Kείμενο στον 14ο τόμο της σειράς «Το Βήμα στην Ιστορία» με θέμα «Η Ελλάδα και τα Μνημόνια – Δυστυχώς Χρεοκοπήσαμε» (22.06.2025 με το Βήμα της Κυριακής).

 

Στη διάρκεια της κρίσης που άρχισε το 2008 και της χρεοκοπίας που ακολούθησε έως το 2018 και την έξοδο από τα Μνημόνια, ο ΣΥΡΙΖΑ είχε πρωταγωνιστικό πολιτικό και κυβερνητικό ρόλο. Μέσα από το συγκεκριμένο παράδειγμα αναδείχτηκαν ερωτήματα και διλήμματα που έχουν γενικότερη ισχύ. Ποια ήταν η συμβολή του ΣΥΡΙΖΑ στην έξοδο από τη μνημονιακή συνθήκη; Και ποιο το συμπέρασμα για την ίδια την Αριστερά; Πρέπει να διεκδικεί κυβερνητικό ρόλο με τις ευθύνες και τα ρίσκα που αυτός αναπόφευκτα συνεπάγεται, ή πρέπει να αυτοπεριοριστεί στον πιο ασφαλή ρόλο της διαμαρτυρίας και της κοινωνικής αντίστασης; Κι αν επιλέξει κυβερνητικό ρόλο θα μπορεί να ενεργεί ως δύναμη αλλαγής, μετασχηματισμού και διεύρυνσης των ορίων του «εφικτού»; Ή για να έχει κυβερνητικό ρόλο θα πρέπει να υποβαθμίζει τους στόχους της στα όρια των υφιστάμενων περιορισμών και των διαθεσίμων «εφικτών» λύσεων, ακόμη και αν αυτές συγκρούονται με το κοινωνικά αναγκαίο; Τα ερωτήματα αυτά απασχολούν διεθνώς. Η επεξεργασία της «πρώτης ύλης» που άφησε πίσω του το εγχείρημα του ΣΥΡΙΖΑ μπορεί να δώσει τροφή για σκέψη. Με την έννοια αυτή δεν θα ήταν υπερβολή αν έλεγα ότι η αποτίμηση της συγκεκριμένης εμπειρίας του ΣΥΡΙΖΑ έχει αποφασιστική σημασία για οποιοδήποτε μελλοντικό σχέδιο κοινωνικής αλλαγής.

Η εν λόγω αποτίμηση όμως για να προσφέρει μαθήματα για το μέλλον πρέπει να είναι απαλλαγμένη από προκαταλήψεις και να στηρίζεται στην ιστορική αλήθεια, στα πραγματικά γεγονότα. Κι εδώ, όπως έχει δείξει η ως τώρα συζήτηση, υπάρχουν δυσκολίες. Η διαμάχη ανταγωνιστικών αφηγήσεων και ερμηνειών που συνοδεύει κάθε ιστορικό γεγονός, στην περίπτωση του ΣΥΡΙΖΑ επιβαρύνεται από πρόσθετους παράγοντες. Η οξύτητα του κομματικού ανταγωνισμού έχει δημιουργήσει πλήθος από μύθους, ανακρίβειες ακόμη και ψεύδη που αναπαράγονται χωρίς καμία απόδειξη, ως αυταπόδεικτες δήθεν αλήθειες. Ακόμη και σε ακαδημαϊκά συγγράμματα και εργασίες είναι συχνή η παρουσία αντιΣΥΡΙΖΑ στερεοτύπων και ιστορικών ανακριβειών. Κι ο ίδιος ο ΣΥΡΙΖΑ πέρα από τον «Απολογισμό 2012-2019» δεν φρόντισε για τη συστηματική καταγραφή και συλλογική κριτική αποτίμηση του έργου του.

Στο κείμενο αυτό θα αναφερθώ σε ορισμένους από τους πιο διαδεδομένους μύθους για το 2015 και στα αντίστοιχα πραγματικά γεγονότα, ελπίζοντας πως ίσως φωτιστούν καλύτερα κάποιες πτυχές του τί πραγματικά συνέβη.

Μύθοι για το τι παρέλαβε ο ΣΥΡΙΖΑ

Η κυβέρνηση Σαμαρά είχε καλλιεργήσει το μύθο ότι στο τέλος του 2014 η Ελλάδα ήταν έτοιμη να βγει από τα μνημόνια, ότι ήταν «με το ένα πόδι έξω από τα μνημόνια», έλεγαν. Στη συνέχεια ο μύθος εμπλουτίστηκε με τον ισχυρισμό ότι το τρίτο μνημόνιο ήταν αχρείαστο και ότι «το έφερε ο ΣΥΡΙΖΑ» κατά τον κ. Μητσοτάκη. Επρόκειτο για συνειδητή παραπλάνηση των πολιτών. Η πραγματικότητα είναι ότι ο ΣΥΡΙΖΑ παρέλαβε μια χώρα που ήταν στον αέρα και βρισκόταν σε ακραία διακινδύνευση, απειλούμενη με ανοιχτή χρεοκοπία. Τα γεγονότα είναι αδιαμφισβήτητα:

1. Η πέμπτη αξιολόγηση που ήταν προϋπόθεση για να κλείσει το «δεύτερο πρόγραμμα προσαρμογής», το δεύτερο μνημόνιο, δεν ολοκληρώθηκε ποτέ.
2. Το δεύτερο μνημόνιο όχι μόνο δεν έκλεισε αλλά ούτε υπήρχε κάποιο σχέδιο ή συμφωνία για τον τρόπο με τον οποίο θα έκλεινε. Το «μέιλ Χαρδούβελη», με το οποίο ο τότε υπουργός Οικονομικών διατύπωσε τις προτάσεις της κυβέρνησης προς την τρόικα προκειμένου να κλείσει το δεύτερο μνημόνιο, είχε απορριφθεί. Η πρόταση της κυβέρνησης να χορηγηθεί στην Ελλάδα «προληπτική πιστωτική γραμμή αυξημένων υποχρεώσεων» δεν έγινε δεκτή. Το μόνο που είχε γίνει δεκτό, όπως ρητά αναφέρεται στην απόφαση του Eurogroup στις 8/12/2014, ήταν ότι ένα τέτοιο αίτημα θα γινόταν δεκτό μόνο μετά την ολοκλήρωση του δεύτερου μνημονίου και «υπό τον όρο της συνεχιζόμενης συμμετοχής του ΔΝΤ» και βέβαια η χορήγηση «πιστωτικής γραμμής» συνεπαγόταν την εφαρμογή μνημονίου^[1].
3. Η κινδυνολογία των τότε κυβερνητικών στελεχών είχε προκαλέσει αναζωπύρωση της εκροής καταθέσεων που το Δεκέμβριο του 2014 είχε φτάσει τα 4 δισ. ευρώ και τον Ιανουάριο του 2015 τα 12,8 δισ. ευρώ. Μετά τη νίκη του ΣΥΡΙΖΑ, η εκροή καταθέσεων μειώθηκε τον Φεβρουάριο στα επίπεδα των 2 δισ. Ευρώ, αλλά παρέμεινε υψηλή λόγω της αβεβαιότητας και των συνεχών απειλών για κούρεμα των καταθέσεων.
4. Ήταν γνωστό ότι δεν υπήρχαν ταμειακά διαθέσιμα. Ο τότε αναπληρωτής υπουργός, αρμόδιος για το γενικό λογιστήριο του Κράτους έχει αναλυτικά εκθέσει ότι το ταμείο του Κράτους που παρέλαβε (2,8 δισ.) δεν αρκούσε για την κάλυψη των υποχρεώσεων του Φεβρουαρίου[2]. Ήταν επίσης γνωστό ότι ο Μάρτιος του 2015 ήταν ταμειακά οριακός μήνας, καθώς έπρεπε να πληρωθούν ληξιπρόθεσμες οφειλές στο ΔΝΤ ύψους 1,5 δισ. ευρώ. Δεν υπήρχε επίσης δυνατότητα ούτε εξωτερικού ούτε εσωτερικού δανεισμού καθώς το πλαφόν για την έκδοση εντόκων γραμματίων που είχε συμφωνηθεί με την τρόικα είχε εξαντληθεί. Παρά τα δεδομένα αυτά, η κυβέρνηση Σαμαρά πρότεινε – όπως αναφέρεται στην ίδια απόφαση του Eurogroup στις 8/12/2014 – παράταση της δανειακής σύμβασης, που έληγε στις 31/12/2014, μόνο για δύο μήνες και όχι για έξι μήνες όπως της είχε προταθεί. Σύμφωνα με αυτήν τη ρύθμιση, από τις 28 Φεβρουαρίου η χώρα θα ήταν χωρίς χρηματοδότηση. Προφανής στόχος ήταν, υπό την απειλή της κατάρρευσης των τραπεζών και της οικονομίας, η νέα κυβέρνηση να υποχρεωθεί σε υποταγή ή σε παραίτηση. Για να ακυρώσουν το πολιτικό αποτέλεσμα των εκλογών και να εμποδίσουν την Αριστερά να κυβερνήσει δεν δίστασαν να θέσουν σε μέγιστη διακινδύνευση τις καταθέσεις, τις τράπεζες και συνολικά την οικονομία της χώρας.

Η νέα κυβέρνηση εξουδετέρωσε αυτή την άμεση απειλή, αναλαμβάνοντας την ευθύνη και το κόστος ενός συμβιβασμού και με τη συμφωνία της 20ης Φεβρουάριου εξασφάλισε την παράταση της δανειακής σύμβασης για άλλους 4 μήνες, ως τις 30/6/2015.

Διαπραγματευόμενη σε συνθήκες δημοσιονομικής ασφυξίας, διαρκούς κρίσης ρευστότητας και εκβιασμών η κυβέρνηση δεν μπόρεσε να αποτρέψει το τρίτο μνημόνιο, όπως επεδίωκε, πέτυχε όμως ορισμένα σωτήρια για τη χώρα και την κοινωνία αποτελέσματα. Πρώτον, εξουδετέρωσε επικίνδυνες παγίδες που απέρρεαν από την εκβιαστική τακτική των δανειστών και μεθοδεύσεις της προηγούμενης κυβέρνησης στο πλαίσιο της λεγόμενης «στρατηγικής της αριστερής παρένθεσης». Δεύτερον, πέτυχε την έξοδο από τα μνημόνια με στήριξη της κοινωνίας και μικρότερα πρωτογενή πλεονάσματα. Τρίτον, εξασφάλισε τη ρύθμιση του χρέους και έναν ασφαλή διάδρομο για τη χώρα για μια μακρά περίοδο. Τέταρτον, δημιούργησε ισχυρό μαξιλάρι ρευστότητας που ακόμη και σήμερα αποτελεί πολύτιμη θωράκιση της χώρας. Πέμπτον, παρά τους περιορισμούς του μνημονίου, η κυβέρνηση, με στοχευμένες πολιτικές, πέτυχε την στήριξη της κοινωνίας, την ανακούφιση των πιο αδύναμων, και τη βελτίωση σημαντικών κοινωνικών δεικτών. Τέλος, μετά την έξοδο από τα μνημόνια, άρχισε να αντιμετωπίζει τα χρόνια διαρθρωτικά πρόβλημα και εκκρεμότητες, με πρωτοβουλίες όπως η συμφωνία των Πρεσπών, η δημιουργία αναπτυξιακής τράπεζας και άλλα μέτρα που δημιουργούσαν προϋποθέσεις για την αναγκαία αλλαγή του παραγωγικού μοντέλου.

Ο μύθος για το δήθεν «αχρείαστο» τρίτο μνημόνιο

Σε ό,τι αφορά το μύθο ότι το τρίτο μνημόνιο ήταν δήθεν αχρείαστο και ότι ευθύνεται ο ΣΥΡΙΖΑ γι’ αυτό, η πραγματικότητα είναι ότι η Ελλάδα βγήκε από τα μνημόνια τον Αύγουστο του 2018, έχοντας εκπληρώσει τρεις αναγκαίες προϋποθέσεις. Πρώτον, είχε ολοκληρώσει το μνημόνιο, δεύτερον είχε επιτύχει την πιστοληπτική αναβάθμιση της χώρας και την έξοδο στις αγορές και τρίτον είχε δημιουργήσει ένα επαρκές απόθεμα ρευστότητας, το «μαξιλάρι». Αυτές ήταν οι τρεις προϋποθέσεις που επέτρεψαν την καθαρή έξοδο από τα μνημόνια, τόσο της Ελλάδας, όσο και της Πορτογαλίας και της Ιρλανδίας. Μας βοήθησε επίσης η θετική μεταστροφή, μετά το δημοψήφισμα, ορισμένων πολιτικών δυνάμεων, όπως της Γερμανικής Σοσιαλδημοκρατίας. Στην Ελλάδα, το Δεκέμβριο του 2014 δεν υπήρχε καμία από τις προϋποθέσεις αυτές: το δεύτερο μνημόνιο δεν είχε ολοκληρωθεί, η Ελλάδα παρέμενε αποκλεισμένη από τις αγορές, δεν διέθετε κανένα απόθεμα ρευστότητας και η ελληνική πολιτική τάξη εθεωρείτο διεφθαρμένη και αναξιόπιστη σε όλη την Ευρώπη. Ο ισχυρισμός ότι το τρίτο μνημόνιο ήταν αχρείαστο δεν ήταν απλώς μύθος αλλά αποτελούσε ζωτικό ψέμα που υιοθετήθηκε για να αποδυναμωθεί η επιτυχία της κυβέρνησης του ΣΥΡΙΖΑ. Σχολιάζοντας, δέκα χρόνια μετά, την αδυναμία της κυβέρνησης Σαμαρά να πετύχει τη ρύθμιση του χρέους, ο διοικητής της Τράπεζας της Ελλάδας κ. Στουρνάρας αναγνώρισε ότι αν είχε γίνει η ρύθμιση του χρέους «ίσως να μη χρειαζόμασταν τρίτο μνημόνιο», καταρρίπτοντας και ο ίδιος το μύθο για το δήθεν «αχρείαστο» τρίτο μνημόνιο[3].

Ο ΣΥΡΙΖΑ διεύρυνε τα όρια των εφικτών λύσεων

«Αν (ο Τσίπρας) είχε υπογράψει τη συμφωνία που του προτάθηκε με την ανάληψη των καθηκόντων του, θα επιβάρυνε ελάχιστα τη χώρα». Η άποψη αυτή συμπυκνώνει την, κατά τη ΝΔ και ΠΑΣΟΚ, εφικτή λύση που έπρεπε να είχε ακολουθήσει η κυβέρνηση ΣΥΡΙΖΑ-ΑΝΕΛ. Την άποψη αυτή υιοθετούν από άγνοια ή από πεποίθηση και ορισμένοι ακαδημαϊκοί^[4]. (Η άποψη αυτή συμπληρώθηκε στη συνέχεια από το μύθο ότι το τρίτο μνημόνιο ήταν δήθεν το χειρότερο, τόσο από την πρόταση των θεσμών, που απέρριψε το δημοψήφισμα, όσο και από την ως άνω «εφικτή λύση».

Σχετικά με την αναφορά στο «κόστος της διαπραγμάτευσης», θα περίμενε κάποιος ότι όσοι θέτουν αυτό το θέμα θα το εξέταζαν σε συνάρτηση με το κόστος της μη διαπραγμάτευσης και τις ολέθριες συνέπειες που είχε ο, χωρίς καμία αντίσταση ή διαπραγμάτευση, αποκλεισμός της χώρας από τις αγορές και η άνευ όρων παράδοσή της στον έλεγχο των δανειστών. Αλλά το θέμα αυτό απαιτεί ξεχωριστή συζήτηση.

Ποια ήταν όμως η εφικτή και εύκολη λύση την οποία υποτίθεται ο Τσίπρας και η κυβέρνηση του απέρριψαν; Ποιες θα ήταν οι συνέπειες αν είχε υιοθετηθεί;

Η πρόταση των θεσμών συμπυκνωνόταν στην απαίτηση του Σόιμπλε «continue and conclude» – συνεχίστε και ολοκληρώστε το δεύτερο μνημόνιο και μετά θα συζητηθούν αλλά θέματα. Όλα τα σχέδια που κατατέθηκαν προς συζήτηση στο πρώτο και το δεύτερο Eurogroup (11 και 16/2/2015), στα οποία είχα και ο ίδιος συμμετάσχει, αυτή την απαίτηση είχαν ως πυρήνα τους. Αν η κυβέρνηση υπέκυπτε σε αυτήν την απαίτηση θα ακύρωνε τον εαυτό της ως δημοκρατικά εκλεγμένη κυβέρνηση, αλλά και κάθε έννοια λαϊκής κυριαρχίας και δημοκρατίας. Θα ήταν ως να υιοθετούσε τη θέση ότι η Ελλάδα δεν δικαιούται  να έχει άποψη για την πολιτική που της επιβάλλεται και  ότι οι λαοί μπορούν να ψηφίζουν αλλά δεν μπορούν να έχουν λόγο για την τύχη τους. Αν ο ΣΥΡΙΖΑ, εγκαταλείποντας αρχές και δεσμεύσεις, υιοθετούσε αυτήν την στάση, οι αντιδράσεις της κοινωνίας θα ήταν, κατά την άποψη μου, απρόβλεπτες.

Στο πρακτικό πεδίο, η αποδοχή της «εφικτής λύσης» σήμαινε αποδοχή των ανέφικτων δεσμεύσεων για την επίτευξη εξωπραγματικών πρωτογενών πλεονασμάτων, που ακόμη και η κυβέρνηση Σαμαρά θεωρούσε μη επιτεύξιμα και ήθελε να τα αναδιαπραγματευτεί, αλλά, όπως έχει αναγνωρίσει ο πρώην υπουργός Οικονομικών Γκίκας Χαρδούβελης, δεν διέθετε την αναγκαία αξιοπιστία για να το πετύχει^[5].

Σήμαινε, επίσης, την αποδοχή της δέσμευσης του δεύτερου μνημονίου για ιδιωτικοποίηση περιουσιακών στοιχείων του δημοσίου, ύψους 50 δισ. ευρώ και αποδοχή της άποψης ότι το χρέος δε χρειαζόταν ρύθμιση διότι δήθεν ήταν βιώσιμο. Δεν χρειάζεται να επιχειρηματολογήσω ότι αυτή η «εφικτή λύση» ήταν καταστροφική για την κοινωνία και, αν είχε υιοθετηθεί, θα οδηγούσε σε μια ακόμη πιο βαθιά κοινωνική και πολιτική κρίση.

Η κυβέρνηση ΣΥΡΙΖΑ με τη διαπραγμάτευση, με το δημοψήφισμα και με την στήριξη του λαού -παρά τις αδυναμίες που υπήρξαν και τα λάθη που έγιναν – απάλλαξε τη χώρα από μη επιτεύξιμους στόχους και αυτό άμβλυνε τα βάρη και διευκόλυνε την έξοδο από τα μνημόνια. Πέτυχε σαφώς μικρότερα πλεονάσματα, λιγότερη λιτότητα, ρύθμιση χρέους, αποκατάσταση της πιστοληπτικής ικανότητας της χώρας, καθαρή έξοδο από τα μνημόνια, χωρίς πιστοληπτική γραμμή και πρόσθετα μνημόνια. Σε ό,τι αφορά ειδικότερα στα Πρωτογενή Πλεονάσματα οι δεσμεύσεις, με βάση το δεύτερο μνημόνιο, ήταν 3% για το 2015, 4,5%  για το 2016 και το 2017 και 4,2% για το 2018. Με το τρίτο μνημόνιο οι δεσμεύσεις ήταν -0,25% για το 2015, 0,5% για το 2016, 1,75% για το 2017, 3,5% για το 2018, συνολικά περίπου 20 δισ. ευρώ λιγότερα.

Ακολουθώντας μεροληπτική, αλλά διαφανή πολιτική υπέρ των αδυνάτων, η κυβερνητική πολιτική πέτυχε με στοχευμένα μέτρα να έχουν ακόμη και τα πιο φτωχά νοικοκυριά ρεύμα, νερό, γεύματα για τα παιδιά, φάρμακα, ελάχιστο εισόδημα και άλλα ουσιώδη αγαθά και υπηρεσίες για την επιβίωσή τους, σε εκείνες τις συνθήκες. Συνολικά, παρά την υλοποίηση μνημονίου, την περίοδο 2015-2019 ο δείκτης φτώχειας, μετά τις κοινωνικές μεταβιβάσεις βελτιώθηκε από 21,4% σε 17,7%, η παιδική φτώχεια από 37,7% σε 30,8% ενώ ανάλογη βελτίωση είχαν και άλλοι σχετικοί δείκτες, βελτίωση που στις περισσότερες περιπτώσεις μετά το 2019 δεν συνεχίστηκε (βλ Πίνακα 2 και Διάγραμμα 1).

Σε ό,τι αφορά στη δημόσια περιουσία, με βάση το συμβιβασμό που έγινε κατά την τελική συμφωνία, καταργήθηκε η δέσμευση για ιδιωτικοποιήσεις 50 δισ. ευρώ και αντί γι’ αυτό συμφωνήθηκε ένας αριθμός περιουσιακών στοιχείων να παραμείνουν προς αξιοποίηση στο «υπερταμείο» ως εγγύηση για τα δάνεια που οφείλει η χώρα στον ESM. Ήδη με τις ανατιμήσεις των αξίων που έχουν λάβει χώρα θα μπορούσε να γίνει αναδιαπραγμάτευση για περαιτέρω βελτίωση των όρων του συμβιβασμού.

Με βάση τις φιλόδοξες προσδοκίες, τις οποίες είχε πιστέψει και είχε καλλιεργήσει ο ΣΥΡΙΖΑ, η συμφωνία για το τρίτο μνημόνιο ήταν ένας επώδυνος συμβιβασμός για τον οποίο ο ίδιος πλήρωσε βαρύτατο τίμημα. Σε σύγκριση όμως με τις αρχικά διαθέσιμες επιλογές πέτυχε σημαντική διεύρυνση των ορίων των εφικτών λύσεων, γεγονός που ωφέλησε την κοινωνία και τη χώρα.

Ο μύθος για το δήθεν χειρότερο μνημόνιο

Σε ό,τι αφορά τον ισχυρισμό ότι το τρίτο μνημόνιο ήταν υποτίθεται «το χειρότερο», αυτός δοκιμάζει τα όρια της κοινής λογικής. Διότι αν η σύγκριση γίνεται με την πρόταση των θεσμών, που ετέθη στην κρίση του λαού στο δημοψήφισμα, αυτή δεν εξασφάλιζε ούτε ρύθμιση χρέους, ούτε έξοδο στις αγορές, ούτε έξοδο από τα μνημόνια. Κατά παράβαση του πνεύματος της συμφωνίας στις 20/2/2015, που μιλούσε για «κοινό έδαφος», η εν λόγω πρόταση παρέμενε στο πλαίσιο του «continue αnd conclude», της ολοκλήρωσης δηλαδή του δεύτερου μνημονίου και μετά… βλέπουμε. Αν πάλι η σύγκριση γίνεται με την αρχική πρόταση των θεσμών ή το δεύτερο μνημόνιο, όσα έχω αναφέρει ήδη αλλά και μια ματιά στους δύο πίνακες που παραθέτω, αποτελούν πιστεύω επαρκή απάντηση.

Δημοκρατική επιλογή του λαού, παρακαταθήκη για το μέλλον

Οι δυνάμεις του παλιού δικομματισμού δεν έχουν σταματήσει να κατηγορούν τον ΣΥΡΙΖΑ του 2012-2019 για «λαϊκισμό», ακόμη και «τυχοδιωκτισμό», ενώ μέμφονται τους πολίτες που τον ψήφισαν και τον στήριξαν ότι «παρασύρθηκαν». Η ιστορική αλήθεια είναι-και στο σημείο αυτό- εντελώς διαφορετική. Ο ΣΥΡΙΖΑ ενόχλησε διότι υπήρξε. Και με την παρουσία του επέτρεψε στη διάσπαρτη Αριστερά να αποκτήσει ενιαία έκφραση, να παρέμβει στην κεντρική πολιτική σκηνή, να διεκδικήσει και να ασκήσει για πρώτη φορά κυβερνητικό ρόλο, να αφήσει θετικό αποτύπωμα παρά τις εξαιρετικά δύσκολες συνθήκες. Με τον τρόπο αυτό έσπασε ταμπού δεκαετιών που ήθελαν την Αριστερά να είναι «συμπαθητική» αν απλώς διαμαρτύρεται, αλλά «αποκρουστική» αν διεκδικεί και ασκεί εξουσία υπέρ των λαϊκών τάξεων.

Η παρέμβαση της Αριστεράς αφορά πρωτίστως τη δημοκρατία και την κοινωνία. Ανταποκρινόμενος στην πρόκληση της ιστορίας, ο ΣΥΡΙΖΑ του 2012-2019 αποτέλεσε τη δημοκρατική διέξοδο του λαού σε μια κρίσιμη συγκυρία, όπου η κρίση του πολιτικού συστήματος έφερε την Ακροδεξιά απειλητική στο προσκήνιο με το πιο απεχθές ναζιστικό πρόσωπο της Χρυσής Αυγής.

Ωστόσο το «ραντεβού με την ιστορία» συντελέστηκε σε ένα ιστορικό πλαίσιο εξαιρετικά περιοριστικό. Ο ΣΥΡΙΖΑ, δεν πέτυχε αυτό που ήθελε με τον τρόπο που ήθελε, όμως ακόμη και αυτό που πέτυχε, από την παρακαμπτήριο που υποχρεώθηκε να ακολουθήσει, αποδείχτηκε σωτήριο για την κοινωνία και τη χώρα. Ίσως γι’ αυτό το ποσοστό με το οποίο ηττήθηκε στις εκλογές του 2019 (32%) δεν έδειχνε απόρριψη αλλά μάλλον απαίτηση για αναστοχασμό, διόρθωση λαθών, καλύτερη προετοιμασία. Ο ΣΥΡΙΖΑ δε μπόρεσε να ανταποκριθεί στις νέες ανάγκες. Όμως η κριτική αποτίμηση της δράσης του ίδιου και των κοινωνικών κινημάτων με τα οποία συμπορεύτηκε, μπορεί να αποδειχθεί πολύτιμη παρακαταθήκη στις αναζητήσεις για το νέο αριστερό ριζοσπαστικό σχέδιο και το πολιτικό υποκείμενο που ζητά η εποχή μας.

 

---

Πίνακας 1

Πρωτογενή πλεονάσματα ως ποσοστό του ΑΕΠ

Έτος	Δεύτερο Μνημόνιο*	Πρόταση των θεσμών που απορρίφθηκε**	Τρίτο μνημόνιο***
2015	3%	1%	-0,25%
2016	4,5%	2%	0,50%
2017	4,5%	3%	1,75%
2018	4,5%	3,5%	3,5%

 

Πηγές:

* https://www.hellenicparliament.gr/UserFiles/bcc26661-143b-4f2d-8916-0e0e66ba4c50/m-mpds-papyr. 

** Επίσημη μετάφραση (περίληψη) της πρότασης των δανειστών από το Υπουργείο Εξωτερικών που τέθηκε στο δημοψήφισμα της 5ης Ιουλίου 2015 (σελ. 5)

*** Νόμος 4336/14 Αυγούστου/2015

 

Πίνακας 2  

Επιλεγμένοι κοινωνικοί Δείκτες	2015	2020
Κατανομή εισοδήματος σε ποσοστό πληθυσμού (δείκτης Gini)	34,2%	31.4%
Κίνδυνος φτώχειας ή κοινωνικός αποκλεισμός σε ποσοστό πληθυσμού	32,4%	27,4%
Κίνδυνος φτώχειας μετά τις κοινωνικές μεταβιβάσεις (με επιδόματα και συντάξεις)	21,4%	17,7%
Παιδική φτώχεια	37,7%	30,8%
Υλικές στερήσεις σε ποσοστό πληθυσμού	22,2%	16,6%
Μέσο ατομικό διαθέσιμο εισόδημα σε ευρώ	8.682	10.1041
Ανεργία	26%	16,3%

 

Πηγή: Στοιχεία και ορισμοί ΕΛΣΤΑΤ. Τα στοιχεία για το 2015 αναφέρονται στο 2014 και του 2020 στο 2019

 

Διάγραμμα 1

Ποσοστά πληθυσμού σε κίνδυνο φτώχειας ή κοινωνικού αποκλεισμού, 2014-2023

Πηγή: Eurostat

---

^[1] Βλ. απόφαση Eurogroup στη διεύθυνση https://www.consilium.europa.eu/en/press/press-releases/2014/12/08/eurogroup-statement-on-greece/

[2] Βλ Δημήτρης Μάρδας, 2015, Tο ημερολόγιο του τρόμου, εκδ Καστανιώτη, 2020, σ.52

[3] Βλ. συνέντευξη στον Παύλο Τσίμα στο ΣΚΑΙ, 3/2/2025

^[4] Βλ. Κώστας Κωστής, Ο Πλούτος της Ελλάδας, εκδ Πατάκης 2018, σ. 575.

^[5] Βλ. συνέντευξη στον Αλέξη Παπαχελά, ΣΚΑΙ, 24/5/2016.