Ομιλία στην παρουσίαση του βιβλίου της Νίτσας Λουλέ «Άξιζε…».

Η τσάντα με τις επιστολές που η Νίτσα Λουλέ μάς προσφέρει με τη μορφή μιας «ασπρόμαυρης ταινίας», όπως η ίδια γράφει, η αυθεντικότητα της ατόφιας παράθεσης, χωρίς σχολιασμούς και ερμηνευτικές επεξηγήσεις, δίνουν στο βιβλίο που συζητούμε σήμερα μια διάσταση ξεχωριστή, γιατί επιδέχεται πολλούς προσδιορισμούς. Είναι ένα βιβλίο μνημείο, είναι ένα βιβλίο ιστορίας, είναι ένα λογοτεχνικό έργο με ήρωες φανταστικούς, αλλά είναι και ένας φόρος τιμής στους πραγματικούς αγώνες και στα πραγματικά πρόσωπα που τους έδωσαν με επίδικο την ανθρώπινη ζωή, την ανθρώπινη αξιοπρέπεια, το συλλογικό όραμα για το «μεγάλο άλμα από την προϊστορία στην ιστορία της ανθρωπότητας», όπως γράφει ο Κώστας Λουλές σε ένα από τα γράμματά του στη  Μαρία, τη σύντροφο  του.

Αλλά το βιβλίο αυτό μπορεί να διαβαστεί και ως μια υπόμνηση ότι ο πόλεμος των ισχυρών για την προσαρμογή των απείθαρχων στην ορισμένη από τους ίδιους κανονικότητα είναι διαρκής. Και είναι πάντα σκληρός, αδυσώπητος. Ακόμα και όταν ο πόλεμος αλλάζει μορφή τόσο ώστε να μη μοιάζει με πόλεμο, ακόμη και όταν τα μέσα του πολέμου δεν είναι οι γνωστές μορφές βίας –του εγκλεισμού, του καταναγκασμού, αλλά παίρνουν απρόσμενες μορφές όπως, παραδείγματος χάριν, η πρόκληση συλλογικού φόβου ή πανικού, η μαζική εκροή καταθέσεων από τις τράπεζες, η απειλή για διακοπή χρηματοδότησης από την Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα, το κλείσιμο των τραπεζών, το Grexit, ο συλλογικός διασυρμός και η ενοχοποίηση ενός ολόκληρου λαού από εκπροσώπους άλλων λαών και οι διαρκείς εκβιασμοί σε περιτύλιγμα αλληλεγγύης.

Το βιβλίο της Νίτσας Λουλέ έχει όμως έντονο βιωματικό χαρακτήρα και για την ίδια. Αποτυπώνει τη ζωή των αγωνιστών γονιών της, την ταραγμένη περίοδο μετά τον εμφύλιο ως την αποκατάσταση της δημοκρατίας με την πτώση της χούντας το ʼ74. Με προσωπικό τόνο η συγγραφέας ερμηνεύει γράμματα των γονιών της. Άλλοτε με τη  ματιά του μικρού κοριτσιού που της λείπει ο πατέρας της εξαιτίας των εξοριών και άλλοτε με τη ματιά της ώριμης γυναίκας που αντιλαμβάνεται διαφορετικά την αναγκαιότητα της απουσίας.

Αυτά τα 25 περίπου χρόνια περνούν μπροστά από τα μάτια του αναγνώστη μέσω των γραμμάτων της Μαρίας και του Κώστα Λουλέ σε συνθήκες φυλάκισης, εξορίας, αναγκαστικής προσφυγιάς. Το βιωματικό στοιχείο είναι έντονο, καθώς τα συναισθήματα τόσο της κόρης Νίτσας και των γονιών της όσο και της υπόλοιπης οικογένειας καταγράφονται από την πρώτη κιόλας σελίδα.

Όμως στο «Άξιζε…» δεν αποτυπώνονται μόνο συναισθήματα των μελών της οικογένειας. Με τρόπο προσιτό σημειώνονται επίσης προβληματισμοί για την πορεία του αγώνα, τις δυσκολίες που αντιμετώπιζαν στην παρανομία, βιοποριστικά προβλήματα και καθημερινά. Παρακολουθώντας την ιστορική πραγματικότητα μέσα από τα μάτια του Κώστα, της Μαρίας, της Νίτσας, του Δημήτρη, ο αναγνώστης μεταβαίνει σε τόπους εξορίας και προσφυγιάς –Βουκουρέστι, Λέρος, Γιούρα, τόπους οργάνωσης και πεδία διεξαγωγής του αγώνα. Ακριβώς γιʼ αυτό, όπως είπα στην αρχή, το βιβλίο αυτό έχει πολλές διαστάσεις και πολλές αναγνώσεις.

Θα ήθελα να ολοκληρώσω με ορισμένες σκέψεις για τη μετέπειτα περίοδο, μετά τη Μεταπολίτευση, όταν ο μπάρμπα-Κώστας είναι μαζί μας εδώ στην Ελλάδα, στους αγώνες της δεκαετίας του ʼ70 και του ʼ80. Θα ήθελα να συνεισφέρω απλώς μια πτυχή την οποία έζησα προσωπικά και αφορούσε το γεγονός ότι, όπως είναι γνωστό, το 1968 έγινε μια οδυνηρή διάσπαση του Κομμουνιστικού Κόμματος.

Ορισμένοι εντάχθηκαν στο ΚΚΕ, άλλοι στο ΚΚΕ Εσωτερικού. Υπήρξαν αρκετές ομάδες των Λαμπράκηδων, μεταξύ των οποίων και μία στην οποία συμμετείχα και εγώ, που δεν εντάχθηκαν σε κανένα από τα δύο αυτά κόμματα θεωρώντας ότι η διάσπαση δεν ήταν το ζητούμενο στον δεύτερο χρόνο της διδακτορίας.

Αυτές οι ομάδες ή τουλάχιστον πολλές από αυτές εντάχθηκαν τελικά στο Κουμμουνιστικό Κόμμα Ελλάδας. Ένας από τους λόγους, όπως εγώ τουλάχιστον το βίωσα τότε, ήταν ότι μια ομάδα παλιών αγωνιστών που αναδείχθηκε στην ηγεσία του κόμματος  –Φλωράκης, Λουλές, Αμπατιέλος,  Φαράκος κ.α.–  έπεισαν ότι ήθελαν και μπορούσαν να καταπολεμήσουν τις γραφειοκρατικές και σκουριασμένες λογικές που είχαν κυριαρχήσει ότι μια άλλη πορεία του Κουμμουνιστικού Κόμματος, πιο κοντά στις προσδοκίες και σε αυτά που και εμείς πιστεύαμε μπορούσε να υπάρξει.

Ο Λουλές ήταν ο εκφραστής της δογματικής πίστης στις αρχές όπως ο ίδιος τις αντιλαμβανόταν, καθώς και της άκαμπτης κομματικότητας. Ενώ όμως είχε τη φήμη του αυστηρού,  του δογματικού, ο μπάρμπα- Κώστας, ήταν πάντα προσιτός σε όλους για να ακούσει τις σκέψεις μας και να τις σχολιάσει πάντα με ευθύτητα.

Ο μπάρμπα-Κώστας όμως είχε και μια άλλη ιδιότητα, που οι παλιότεροι τη γνωρίζουν: ήταν βαθύτατα αγροτιστής. Πίστευε στη δύναμη της πρωτογενούς παραγωγής, πίστευε στη δύναμη της αγροτικής οικονομίας των παραγωγικών δυνάμεων γενικότερα. Ήταν επίσης ένας πιστός «Θεσσαλάρχης». Πίστευε στις αστείρευτες δυνατότητες του «κάμπου» αν και αγωνιούσε για τον κίνδυνο της λειψυδρίας. Και θυμάμαι πως ήταν αυτός που στα μέσα της δεκαετίας του ’80 μας έπεισε ότι έπρεπε να υιοθετήσουμε το έργο για την εκτροπή του Αχελώου παρά τις ισχυρές από τότε -και στο ΚΚΕ-  οικολογικές επιφυλάξεις.

Είχε, στα χρόνια εκείνα μετά τη μεταπολίτευση μια πλούσια δράση. Και ως έκφραση της συνέχειας του κόμματος, ως ηγετικό στέλεχος του, αλλά και ως βουλευτής, αλλά και ως ένας άνθρωπος που αναζητά και ανιχνεύει το μέλλον στο οποίο πιστεύει βαθιά. «Θα αναγνωριστεί», είχε πει σε μια ομιλία  του στη Βουλή, «και θα είναι ντάλα μεσημέρι», αναφερόμενος στη εθνική αντίσταση. Και δεν άργησε να δικαιωθεί.  Αλλά δεν είναι η στιγμή για ένα  ευρύτερο απολογισμό ή αξιολόγηση της δράσης και της προσωπικότητας του Κώστα Λουλέ.

Η Νίτσα τελειώνει τη σύντομη εισαγωγή της στο βιβλίο λέγοντας ότι πολλές φορές διαβάζοντας τα γράμματα θύμωσε, άλλες έκλαψε και πολλές ήταν εκείνες που αναρωτήθηκε «άξιζε;».

Το βιβλίο λοιπόν μπορεί να συμπυκνωθεί ακόμα και σε αυτόν το λιτό τίτλο του. Είναι μια σπουδή πάνω σε αυτό το ερώτημα: Αξίζει ένας αγώνας όταν η νικηφόρα έκβασή του δεν είναι καν ορατή; Αξίζει η εμπλοκή σε ασύμμετρους εξ ορισμού πολέμους;

Η Νίτσα Λουλέ αφήνει το ερώτημα αναπάντητο. Όμως τελικά το άνοιγμα της τσάντας με τα γράμματα, η τακτοποίησή τους ένα προς ένα στη σειρά που η ίδια επέλεξε, η  έκδοση του βιβλίου, η πρόσκλησή της, η συμμετοχή  όλων σας και όλων μας σήμερα  εδώ, όλα αυτά είναι ήδη η  απάντηση.

Σας ευχαριστώ.