Συνέντευξη στην Εφημερίδα των Συντακτών και στον δημοσιογράφο Δημήτρη Τερζή.

Πιστεύετε ότι η κρίση του κορονοϊού θα επιφέρει δομικές αλλαγές στον τρόπο οργάνωσης των κοινωνιών και των οικονομιών και στο κυρίαρχο μοντέλο άσκησης πολιτικής;

Πιστεύω πως ναι. Διότι η κρίση αυτή, όχι μόνο η υγειονομική αλλά σε συνδυασμό με την οικονομική και την κλιματική μπορεί να λειτουργήσει ως μια αφύπνιση. Δείχνει πόσο ευάλωτες είναι οι κοινωνίες ακόμη και των πλέον αναπτυγμένων χωρών.

Και αναδεικνύονται ανάγκες που η αντιμετώπιση τους προϋποθέτει την υπέρβαση των νεοφιλελεύθερων αντιλήψεων και πολιτικών που κυριάρχησαν τα τελευταία 40 χρόνια. Φτάσαμε στο σημείο έντυπα όπως οι Financial Times να αναγνωρίζουν ότι δεν μπορούν τα πάντα να λειτουργούν ως εμπορεύματα ή να υπόκεινται στον νόμο του κέρδους και ότι οι κοινωνίες έχουν ανάγκη από ισχυρά δημόσια συστήματα υγείας, δημόσια αγαθά και πολιτικές κατά των ανισοτήτων.

Πώς μεταφράζονται αυτά στην περίπτωση της χώρας μας;

Με ακόμη μεγαλύτερη ένταση. Διότι είμαστε πρωταθλητές στην Ευρώπη σε εκτιμώμενη ύφεση, αλλά ουραγοί σε μέτρα ανάσχεσής της. Και όπως φάνηκε και από τα πρόσφατα μέτρα της κυβέρνησης, τα βάρη της κρίσης κατευθύνονται ήδη στις πλάτες των εργαζομένων, ενώ πολλά από τα έκτακτα μέτρα τείνουν να πάρουν μόνιμο χαρακτήρα.

Λόγω και των συνεπειών της προηγούμενης κρίσης οδηγούμαστε ταχύτατα σε μια έκρηξη των ανισοτήτων και σε μια τριχοτόμηση της κοινωνίας, με ένα τμήμα της να «κλείνει» οριστικά, δηλαδή να καταστρέφεται και να μένει χωρίς μέλλον και προοπτική, ένα άλλο να επιβιώνει όπως-όπως με ανασφάλεια και ένα τρίτο να δείχνει ότι διαθέτει αντοχές να αντεπεξέλθει. Βαθιές ανακατατάξεις διαγράφονται και στον επιχειρηματικό χώρο με τους λίγους νικητές «να τα παίρνουν όλα» χωρίς να αποκλείεται σε δεύτερο χρόνο και μια δεύτερη αναδιάρθρωση υπέρ του ξένου κεφαλαίου.

Αρκετοί μιλούν για την ανάγκη αλλαγής του παραγωγικού προτύπου ώστε να μειωθεί η εξάρτηση από τον τουρισμό…

Σωστή, αλλά αργοπορημένη διαπίστωση. Το θέμα εκκρεμεί από παλιά, αλλά η κυρίαρχη οικονομία και πολιτική βολεύονταν στα εύκολα. Ασφαλώς πρέπει να δοθεί έμφαση στη μεταποίηση, στην πρωτογενή παραγωγή και σε νέες καινοτόμες παραγωγικές δραστηριότητες. Και ο τουρισμός μπορεί να γίνει μοχλός γι’ αυτό, αν συνδεθεί με την εγχώρια παραγωγή και στραφεί σε ποιοτικές κατευθύνσεις.

Όλα αυτά όμως απαιτούν σχέδιο, δημόσιες πολιτικές, νέες μορφές κοινωνικά υπεύθυνης επιχειρηματικότητας, ρήξεις με κατεστημένα κρατικοδίαιτα συμφέροντα και αντιλήψεις. Πολλά από αυτά τα προέβλεπε η ολιστική αναπτυξιακή στρατηγική που η κυβέρνηση ΣΥΡΙΖΑ είχε αρχίσει να εφαρμόζει. Αλλά το πρώτο που έκανε η κυβέρνηση της Ν.Δ. ήταν να την καταργήσει, βάζοντας στη θέση της τη γνωστή από το παρελθόν αποσπασματική πελατειακή και μη βιώσιμη λογική.

Επανερχόμενοι στη μεγάλη, ευρωπαϊκή και διεθνή εικόνα, θεωρείτε, δηλαδή, ότι τίθεται υπό αμφισβήτηση ο νεοφιλελεύθερος καπιταλισμός;

Αυτό είναι βέβαιο, αλλά το ίδιο έγινε και στην κρίση του 2008-2009 χωρίς όμως η αμφισβήτηση να οδηγήσει στην ανατροπή. Η μία αιτία ήταν η ικανότητα των νεοφιλελεύθερων να ελίσσονται, να κρύβουν το αληθινό τους πρόσωπο, να προσποιούνται ότι άλλαξαν -προσέξτε πόσο επιμένει σ’ αυτό ο κ Μητσοτάκης- να εμφανίζονται εν ανάγκη και ολίγον κεϊνσιανοί μέχρι να αποφύγουν τα χειρότερα και αμέσως μετά να εξαπολύουν επιθέσεις λιτότητας και συρρίκνωσης των κοινωνικών δικαιωμάτων.

Η άλλη αιτία είναι οι δυσκολίες των αριστερών και προοδευτικών δυνάμεων να ενώσουν τις δυνάμεις τους σε κοινούς στόχους και να συντονιστούν μεταξύ τους. Άρα, ναι, η κρίση αυτή δημιουργεί νέα δεδομένα, το πρόβλημα έχει αναδειχθεί, αλλά το μέλλον θα εξαρτηθεί από την αντίδραση των ίδιων των κοινωνιών και από τις δυνατότητες πρωτίστως των αριστερών και προοδευτικών δυνάμεων να συγκροτήσουν ένα κοινό πολιτικό σχέδιο και μια νικηφόρα πλειοψηφική κοινωνική και πολιτική συμμαχία.

Αυτές τις μέρες συμπληρώνεται ένας χρόνος από τις ευρωεκλογές, τις περιφερειακές εκλογές και 10 μήνες από τις βουλευτικές εκλογές. Ο ΣΥΡΙΖΑ ηττήθηκε σε όλες τις αναμετρήσεις. Ένα χρόνο μετά υπάρχει η αίσθηση ότι ο ΣΥΡΙΖΑ ακόμα προσπαθεί να συνέλθει και να βρει τα πατήματά του. Ποια είναι η δική σας εκτίμηση;

Μια μακρόχρονη στρατηγική αλλαγής των συσχετισμών υπέρ του κόσμου της εργασίας και κατάκτησης θέσεων έχει νίκες και ήττες. Οι συγκεκριμένες ήττες δεν ήταν αναπόφευκτες ασφαλώς, γι’ αυτό γίνεται συζήτηση, αναζητώντας μαθήματα για το μέλλον. Είναι λογικό μια εκλογική ήττα να επιβάλλει έναν αναστοχασμό.

Αλλά πρέπει να προφυλαχτούμε από εύκολες ερμηνείες ή από τον κίνδυνο να γίνουμε εκ των υστέρων προφήτες ή να μηδενίσουμε όλα όσα επιτεύχθηκαν την περίοδο 2015-2019, τα οποία δεν ήταν λίγα. Η αριστερή πολιτική σε συνθήκες νεοφιλελεύθερης κυριαρχίας εκκινεί σίγουρα από μία μειονεκτική θέση, διότι το σύστημα -όπως είδαμε και στην περίπτωση του ΣΥΡΙΖΑ- δουλεύει για την αποτυχία της. Αν βάλουμε στην εικόνα και την εμπειρία του Κόρμπιν αλλά και του Σάντερς, βλέπουμε ότι το πρόβλημα είναι διπλό.

Το πρώτο είναι πώς να κερδίσεις την πλειοψηφία, αλλά το δεύτερο εξίσου σημαντικό είναι αφού την κερδίσεις να μπορέσεις να ασκήσεις πολιτική προς όφελός της. Ωστόσο αυτές οι εμπειρίες αποτελούν μια πολιτική παρακαταθήκη, ένα ισχυρό σημείο εκκίνησης που πριν δεν το είχαμε. Με αφετηρία λοιπόν αυτές τις εμπειρίες διαμορφώνουμε, βαθαίνουμε και εξειδικεύουμε τη στρατηγική της Αριστεράς. Πρόκειται για μια επίκαιρη διαδικασία, καθώς το σχέδιο της Αριστεράς στο πλαίσιο της κρίσης του κορονοϊού είναι ο μόνος όρος για τη διάσωση της κοινωνίας.

Η πανδημία πάγωσε τις κομματικές διαδικασίες (διεύρυνση, προσυνεδριακός διάλογος, συνέδριο). Πολλοί λένε ότι είναι σημαντικό να γίνει η αποτίμηση του κυβερνητικού έργου, να αναλυθεί ενδελεχώς το φαινόμενο της πρώτης φοράς Αριστερά και να μπουν οι βάσεις για κάτι καινούργιο. Κάτι τέτοιο μέχρι σήμερα δεν έχει γίνει. Δεν θα έπρεπε να έχει ήδη γίνει;

Η αποτίμηση του κυβερνητικού έργου είναι μια διαρκής και δημόσια διαδικασία, η οποία μάλιστα αναπτύσσεται και πέρα από τα σύνορα της χώρας, καθώς η εμπειρία του ΣΥΡΙΖΑ αποτελεί αντικείμενο μελέτης και σημείο αναφοράς. Σε ό,τι αφορά τον ίδιο τον ΣΥΡΙΖΑ θυμίζω ότι ήδη κάναμε τον απολογισμό της κυβερνητικής πορείας του ΣΥΡΙΖΑ, ο οποίος πλέον αποτελεί ένα κοινό και συλλογικό κεκτημένο. Μάλιστα είμαστε το μόνο κόμμα που καταθέσαμε απολογισμό της κυβερνητικής του θητείας. Επίσης εκκρεμεί, αλλά έχει ήδη δρομολογηθεί, ένας ειδικότερος απολογισμός που θα αφορά τη δράση του ίδιου του κόμματος.

Αυτό θα επιτρέψει να διαμορφωθεί κι εδώ μια συλλογική και κοινά αποδεκτή άποψη όχι μόνο για τα όποια ελλείμματα και για τους τρόπους αντιμετώπισής τους, αλλά και για το νέο μοντέλο κόμματος που πρέπει να συνδιαμορφώσουμε μαζί με τις νέες δυνάμεις που ενισχύουν και εμπλουτίζουν καθημερινά τον ΣΥΡΙΖΑ. Διότι σε τελευταία ανάλυση αυτό είναι το μεγάλο ζητούμενο: η σύγχρονη μορφή πολιτικής οργάνωσης της Αριστεράς, το πολιτικό υποκείμενο του κοινωνικού μετασχηματισμού, το νέο μοντέλο κόμματος για την Αριστερά του 21ου αιώνα, θετικά προσδιορισμένο.

Τα δεδομένα λένε ότι ο ΣΥΡΙΖΑ έχασε την επαφή του με τον απλό κόσμο, τα κινήματα, το καλοκαίρι του 2015. Το κείμενο απολογισμού και αυτοκριτικής που βγάλατε δεν φαίνεται να φωτίζει ιδιαίτερα τις κομματικές ευθύνες για τη διάρρηξη αυτής της σχέσης. Γιατί λοιπόν να σας εμπιστευτεί ο κόσμος σήμερα όταν π.χ. κάνετε λόγο για τη δημιουργία ενός νέου κοινωνικού συμβολαίου; Τι διαφορετικό κομίζετε στον κόσμο που δεν είχατε στο παρελθόν;

Και ο απολογισμός αναφέρεται εκτενώς στα θέματα αυτά και ο πρόεδρος του κόμματος έχει αναγνωρίσει επανειλημμένα ότι η πολιτική που υποχρεωθήκαμε να ακολουθήσουμε επέφερε ρήγματα στην κοινωνική συμμαχία που μας έφερε στην κυβέρνηση χωρίς να καταφέρουμε τα εν λόγω ρήγματα να τα επουλώσουμε ή να τα αιτιολογήσουμε επαρκώς. Επίσης η αριστερή κυβερνησιμότητα προϋποθέτει ενεργή συμμετοχή της κοινωνίας και των πολιτών και όχι η διακυβέρνηση να ασκείται με όρους ανάθεσης όπως έγινε υπό τις ειδικές συνθήκες στην «πρώτη φορά Αριστερά».

Μια νέα διακυβέρνηση από τις αριστερές προοδευτικές δυνάμεις πρέπει να έχει τα χαρακτηριστικά ενός κοινωνικού συμβολαίου. Και το κοινωνικό συμβόλαιο όπως και βασικές πτυχές του κυβερνητικού προγράμματος πρέπει να δομηθούν μαζί με τις κοινωνικές δυνάμεις που θα συγκροτούν την κοινωνική συμμαχία, όχι ως ένα άθροισμα αιτημάτων αλλά ως ένα συνεκτικό σχέδιο για την ανασυγκρότηση και τον μετασχηματισμό της χώρας.

Ο Αλέξης Τσίπρας πρόσφατα έκανε λόγο για «προβλήματα συμπεριφοράς» μέσα στο κόμμα. Μίλησε επίσης για «ταξικό ήθος στον δημόσιο λόγο» και για «εικόνα καθαρότητας και διαφάνειας του καθενός» εντός ΣΥΡΙΖΑ. Με τα όσα είπε «φωτογράφισε» αρκετά στελέχη που το προηγούμενο διάστημα είτε προκάλεσαν την κοινωνία με τη στάση τους είτε άρθρωσαν προσωπική άποψη κατακρίνοντας φαινόμενα παρακμής. Τελικά τι ακριβώς συμβαίνει στον ΣΥΡΙΖΑ; Υπάρχει θέμα προσωπικών στρατηγικών που απλώς εκδηλώνονται με τον έναν ή άλλο τρόπο ή το ζήτημα είναι βαθιά πολιτικό και φτάνει στον πυρήνα αυτού που είστε;

Ζούμε, πιστεύω, ένα ευρύτερο φαινόμενο μη ελκυστικότητας ή και απαξίωσης των κομμάτων, αλλά και των συνδικάτων και άλλων μορφών συλλογικής έκφρασης της κοινωνίας και της ίδιας της συλλογικότητας. Αυτό εκδηλώνεται με προβλήματα που έχουν να κάνουν με την εσωτερική ζωή των κομμάτων αλλά και με τη σχέση τους με την κοινωνία. Ο ΣΥΡΙΖΑ δεν είναι ούτε άτρωτος ούτε αμόλυντος απέναντι σε αυτά.

Στη βάση αυτή λοιπόν πιστεύω ότι το νέο μεγάλο στοίχημα του Τσίπρα και όλων μας είναι να αντιμετωπίσουμε αυτά τα προβλήματα στη ρίζα τους, να κάνουμε προτεραιότητά μας την αναζωογόνηση του κόμματος, των συνδικάτων και άλλων μορφών συλλογικής έκφρασης της κοινωνίας, ως θεσμών της δημοκρατίας και προϋποθέσεις για την αλλαγή του κόσμου. Και ως έμπρακτη συμβολή μας σ’ αυτόν τον αγώνα, να δημιουργήσουμε έναν νέο ΣΥΡΙΖΑ, ελκυστικό στα μέλη του και την κοινωνία, ικανό να οργανώσει και να ηγηθεί μιας ευρύτερης προοδευτικής παράταξης που θα βγάλει τη χώρα από την πολλαπλή κρίση.

Ας έρθουμε λίγο στο Ινστιτούτο Εναλλακτικών Πολιτικών ΕΝΑ. Έχοντας συγκεντρώσει μια πλειάδα επιστημόνων, έχει εξελιχθεί σε έναν πυρήνα παραγωγής σκέψης και ιδεών που έχει ανάγκη η Αριστερά. Πώς μπορούν αυτές οι ιδέες, η προαγωγή των σκέψεων και του διαλόγου, να αποκτήσουν ένα μεγαλύτερο ακροατήριο και να συμβάλλουν στο να εξαλειφθούν φαινόμενα εκπτωτικού πολιτικού λόγου από αριστερά στελέχη;

Το ΕΝΑ είναι όντως ένα ελπιδοφόρο πείραμα καθώς αποτελεί μια συλλογική πρωτοβουλία νέων ανθρώπων, στηρίζεται στα μέλη και τους φίλους του αποκλειστικά και προσελκύει νέους επιστήμονες με διάθεση εθελοντικής συνεισφοράς. Δεν μπορεί βεβαίως να ανταγωνιστεί αντίστοιχα κέντρα με ισχυρούς προϋπολογισμούς και χορηγίες, αλλά είναι γεγονός ότι έχει μια αυξανόμενη δραστηριότητα, οι επεξεργασίες του αναπαράγονται από αρκετά μέσα και πολλές από αυτές γίνονται αντικείμενο ευρύτερων συζητήσεων. Αυτός φαίνεται να είναι και ο βασικός τρόπος διεύρυνσης του «κοινού» του, άλλωστε το ΕΝΑ δεν θέλει να μονοπωλήσει κάτι, αλλά να ενθαρρύνει τη δημιουργία και άλλων αντίστοιχων πρωτοβουλιών προσβλέποντας στη συνεργασία και τον συντονισμό.