1. Ο ΣΥΡΙΖΑ επιδιώκει το σχηματισμό κυβέρνησης της Αριστεράς. Σε ποιες ρήξεις θα πρέπει να προχωρήσει μια τέτοια κυβέρνηση για να εφαρμόσει ένα πρόγραμμα προοδευτικής διεξόδου από την κρίση;

Η κρίση αυτή μας καλεί να ξανασκεφτούμε το κοινωνικό και το οικολογικό περιεχόμενο της ανάπτυξης, να αναζητήσουμε νέους τρόπους παραγωγής και διανομής, νέα καταναλωτικά πρότυπα. Μας καλεί ακόμη να αναζητήσουμε νέες μορφές πραγματικής δημοκρατίας και κοινωνικού πολιτισμού, με βάση τις αξίες της ελευθερίας της αλληλεγγύης, της δικαιοσύνης, της ισότητας.

Κάθε βήμα λοιπόν, κάθε κίνηση, θα είναι στον αντίποδα και σε ρήξη με την κερδοσκοπική λογική, την ατομικιστική κουλτούρα και τις πολιτικές του νεοφιλελευθερισμού. Γι’ αυτό, αν και εθνικός στη μορφή του, αυτός ο αγώνας είναι εξαρχής ενταγμένος σε έναν ορίζοντα ευρωπαϊκό και παγκόσμιο.
 

2.   Η Αλέκα Παπαρήγα λέει πως μια κυβέρνηση της αριστεράς είναι καταδικασμένη σε αποτυχία λόγω και των δυσμενών διεθνών συσχετισμών. Είναι βάσιμος ο ισχυρισμός αυτός;
 

Η διαπίστωση είναι σωστή. Το συμπέρασμα είναι λάθος. Διότι οι δυσμενείς διεθνείς συσχετισμοί δεν αλλάζουν δια της αποχής αλλά με την εμπλοκή στις συγκρούσεις που αναδεικνύονται στον παρόντα χρόνο, με τη διεκδίκηση των κάθε φορά ώριμων αλλαγών, την αξιοποίηση των κάθε φορά υπαρκτών δυνατοτήτων.

Όλα τα άλλα οδηγούν σε μια ιδεολογία της αναμονής και της διαρκούς αναβολής στο μέλλον καθηκόντων του σήμερα. Διότι, αν όλοι σκέφτονταν έτσι, οι συσχετισμοί θα ήταν πάντα δυσμενείς, αφού κανείς δεν θα επιχειρούσε να τους αλλάξει.

Ούτε πρέπει να καλλιεργούμε μια ιδεολογία «σίγουρης αλλαγής». ΟΙ δρόμοι για τους οποίους αγωνιζόμαστε δεν είναι «προκάτ». Δημιουργούνται από την κίνηση και την πάλη των κοινωνικών τάξεων και των λαών. Οι αλλαγές έχουν ρίσκα και οι αποτυχίες είναι μέσα στα ενδεχόμενα. Ακριβώς γι’ αυτό πρέπει η συζήτηση να μετατεθεί από το εάν στο πώς. Από το εάν πρέπει να τολμήσουμε στο πώς να το κάνουμε. Εδώ υπάρχει χώρος και ανάγκη για γόνιμη συζήτηση.  
   

3.   Μια αριστερή κυβέρνηση θα χρειαστεί να έχει δίπλα της, σε κάθε της βήμα, την κοινωνία. Από το 1974 και μετά, ωστόσο, η ελληνική κοινωνία στήριξε κυβερνήσεις ΠΑΣΟΚ και ΝΔ, και πολλοί θα ισχυριστούν ότι η απομάκρυνσή της από τα κόμματα αυτά σήμερα ίσως να είναι συγκυριακή. Υπάρχουν στοιχεία που να δείχνουν ότι η κρίση του δικομματισμού μπορεί να είναι μόνιμη και να οδηγήσει τελικά στην κατάρρευσή του;

Είναι γεγονός πως ήδη από τον 19ο αιώνα ο δικομματισμός, ορθότερα ο διπολισμός, θεωρείται από τις αστικές δυνάμεις ως η πλέον κατάλληλη μορφή για τη σταθερότητα του συστήματος. Όμως υπήρξαν μεγάλες περίοδοι που ο διπολισμός δεν άντεξε τις πιέσεις της κοινωνίας. Τότε το σύστημα αναζητούσε άλλες μορφές, μορφές πιο αυταρχικής διακυβέρνησης, μονοκομματικές ή πολυκομματικές, ακόμη και ανοιχτής δικτατορίας.

Άρα, η κρίση του δικομματισμού, ακόμη και η πλήρης διάλυσή του, από μόνη της δεν είναι εγγύηση προοδευτικής προοπτικής. Τέτοια εγγύηση αποτελεί μόνο η συγκρότηση ενός νέου, κοινωνικού και πολιτικού συνασπισμού, με πυρήνα τις δυνάμεις της εργασίας και της αριστεράς πάνω σε μια νέα σχέση αλληλεπίδρασης και αμοιβαίας στήριξης κοινωνικού και πολιτικού.

Γι’ αυτό η ενότητα και η ανασύνθεση του αριστερού χώρου αποτελούν στρατηγικό και όχι τακτικό στόχο, και οι σχετικές προσπάθειες πρέπει να συνεχιστούν και μετά τις εκλογές.
       

4.   Ας επιστρέψουμε στην πρόταση του ΣΥΡΙΖΑ. Ο δημόσιος τομέας είναι ένας από τους βασικούς της πυλώνες. Ζητάτε, ωστόσο, τη ριζική αναδιάρθρωση της δημόσιας διοίκησης. Προς ποια κατεύθυνση;

Το κλειδί εδώ είναι να οργανώσουμε μια «εισβολή» της δημοκρατίας, του σχεδιασμού και του ελέγχου στη σφαίρα της δημόσιας διοίκησης και του κράτους. Στη βάση αυτή, θα αντιμετωπισθεί η διαφθορά, και θα μπορέσουν να εμπεδωθούν λογικές κοινωνικής και όχι κομματικής ή συντεχνιακής αποτελεσματικότητας. Υπάρχουν δυνάμεις που όλα αυτά τα υποτιμούν. Στην πραγματικότητα υποτιμούν το εκρηκτικό δυναμικό που κρύβουν, ιδίως σε δομές μπολιασμένες επί δεκαετίες με το δικομματικό κομματισμό και τις πελατειακές λογικές, απλά αιτήματα όπως η «διαφάνεια», η «δημόσια λογοδοσία», ο «συμμετοχικός προϋπολογισμός» κλπ. 

Το ερώτημα είναι αν τέτοια αιτήματα και συναφή κινήματα μπορούν να αναδειχθούν από τα μέσα ή, με δεδομένο το υφιστάμενο καθεστώς, θα πρέπει να επιβληθούν από τα έξω, από την κοινωνία που υποφέρει από μια εχθρική προς τον πολίτη διοίκηση και ένα αναξιόπιστο και εχθρικό κράτος. Ίσως θα πρέπει να υπάρξει ένας συνδυασμός και των δύο.
 

5.   Παρά τις επώδυνες συνέπειες της οικονομικής κρίσης, πολλοί είναι αυτοί που εστιάζουν στην κρίση αξιών που βιώνει η ελληνική κοινωνία. Στην πρόταση του ΣΥΡΙΖΑ γίνεται λόγος για μια «πολιτισμική αναγέννηση». Μοιάζει, παρ’ όλα αυτά, το πεδίο αυτό να έχει εκχωρηθεί στο δεξιό λαϊκισμό. Μοιάζει, με άλλα λόγια, να πιστεύουμε ότι η αριστερά είναι ταξική μόνο όταν υπερασπίζεται οικονομικά συμφέροντα.
 

Ίσως υπάρχει κάποια υπερβολή σ’ αυτή τη διαπίστωση, αλλά θεωρώ κι εγώ ότι έχει βάση. Δεν είναι μόνο τα υλικά συμφέροντα που μετρούν, αλλά οι ευρύτερες ανάγκες της ανθρώπινης ύπαρξης. 

Νομίζω ότι σε κάποια θέματα πρέπει να ξαναπιάσουμε το νήμα από την αρχή. Το θέμα δεν είναι η οικονομία αλλά ο τρόπος με τον οποίο την κατανοούμε.

Η οικονομία δεν είναι «μεγέθη» ούτε «πράγματα» αλλά σχέσεις οικονομικές, κοινωνικές, παραγωγικές. Η ποιότητα των σχέσεων αυτών προσδιορίζει τη βάση του πολιτισμού. Ο Μαρξ έλεγε ότι ο μισθός εργασίας εμπεριέχει ένα «πολιτισμικό» ή «ηθικό» στοιχείο, που αποτελεί και ισχυρό προσδιοριστικό παράγοντα του ύψους του στην κάθε κοινωνία και την κάθε εποχή.

Έχει σημασία να κατανοηθεί λοιπόν ότι το Μνημόνιο δεν πλήττει μόνο την οικονομία, πλήττει τον κοινωνικό μας πολιτισμό. Ακόμη κι αν η κρίση παραγωγής ξεπεραστεί, θα μας έχει μείνει μια μακρά κρίση αναπαραγωγής της κοινωνίας. Ίσως λοιπόν πρέπει να ξανασκεφτούμε τον πολιτισμό όχι μόνο ως ένα «εποικοδόμημα», που ίπταται πάνω από τις ανάγκες των ανθρώπων, αλλά ως τμήμα της βάσης της κοινωνικής μας ζωής και πυρήνας των εν λόγω αναγκών. Μ’ αυτή την έννοια, μπορούμε και πρέπει να επιδιώξουμε, μέσα στην καρδιά της κρίσης, μια δημοκρατική και πολιτιστική άνοιξη. Θα είναι η αρχή της αντιστροφής.
  

6.   Η άνοδος της ακροδεξιάς θα μπορούσε να εξηγηθεί με βάση αυτή την πολιτισμική διάσταση της κρίσης. Φαίνεται, για παράδειγμα, ότι η βία της ακροδεξιάς σοκάρει λιγότερο – για κάποια τμήματα της κοινωνίας δε, ίσως να είναι και ευκταία. Η αριστερά υπέστη αυτή τη βία, και μάλιστα κατ’ επανάληψη μέσα στην προεκλογική περίοδο. Έχει τρόπους να την αντιμετωπίσει;

Νομίζω πρέπει να βαθύνουμε ακόμη περισσότερο την ανάλυσή μας στο φαινόμενο της ακροδεξιάς, όχι μόνο στη χώρα μας αλλά σε όλη την Ευρώπη. Ασφαλώς η ακροδεξιά εκμεταλλεύεται κοινωνικά προβλήματα που δημιουργεί ο νεοφιλελευθερισμός. Και ασφαλώς η ακροδεξιά δίνει λύσεις μυωπικές, ρατσιστικές, ξενοφοβικές, σε επίπεδο κοινωνικών μικρόκοσμων. Αν ήταν μόνον αυτό, η ακροδεξιά θα μπορούσε να μείνει στο περιθώριο, σ’ ένα ρόλο ανάληψης «ειδικών αποστολών» ενάντια στην αριστερά, ως όργανο του συστήματος.

Αν δούμε όμως το πρόγραμμα της Λεπέν στη Γαλλία, και αντίστοιχων κομμάτων αλλού, βλέπουμε ότι η ακροδεξιά επιχειρεί να δώσει λύσεις με όρους εθνικής αναδίπλωσης, εθνικού νομίσματος, νομισματικού ανταγωνισμού και δασμολογικής προστασίας, παραπέμποντας ευκρινώς σ’ ένα μοντέλο που επικράτησε μετά την κρίση του 1929, την εποχή του μεσοπολέμου.

Η ακροδεξιά δηλαδή, με τον τρόπο της, οξύνει ακόμη περισσότερο ένα ήδη υπαρκτό ερώτημα: σε ποια κοινωνία θέλουμε να ζούμε, σε ποια Ευρώπη θέλουμε να ανήκουμε;  Στα ερωτήματα αυτά η Αριστερά πρέπει να δώσει τη δική της σαφή, διακριτή και ανταγωνιστική απάντηση, χωρίς να αφήνει καμιά υποψία ότι έλκεται από πρότυπα του παρελθόντος.  
 

7.   Η καμπάνια του Μετώπου της Αριστεράς στη Γαλλία στηρίχτηκε σε μεγάλο βαθμό στη μαζική εμπλοκή του κόσμου της αριστεράς – όχι δηλαδή αποκλειστικά στον Μελανσόν. Ο ίδιος, από την άλλη, έδωσε συστηματικά σκληρές ιδεολογικές μάχες, λέγοντας π.χ. ότι η Γαλλία δεν έχει μέλλον χωρίς τους Άραβες. Θεωρείτε ότι έχουμε να διδαχτούμε πράγματα από το Μέτωπο;

Σίγουρα ναι. Όχι μόνο διότι πήγαν πολύ καλά στις εκλογές. Κυρίως γιατί χρησιμοποίησαν νέες πρακτικές, διατύπωσαν νέες ιδέες, ρίσκαραν -η ίδια η συγκρότηση του Μετώπου ήταν ένα ρίσκο-, και δικαιώθηκαν. Επίσης μας αφορά διότι, όπως οι αντίπαλοί μας έχουν δημιουργήσει ισχυρότατους θεσμούς και μηχανισμού μεταφοράς «τεχνογνωσίας» για να κάμπτουν αντιστάσεις και να επιβάλλουν την πολιτική τους, έτσι κι εμείς, πρέπει να τους μιμηθούμε σ’ αυτό, αξιοποιώντας τις «καλύτερες πρακτικές», διδασκόμενοι από τις επιτυχίες ή και τις δοκιμασίες άλλων αριστερών δυνάμεων, ιδίως τώρα που η κοινωνία μας ωθεί να δημιουργήσουμε τάχιστα μια ανυποχώρητη Αριστερά, μια Αριστερά αυξημένων απαιτήσεων.  

————————————————————————

* Δείτε τη συνέντευξη όπως αναρτήθηκε στο: http://rednotebook.gr/details.php?id=5536