη δύσκολη φάση, νομίζω ότι πρέπει να ξαναδούμε τις προτεραιότητές μας και ασφαλώς μία από αυτές είναι, από τη μία πλευρά, να ολοκληρώσουμε -επιταχύνοντας όπου μπορούμε- τα έργα τα οποία έχουμε σχεδιάσει και είναι προς υλοποίηση, αλλά ταυτόχρονα, από την άλλη πλευρά αυτό που πρέπει να ενσωματώσουμε στη δουλειά μας είναι η προετοιμασία για τη νέα Προγραμματική Περίοδο 2021-27, για την οποία ξέρουμε ότι αν δεν αρχίσουμε την προετοιμασία τώρα δεν θα είμαστε έτοιμοι.

Γι’ αυτό, το Υπουργείο Οικονομίας & Ανάπτυξης, εντός των επόμενων εβδομάδων, μετά το Πάσχα, θα βγάλει την πρώτη βασική εγκύκλιο που θα καλεί Φορείς, Υπουργεία, Υπηρεσίες και την κοινωνία ευρύτερα, για να αρχίσουμε αυτές τις διαδικασίες, έτσι ώστε να προσδιορίσουμε στόχους, προτεραιότητες, έργα -ωρίμανση έργων, κάτι που είναι πολύ σημαντικό∙ χρηματοδότηση θα υπάρχει, το ΕΣΠΑ είναι επαρκές, αυξημένο, αρχίζει και η οικονομία και παράγει τους δικούς της πόρους, αλλά δεν πρέπει να υποτιμήσουμε το άλλο σκέλος της προετοιμασίας που είναι, όπως είπα, μελετημένα, ολοκληρωμένα προγράμματα, ολοκληρωμένα έργα, ώριμα σχέδια, πολιτικές που αξίζει και πρέπει να χρηματοδοτήσουμε.

Θα ήθελα, λοιπόν, σήμερα να αναφερθώ κυρίως σε τρία πράγματα. Το ένα είναι δυο λόγια για την «κληρονομιά» που έχουμε παραλάβει, διότι πρέπει να έχουμε συνείδηση των εμποδίων που πρέπει να υπερβούμε, το άλλο είναι λίγα λόγια για τη θέση της μεταρρύθμισης της Δημόσιας Διοίκησης στην Αναπτυξιακή Στρατηγική μας και το τρίτο είναι ότι θα κλείσω με ορισμένες σκέψεις για το πολιτικό πλαίσιο και τις προτεραιότητες της νέας περιόδου, της νέας τετραετίας και της νέας δεκαετίας.

Οι αντιφάσεις γύρω από τη μεταρρύθμιση του Δημόσιου Τομέα

Σε ό,τι αφορά το πρώτο, ως παλαιότερος στην πολιτική -βλέπω με χαρά εδώ να κυριαρχούν νεότερες ηλικίες, όσο είμαι βουλευτής, αλλά και πιο πριν, ένα από τα κεντρικότερα θέματα ήταν πάντα οι παθογένειες της ελληνικής Δημόσιας Διοίκησης, η μεταρρύθμισή της, η υπόσχεση για ένα καλύτερο κράτος κλπ. Και εδώ μπορούμε να εντοπίσουμε μία αντίφαση. Διότι κανείς δεν αμφισβητεί ότι η Δημόσια Διοίκηση είναι καθοριστικός παράγοντας της Δημοκρατίας και της ανάπτυξης. Και είναι διότι ναι μεν τα δικαιώματα κατοχυρώνονται με το Σύνταγμα και με τους νόμους, αλλά ο πολίτης τα απολαμβάνει -ή όχι- ανάλογα με τη λειτουργία Διοίκηση, ανάλογα με τη λειτουργία του κράτους και μάλιστα σε όλες τις εκδοχές του. Πρέπει επίσης να σας πως ότι όντας τώρα στο Υπουργείο Οικονομίας & Ανάπτυξης -το βλέπω καθημερινά- η ανάπτυξη δεν μπορεί να είναι και δεν είναι θέμα ενός υπουργείου. Όποια μέτρα και να πάρει το ΥΠΟΙΑΝ σε ό,τι αφορά την αδειοδότηση ή την επιτάχυνση των επενδύσεων, εάν κάποιος άλλος φορέας του Δημοσίου αργοπορήσει στο να αδειοδοτήσει ή στο να ελέγξει κ.ο.κ. το αποτέλεσμα θα είναι αρνητικό. Ενώ, λοιπόν, όλοι και όλα τα κόμματα διαπιστώνουν από το παρελθόν το πρόβλημα της Δημόσιας Διοίκησης και τη σημασία του κι ενώ κατά καιρούς έχουν ληφθεί μέτρα και έχουν υπάρξει καλά παραδείγματα, εντούτοις, συνολικά το πρόβλημα αναπαράγεται, δηλαδή απέχουμε από το στόχο μιας Δημόσιας Διοίκησης κοντά στον πολίτη, που να την εμπιστεύονται ο πολίτης και η κοινωνία.

Θα προσπαθήσω, λοιπόν, να δώσω μία ερμηνεία αυτής της αναπαραγόμενης αντίφασης, ανάμεσα στη μεταρρυθμιστική και εκσυγχρονιστική ρητορική και τα αντιφατικά αποτελέσματα, επισημαίνοντας τρεις παράγοντες:

• Ο πρώτος είναι αυτό που πολλοί στην πολιτική θεωρία ονομάζουν «εργαλειακή και πελατειακή αντίληψη για το κράτος». Αυτό είναι σημαντικό, διότι κατανοώντας το κράτος ως ένα εργαλείο, δεν γίνεται αμέσως αντιληπτό ότι το εργαλείο αυτό πρέπει να μετασχηματιστεί για να εφαρμόσει μία άλλη πολιτική ή ένα άλλο σχέδιο. Επομένως, κατανοώντας το κράτος ως εργαλείο συνήθως στόχος είναι ο έλεγχος του εργαλείου, ο έλεγχος του κράτους και όχι ο μετασχηματισμός του. Και επειδή αυτό έχει να κάνει και με έναν πολιτικό ωφελιμισμό, πάρα πολλές κυβερνήσεις στο παρελθόν μιλούσαν είτε για εκσυγχρονισμό είτε για επανίδρυση του κράτους αλλά, τελικά, η θητεία τους έδειχνε ότι αυτό που κυρίως συνέβη ήταν η προσπάθεια κομματικού ελέγχου του κράτους.
• Ο δεύτερος έχει να κάνει με μία άλλη θεωρία, τη λεγόμενη θεωρία της «νέας σχολής management», βασικά τη θεωρία του νεοφιλελευθερισμού, η οποία και αυτή μιλά για μικρότερο κράτος. Άρα όχι μετασχηματισμός του κράτους, αλλά μείωση του κράτους και εφαρμογή των κανόνων της ιδιωτικής οικονομίας, με αυτά τα δύο να υποτίθεται ότι αρκούν για να διαμορφωθεί ένα κράτος ικανό να υπηρετεί τον πολίτη. Ξέρουμε ότι αυτό οδήγησε σε μεγάλες τραγωδίες και ζούμε τις συνέπειές τους.
• Ο τρίτος έχει να κάνει με το ότι ποτέ στην Ελλάδα η Δημόσια Διοίκηση, ο εκσυγχρονισμός και η μεταρρύθμισή της, δεν αποτελούσε μέρος μιας Ολιστικής Αναπτυξιακής Στρατηγικής, διότι ποτέ δεν είχαμε μία τέτοια Στρατηγική. Άρα και ό,τι γινόταν είχε έναν χαρακτήρα αποσπασματικό ο οποίος είτε ακυρωνόταν στην πράξη είτε δεν μπορούσε να αποδώσει τα προσδοκώμενα, αφού το ευρύτερο «οικοσύστημα» δεν είχε μεταβληθεί.

Η αμοιβαία δυσπιστία κοινωνίας, πολιτών & Δημόσιας Διοίκησης

Τι συνέπειες είχαν αυτά; Πρώτον η κομματικοποίηση και ο πελατειακός έλεγχος του κράτους αποξένωνε και αποξενώνει την κοινωνία από αυτό. Θεωρείται ένα κράτος που ανήκει μόνο σε αυτούς που το ελέγχουν. Δεύτερον, αφενός η κομματικοποίηση και η πελατειακή λειτουργία του κράτους αφετέρου ο συνδυασμός αυτής της κατάστασης με τη βάναυση, σε ορισμένες περιπτώσεις, συρρίκνωση της Δημόσιας Διοίκησης και του κράτους, στο όνομα του λιγότερου κράτους, οδήγησε στη λειτουργική δυσκολία, στη λειτουργική αδυναμία του κράτους να ανταποκριθεί στις ανάγκες των πολιτών. Απόδειξη οι ανάγκες στην Υγεία, οι ανάγκες στην Εκπαίδευση, όπου τώρα προγραμματίζονται κανονικές προσλήψεις για πρώτη φορά εδώ και 15-20 χρόνια. Ο συνδυασμός αυτών των δύο, η αποξένωση της κοινωνίας από το κράτος και του κράτους από την κοινωνία και η λειτουργική δυσκολία και αδυναμία του αποτελούν τη βάση για την αμοιβαία δυσπιστία ανάμεσα στην κοινωνία, στους πολίτες και στη Δημόσια Διοίκηση. Αμοιβαία όμως: Και το Κράτος βλέπει καχύποπτα τον πολίτη, ιδίως με την ιδιότητα του φορολογούμενου. Βεβαίως ο πολίτης, ο φορολογούμενος αλλά όχι μόνο, βλέπει το κράτος ως μια οντότητα που, αν βρει την ευκαιρία, θα «του πάρει κι άλλα», για να το πω απλοϊκά, ή θα τον ταλαιπωρήσει.

Ο μετασχηματισμός της Δημόσιας Διοίκησης σε προτεραιότητα: Δράση σε τρία επίπεδα

Πώς αντιδράσαμε εμείς σε αυτήν την κατάσταση, την οποία εσείς τη ζείτε καθημερινά με την άλλη διάσταση, την καθημερινή, με τις δυσκολίες της κ.ο.κ.; Παρότι το Πρόγραμμα Προσαρμογής που υλοποιήσαμε, από το οποίο με επιτυχία βγήκαμε τον Αύγουστο του 2018, πρέπει να πούμε ότι το πρόβλημα της Δημόσιας Διοίκησης αναγνωρίζεται για πρώτη φορά, παίρνει μία θέση αντίστοιχη, τουλάχιστον, με τη δημοσιονομική σταθεροποίηση. Το πρώτο και το δεύτερο Μνημόνιο αγνοούσαν το πρόβλημα, αφού προτεραιότητα ήταν μία: Να κλείσουμε τα ελλείμματα με οριζόντιες περικοπές, μισθούς, συντάξεις, απολύσεις, κ.ά.

Στο Πρόγραμμα στο οποίο καταλήξαμε το 2015 αναγνωρίζεται το πρόβλημα και τίθεται ως στόχος η αντιμετώπισή του. Έτσι, το 2016 καταρτίζεται ένα ολοκληρωμένο -από πολλές απόψεις- πρόγραμμα, που θέτει ως όραμα μία ανεξάρτητη και αποκομματικοποιημένη, αποτελεσματική και λειτουργική Διοίκηση και αρχίζει η υλοποίησή του σε πολλούς τομείς, που ήδη συζητήσατε ή θα συζητήσετε στην πορεία.

Άρα το ότι δημιουργείται ένα πρόγραμμα για τη μεταρρύθμιση της Δημόσιας Διοίκησης, το ότι αποτελεί προτεραιότητα ακόμη και του Προγράμματος Προσαρμογής, καθώς και το ότι πέρα από το Μνημόνιο προσπαθούμε και εισάγουμε μία σειρά από πολιτικές μέσω αυτού που ονομάσαμε παράλληλο πρόγραμμα, ιδίως σε τομείς κοινωνικής προστασίας, όλο αυτό θα το χαρακτήριζα ως πρώτη φάση της πολιτικής της σημερινής κυβέρνησης. Είναι μια προσπάθεια μεταρρύθμισης στο πλαίσιο, όμως, της μνημονιακής εποπτείας με όλους τους περιορισμούς που αυτό συνεπάγεται. Ως δεύτερη φάση θα χαρακτήριζα την πολιτική που αρχίζει με την υιοθέτηση της Αναπτυξιακής Στρατηγικής και με την έξοδο, φυσικά, από τη μνημονιακή επιτροπεία.

Εδώ θα μπορούσαμε να ξεχωρίσουμε τρία επίπεδα που συγκροτούν τη στρατηγική για τη μεταρρύθμιση και το μετασχηματισμό του Κράτους.

• Το πρώτο είναι η στρατηγική που χαράσσει το ίδιο το Υπουργείο Διοικητικής Ανασυγκρότησης, που περιλαμβάνει τους οκτώ άξονες, που πιστεύω σας είναι γνωστοί.
• Το δεύτερο επίπεδο είναι αυτό που προβλέπεται από την Αναπτυξιακή Στρατηγική, με την έννοια της Διοικητικής Μεταρρύθμισης να εκτείνεται σε όλα τα πεδία δράσης του κράτους, δηλαδή στη φορολογική πολιτική, στη φορολογική και δημοσιονομική διοίκηση· στις μεταρρυθμίσεις που αφορούν το επιχειρησιακό περιβάλλον του Υπουργείου Οικονομίας & Ανάπτυξης – επενδύσεις εξαγωγές κλπ, τις μεταρρυθμίσεις που αφορούν τους τομείς ενέργειας, ψηφιακής οικονομίας, δημόσιων επιχειρήσεων και οργανισμών, διαχείρισης δημόσιας περιουσίας, στις μεταρρυθμίσεις που αφορούν το περιβάλλον και την περιφερειακή ανάπτυξη, στις μεταρρυθμίσεις που αναφέρονται στον χρηματοπιστωτικό τομέα κ.ά. Είναι, δηλαδή, η αλλαγή στις διάφορες δομές και σε τομείς του κράτους.
• Το τρίτο επίπεδο είναι η διαμόρφωση του νέου θεσμικού πλαισίου για τη Βιώσιμη και Δίκαιη Ανάπτυξη. Θα αναφερθώ και μετά σε αυτό, αλλά η δημιουργία της Εθνικής Αναπτυξιακής Στρατηγικής από μόνη της δεν λέει και πολλά πράγματα∙ λέει πολλά εφόσον εξειδικευθεί σε προγράμματα σε διάφορους τομείς. Και αυτό γίνεται τώρα και θα ενταθεί στην επόμενη περίοδο, δηλαδή ως κυβέρνηση έχουμε στρατηγική για το κλίμα και την προσαρμογή μας στις απαιτήσεις της Κλιματικής Αλλαγής, καταρτίζεται πρόγραμμα υποδομών στις μεταφορές έως το 2037 και το Υπουργείο Διοικητικής Ανασυγκρότησης εισάγει την έννοια του πολυετούς προγραμματισμού σε ό,τι αφορά τη διαχείριση του ανθρώπινου δυναμικού, κάτι το οποίο θεωρώ πάρα πολύ σημαντικό. Όπως και στο Υπουργείο Οικονομίας & Ανάπτυξης εισάγουμε σύντομα νόμο στη Βουλή για την υποχρέωση και δυνατότητα να έχουμε πενταετείς προϋπολογισμούς επενδύσεων, δηλαδή εθνικά αναπτυξιακά προγράμματα και όχι ετήσιο, που είχαμε έως τώρα, με το οποίο δεν μπορεί να υπάρξει προγραμματισμός και οργάνωση έργων που απαιτούν μέση και μακρά διάρκεια.

Η Δημόσια Διοίκηση ως υποκείμενο & αντικείμενο μετασχηματισμού

Άρα, η Δημόσια Διοίκηση, πλέον, είναι στον πυρήνα της Αναπτυξιακής Στρατηγικής και αποκτά δύο υποστάσεις: Από τη μία πλευρά αναγνωρίζεται ως υποκείμενο μετασχηματισμού της κοινωνίας, δηλαδή θέλουμε μία Δημόσια Διοίκηση η οποία να βοηθήσει στη μετάβασή μας -αυτό εννοώ μετασχηματισμός- σε ένα νέο υπόδειγμα ανάπτυξης, βιώσιμης και δίκαιης, χωρίς αποκλεισμούς. Από την άλλη μεριά, δεύτερη υπόσταση αποτελεί η Δημόσια Διοίκηση ως αντικείμενο μετασχηματισμού, διότι για να μπορέσει να παίξει αυτό το ρόλο πρέπει η ίδια να μετασχηματιστεί.

Δύο λόγια για το Υπουργείο Οικονομίας & Ανάπτυξης, διότι έχει γίνει σοβαρή δουλειά στους τομείς του εκσυγχρονισμού και του ψηφιακού μετασχηματισμού του. Είναι έτοιμο, απ’ ότι με ενημέρωσαν, να περάσει στις επόμενες φάσεις του ψηφιακού μετασχηματισμού του.

Εγώ θα ήθελα να σταθώ περισσότερο σε ορισμένα ειδικότερα, από μία άποψη, θέματα που έχουν μεγάλη πολιτική σημασία:

• Πρώτον, με ΕΣΠΑ, Αναπτυξιακό Νόμο και ΣΔΙΤ, μέσω της ψηφιοποίησης πάρα πολλών λειτουργιών και μέσω των νομοθετικών και οργανωτικών παρεμβάσεων που κάναμε, έχουμε εξασφαλίσει –κάτι που παλιά ήταν ζητούμενο– τον αποκλεισμό φαινομένων αδιαφάνειας, διαπλοκής και διαφθοράς από όλο αυτό το σύστημα του ΕΣΠΑ, του Αναπτυξιακού Νόμου κλπ. Εσείς οι νεότεροι ελπίζω να μην είχατε παραστάσεις καν, αλλά εμείς παλιότερα, έχω να πω, όταν έλεγαν κάποιοι ότι ασχολούνται με ευρωπαϊκά προγράμματα, ότι έχουν γραφεία μελετών κ.ά., ήδη εθεωρείτο κάτι προβληματικό, γιατί υπήρχαν πολλά τέτοια φαινόμενα. Άρα, εδώ ως στοιχείο εκσυγχρονισμού έχουμε καταφέρει να στοχεύσουμε όχι απλώς στα συμπτώματα της διαφθοράς, αλλά να την εξαλείψουμε ή να την κάνουμε πολύ δύσκολη – διότι δεν μπορεί κανείς να ζει σε έναν ιδανικό κόσμο, ακόμα τουλάχιστον.
• Δεύτερον, υλοποιήσαμε μια σειρά από μεταρρυθμίσεις μέσω των οποίων βελτιώνεται δραστικά το σύστημα δημόσιων προμηθειών, ψηφιοποιήθηκε ήδη. Υπήρχαν 400 νομικά καθεστώτα που αφορούσαν σε διάφορες κατηγορίες δημόσιων συμβάσεων. Υπήρχαν έντονες ενδείξεις έως και αποδείξεις, για υπερτιμολογήσεις, σπατάλη χρήματος, δηλαδή, τεράστια. Όλα αυτά έχουν τώρα αντικατασταθεί από ένα νόμο και ένα πληροφοριακό σύστημα. Το αποτέλεσμα είναι ήδη να έχουμε εξοικονόμηση πόρων 325 εκατ. ευρώ και βέβαια γίνονται ηλεκτρονικά διαγωνισμοί δεκάδων χιλιάδων ευρώ, χωρίς δυνατότητα δηλαδή παρέμβασης.

Για το επόμενο στάδιο, την επόμενη τετραετία, ο στόχος είναι να χρησιμοποιήσουμε τις δημόσιες προμήθειες ως εργαλείο ποιοτικής ανάπτυξης. Να βρούμε, δηλαδή, τρόπο να «πριμοδοτείται» η κυκλική οικονομία, τα περιβαλλοντικά έργα που προστατεύουν την κοινωνία, η ενίσχυση έργων που απασχολούν επιστήμονες που έρχονται από το εξωτερικό κ.ά.

• Το τρίτο είναι η ηλεκτρονική σύσταση εταιρειών και οι ψηφιακές υπηρεσίες στις επιχειρήσεις. Όλοι θα είχατε κάποια εμπειρία στο παρελθόν, στην οποία για να ιδρύσει κάποιος μια επιχείρηση ή για να πάρει άδεια έπρεπε να χάσει πάρα πολύ χρόνο και να χρειαστεί έγγραφα και χρήμα κλπ. Όλα αυτά πια, ψηφιοποιούνται, η ίδρυση επιχειρήσεων γίνεται σε λίγα λεπτά ή σε πολύ λίγες ημέρες και αυτή η τάση θα συνεχιστεί και θα γενικευθεί, ούτως ώστε να περιλάβει όλες τις μορφές οικονομικής δραστηριότητας με στόχο να μειωθεί δραστικά το διοικητικό κόστος των επιχειρήσεων και των συναλλαγών γενικότερα. Ανάλογες παρεμβάσεις έχουν γίνει και σε θέματα προστασίας καταναλωτή και αλλού.

Οι προτεραιότητες της νέας περιόδου

Όλα αυτά, όμως, είναι αυτά τα οποία μπορέσαμε να σχεδιάσουμε και υλοποιούμε υπό τις δύσκολες συνθήκες των δημοσιονομικών περιορισμών αλλά και της επιτροπείας, την οποία είχαμε. Τώρα, λοιπόν, πρέπει να σκεφτούμε με άλλους όρους. Το ότι βγήκαμε από το Μνημόνιο είναι ένα γεγονός, αλλά οι συνέπειες και η σημασία του είναι μια μακρά υπόθεση.

Εδώ λοιπόν θα ήθελα να πω, συνοπτικά, ότι υπάρχει ένα έργο της κυβέρνησης -θα το χαρακτήριζα λιγότερο εμφανές αν όχι αφανές- που έχει να κάνει με την προετοιμασία, τη δημιουργία των προϋποθέσεων αυτού που ονομάζουμε Βιώσιμη, Δίκαιη  και χωρίς αποκλεισμούς Ανάπτυξη. Διότι μία τέτοια ανάπτυξη δεν μπορεί να την πετύχεις αν δεν έχεις στοιχεία προγραμματισμού και σχεδιασμού, αν δεν έχεις τις κατάλληλες δομές, αν δεν έχεις καλλιεργήσει την αντίστοιχη κουλτούρα, εάν δεν έχεις κάνει αντίστοιχες προτεραιοποιήσεις.

Γι’ αυτό και έχει πολύ μεγάλη σημασία και το πολιτικό πλαίσιο της νέας περιόδου. Τώρα, βέβαια, πρέπει να αφαιρεθούμε από αυτό. Πρέπει να κάνουμε κάποιες σκέψεις σε αφαίρεση, διότι αυτό το κρίνει ο ελληνικός λαός με την ψήφο του. Θέλω, πάντως, να επισημάνω με βάση όσα είπα, αν θα αναδειχθούν δυνάμεις οι οποίες είναι υπέρ του μετασχηματισμού του κράτους ή δυνάμεις οι οποίες είναι υπέρ της συρρίκνωσής του. Εάν είναι δυνάμεις που θέλουν τον εκσυγχρονισμό της Δημόσιας Διοίκησης και να αρχίσουμε να σπάμε αυτό το φράγμα της εμπιστοσύνης που υπάρχει ή αν επικρατήσουν δυνάμεις που εξακολουθούν να θεωρούν το κράτος ως εργαλείο, ως λάφυρο κλπ. Αυτό θα είναι κρίσιμο για την επόμενη περίοδο. Εδώ λοιπόν ξεκινάμε με την παραδοχή και την πίστη ότι ο ελληνικός λαός θα δώσει τη δυνατότητα να συνεχιστούν και να βαθύνουν αυτές οι διαδικασίες τις οποίες αρχίσαμε.

Το πρώτο, λοιπόν, είναι ότι ξεκινάμε με ένα πλαίσιο το οποίο μας επιτρέπει να σχεδιάσουμε το μέλλον διότι έχουμε θωρακίσει την οικονομία χρηματοπιστωτικά, ακόμη και μια κρίση να έρθει, ακόμη κι αν διεθνώς διαμορφωθούν συνθήκες που θα δυσκολέψουν το δανεισμό μας, υπάρχουν δυνατότητες να «αντέξουμε» για αρκετό χρόνο.

Δεύτερον, η δημιουργία της Αναπτυξιακής Στρατηγικής σε συνδυασμό με την εξειδίκευσή της σε κλαδικά, τομεακά και άλλα προγράμματα δημιουργεί ένα πλαίσιο και μια ικανότητα σχεδιασμού της ανάπτυξης.

Τρίτον, δημιουργούμε τα κατάλληλα χρηματοδοτικά εργαλεία διότι η μετάβαση σε ένα νέο υπόδειγμα ανάπτυξης σημαίνει στοχευμένη χρηματοδότηση. Η στοχευμένη χρηματοδότηση απαιτεί κατά κανόνα ειδικά εργαλεία τα οποία θέλουν και μπορούν να χρηματοδοτούν την οικονομία με στόχο την οικονομική τους βιωσιμότητα αλλά όχι τη μεγιστοποίηση του κέρδους, ως αποκλειστικό κριτήριο. Τέτοια εργαλεία λοιπόν είναι η Αναπτυξιακή Τράπεζα που δημιουργούμε, είναι διάφορα ειδικά προγράμματα, είναι το ΕΣΠΑ με το νέο του σχεδιασμό και τη νέα του κατανομή την οποία, όπως είπα, πρέπει να αρχίσουμε να συζητάμε. Αυτό θα το κάνουμε με ένα νέο στοιχείο, την ενεργή συμμετοχή της κοινωνίας σε όλη αυτή τη διαδικασία του σχεδιασμού για τη νέα προγραμματική περίοδο. Και θεσμικά μέτρα έχουμε πάρει, ώστε τα Επιμελητήρια και άλλοι κοινωνικοί φορείς και κοινωνικοί εταίροι να έχουν τη δυνατότητα να συμμετέχουν θεσμικά στη διαδικασία διαβούλευσης, αλλά και στην πράξη θα εφαρμόσουμε μεθόδους που θα μας φέρουν σε επαφή με τον κόσμο, όπως κάναμε με τα Περιφερειακά Συνέδρια, τα οποία είχαν και μεγάλη απήχηση.

Τέταρτη διάσταση, όμως, εδώ είναι ότι πρέπει να βάλουμε σε εφαρμογή και θεσμούς που επιτρέπουν στην κοινωνία να συμμετέχει και άμεσα στην αναπτυξιακή διαδικασία. Παραδείγματος χάριν, οι ενεργειακές κοινότητες είναι ένας τέτοιος θεσμός που επιτρέπει σε ομάδες πολιτών, σε ομάδες επιχειρήσεων, σε κατοίκους ενός νησιού να δράσουν συλλογικά και να λειτουργήσουν είτε ως παραγωγοί είτε ως χρήστες ενέργειας με όρους, οι οποίοι μπορούν και να εξασφαλίζουν ένα εισόδημα στα μέλη τους. Και πολλά άλλα τα οποία είτε υπάρχουν είτε μπορούμε και στην πορεία να σκεφτούμε.

Ψηφιακός μετασχηματισμός & αξιολόγηση ως εργαλεία κοινωνικού ελέγχου

Το άλλο που θέλω να πω για τη νέα περίοδο είναι η ανάγκη ιεράρχησης των στόχων και των προτεραιοτήτων. Εγώ θα έβλεπα δύο μεγάλες προτεραιότητες. Η μία πρέπει να είναι ο ολοκληρωμένος ψηφιακός μετασχηματισμός, που θα είναι το «παράθυρο», η «πόρτα» για να μπούμε ως κράτος, ως χώρα, στην 4η Βιομηχανική Επανάσταση ή, για να το θέσω αντίστροφα, ό,τι κι αν γίνει στην υπόλοιπη οικονομία, αν η Δημόσια Διοίκηση δεν μπει και μάλιστα δυναμικά, επιθετικά, σε αυτή τη νέα εποχή που είναι δεδομένο ότι υπάρχει ήδη -δεν είναι δηλαδή κάτι που θα συμβεί στο μέλλον, τότε αυτό θα δημιουργήσει πρόβλημα. Άρα, από αυτή την άποψη, ο ψηφιακός μετασχηματισμός, με τρόπο όμως ολοκληρωμένο και συστηματικό, αποφεύγοντας τις παθογένειες του παρελθόντος, των αποσπασματικών και ανακόλουθων μεταξύ τους έργων, είναι κάτι πολύ σημαντικό.

Θα ήθελα, όμως, να πω, ότι ενώ είναι τόσο αναγκαίος, τόσο απαραίτητος και περικλείει τόσες δυνατότητες, ο ψηφιακός μετασχηματισμός, από μόνος του δεν αρκεί. Δεν αρκεί εάν δεν ενταχθεί σε ένα πολιτικό πλαίσιο, το οποίο θα έχει ως κεντρικό στόχο να αποκαταστήσουμε ένα κλίμα αμοιβαίας εμπιστοσύνης και συνεργασίας τόσο εντός του κράτους με την ευρεία έννοια όσο, κυρίως, μεταξύ κράτους, Δημόσιας Διοίκησης και κοινωνίας. Διότι η ανάπτυξη απαιτεί συνεργασίες, συναινέσεις, συγκλίσεις, εμπιστοσύνη. Κι αυτή η απαίτηση, επειδή τραυματίστηκε και πριν από την κρίση -από την κομματική οικειοποίηση του κράτους, τα ρουσφέτια και όλες αυτές τις εμπειρίες- αλλά και μετά, από τη λιτότητα που έφεραν το πρώτο και το δεύτερο Μνημόνιο, πρέπει να τεθεί ως πολιτικός στόχος και να εξειδικευθούν μετά οι τρόποι υλοποίησής του.

Άρα, πρώτη προτεραιότητα με αυτή την έννοια ο ψηφιακός μετασχηματισμός, δεύτερη προτεραιότητα θα έθετα το θέμα της αξιολόγησης. Εδώ πρέπει να ανοίξουμε μία μεγάλη παρένθεση, διότι ο όρος αξιολόγηση και οι πρακτικές με τις οποίες έγιναν στο παρελθόν τον έχουν φορτίσει αρνητικά, όπως τις μεταρρυθμίσεις. Παλιά, εμείς, ιδίως οι αριστεροί, όταν λέγαμε μεταρρυθμίσεις εννοούσαμε έναν τρόπο υπέρβασης του καπιταλισμού. Τον όρο μεταρρυθμίσεις, λοιπόν, τον οικειοποιήθηκαν κάποιες δυνάμεις με εντελώς αντίθετο νόημα, ότι μεταρρυθμίσεις σημαίνουν λιτότητα. Άρα και εδώ την αξιολόγηση πρέπει να την κατανοήσουμε ως αξιολόγηση πολιτικών πρωτίστως, δομών και διαδικασιών. Δηλαδή, έχουμε πολιτικές σε διάφορούς χώρους ή κοιτάμε απλώς με υπερπροσπάθεια να καλύψουμε κάποιες ανάγκες; Εάν έχουμε πολιτική, αυτή είναι εναρμονισμένη με τους στόχους της Βιώσιμης Ανάπτυξης τόσο του ΟΗΕ όσο και της δικής μας Στρατηγικής; Οι δομές και οι διαδικασίες είναι αυτές που μπορούν να φέρουν το αναγκαίο αποτέλεσμα ή πρέπει να υπάρξει παρέμβαση στις δομές και στις υπηρεσίες, είτε συγχωνεύοντας είτε καταργώντας είτε δημιουργώντας νέες; Αυτό εννοώ όταν λέω αξιολόγηση. Πρέπει να κατανοήσουμε την αξιολόγηση ως μορφή κοινωνικού ελέγχου. Δηλαδή στην ουσία εμείς αναγνωρίζουμε στην κοινωνία το δικαίωμα να ασκεί έλεγχο με αυτόν τον τρόπο, μέσω μίας διαδικασίας με την οποία πρέπει διαρκώς βλέπουμε αν οι πολιτικές που εφαρμόζουμε αντιστοιχούν και απαντούν στα προβλήματα της κοινωνίας, αν οι δομές, οι διαδικασίες και οι υπηρεσίες που έχουμε υπηρετούν τελικά τον πολίτη ή του δημιουργούν προβλήματα. Και πολλές άλλες βέβαια, τις οποίες εσείς θα μπορέσετε να εξειδικεύσετε ή να προσθέσετε, αξιοποιώντας την πλούσια πείρα η οποία έχει συσσωρευθεί τα τελευταία χρόνια μέσα από την εφαρμογή του συγκεκριμένου προγράμματος.

Η δεκαετία του μεγάλου μετασχηματισμού της χώρας

Κλείνοντας, θα ήθελα να εκφράσω μια τελική ευχή και πρόταση, δεδομένου ότι η νέα προγραμματική περίοδος αρχίζει το 2021, 200 χρόνια από την αρχή της Επανάστασης και το 2030 θα συμπληρωθούν 200 χρόνια από την ίδρυση του Ελληνικού Κράτους. Ο στόχος, λοιπόν, που θα ήθελα να προτείνω είναι να δουλέψουμε και να αγωνιστούμε από τώρα να δημιουργήσουμε τους όρους ώστε η δεκαετία 2020-30 να γίνει η δεκαετία του μεγάλου μετασχηματισμού, στην οποία θα λύσουμε και εκκρεμότητες του απώτατου παρελθόντος, αλλά κυρίως θα ανταποκριθούμε στις νέες προκλήσεις που έρχονται, προς όφελος του ελληνικού λαού.

Σας ευχαριστώ.

* Ομιλία στην εκδήλωση «Μεταρρυθμίσεις του Δημόσιου Τομέα: Επιτυχίες, αστοχίες, προκλήσεις»