Δέκα χρόνια μετά, μεγάλο μέρος της συζήτησης για το 2015  αφορά υποθετικά ερωτήματα («τι θα γινόταν αν…») και υποθετικές απαντήσεις («θα ήταν αλλιώς αν…»).

Η μεθοδολογία αυτή χρησιμοποιείται από τη Δεξιά για να κατασκευάσει τους δικούς της αντιαριστερούς μύθους, φαίνεται όμως πως είναι δημοφιλής και σε τμήματα της Αριστεράς. Σε αφιέρωμα των «Παρεμβάσεων» (Εποχή  20/1/2025), αλλά και στο δημόσιο διάλογο κατατίθενται απόψεις που δίνουν την εντύπωση ότι, δέκα χρόνια μετά, η ιστορία του 2015 ξαναγράφεται με υποθετικά υλικά και αναδρομικές προφητείες.

Ο Βαρουφάκης, για παράδειγμα, διαβεβαιώνει ότι, αν είχαμε βγει από το ευρώ, «με τη δραχμή θα είμασταν καλύτερα». Ο Στρατούλης εξακολουθεί να πιστεύει ότι και μόνο η απειλή για αποχώρηση από το ευρώ συνιστούσε ισχυρό διαπραγματευτικό όπλο. Ορισμένοι επιμένουν ότι η κυβέρνηση δεν έπρεπε να πληρώνει τις δόσεις των δανείων τους πρώτους μήνες του 2015, αγνοώντας συνέπειες και αντίποινα. Άλλοι ερμηνεύουν κατά βούληση το «ΟΧΙ» του ελληνικού λαού στο δημοψήφισμα του Ιουλίου και κατασκευάζουν αυθαίρετα αφηγήματα. Προτείνεται ακόμη και η παραίτηση της κυβέρνησης ως λύτρωση από τις δυσκολίες του 2015.

Το πρόβλημα με αυτές τις υποθετικές καταστάσεις είναι ότι, εφόσον δεν υπήρξαν στην πραγματικότητα, οι σχετικοί ισχυρισμοί για το «τι θα συνέβαινε αν…» δεν μπορούν να επαληθευτούν. Όμως υπάρχει πάντα μια αντικειμενική ιστορική πραγματικότητα, η οποία μας επιτρέπει να διακρίνουμε τη μυθοπλασία από τα γεγονότα, την αλήθεια από το ψέμα. Δεν είναι λοιπόν σωστή μια ταχτική ανοχής ή και ασυλίας απέναντι στους μύθους απλά και μόνο επειδή δεν είναι αληθινοί. Όλοι αυτοί οι μύθοι πρέπει να συζητηθούν, εφόσον επιμένουν να πυροδοτούν αντιθέσεις, να εμποδίζουν τον αναγκαίο διάλογο και την κοινή δράση των δυνάμεων της Αριστεράς σε μια κρίσιμη για την ίδια και για τη κοινωνία συγκυρία.

Η πρόταση Σόιμπλε δεν μπορούσε να γίνει αποδεκτή

Όλες οι εκδοχές της «ρήξης» που προτείνονται, ακόμη και όταν μένει ασαφές το περιεχόμενό τους, είτε θα κατέληγαν σε έναν ακόμη πιο επώδυνο συμβιβασμό, αφού η οικονομία, η κοινωνία και η κυβέρνηση με την πάροδο του χρόνου θα ήταν πιο εξαντλημένες είτε θα κατέληγαν σε έξοδο από το ευρώ.

Για τον ΣΥΡΙΖΑ η αποχώρηση από το ευρώ δεν αποτελούσε επιλογή. Δέκα χρόνια λοιπόν μετά, θα περίμενε κάποιος πως οι υποστηρικτές αυτής της επιλογής δεν θα επερωτούσαν το ΣΥΡΙΖΑ για το αν είχε ή δεν είχε «σχέδιο Β», αλλά θα είχαν παρουσιάσει οι ίδιοι κάποιο σχέδιο προς τον ελληνικό λαό στο οποίο θα εξηγούσαν τον τρόπο μετάβασης από το ευρώ στη δραχμή και τον τρόπο αντιμετώπισης των συνεπειών. Όμως τέτοιο σχέδιο δεν έχει παρουσιαστεί.

Με βάση τις ισχύουσες ευρωπαϊκές συνθήκες δεν προβλέπεται ούτε αποχώρηση ούτε αποβολή χώρας από το ευρώ. Ο μόνος τρόπος με τον οποίο μπορεί μια χώρα, άρα και η Ελλάδα, να αποχωρήσει από το ευρώ είναι να υποβάλει σύμφωνα με το άρθρο 50 των Eυρωπαϊκών Συνθηκών αίτημα εξόδου από την ΕΕ. Φεύγοντας από την ΕΕ παύει να είναι μέλος και της Ευρωζώνης. Το άρθρο 218 ορίζει τις περαιτέρω διαδικασίες.[1] Θα ακολουθούσαν ασφαλώς μακρές διαπραγματεύσεις. Με τη Βρετανία, που δεν ήταν στο ευρώ, κράτησαν πάνω από δύο χρόνια.

Όμως τα περισσότερα στελέχη της Αριστερής Πλατφόρμας υποστήριζαν τη έξοδο από το ευρώ, αλλά όχι και από την ΕΕ. Αυτό μόνο η πρόταση Σόιμπλε το εξασφάλιζε, καθώς προέβλεπε τη «προσωρινή» έξοδο από το ευρώ εντός της ΕΕ. Άρα ο μόνος πρακτικά διαθέσιμος τρόπος συμφωνημένης εξόδου της Ελλάδας από το ευρώ εντός της ΕΕ, το καλοκαίρι του 2015, ήταν η αποδοχή της πρότασης Σόιμπλε. Ίσως γι’ αυτό, πλην του Λαφαζάνη και της γνωστής ιστορίας με το Νομισματοκοπείο –που δεν γνωρίζω αν συνεχίζει να την υποστήριζε κανείς– ούτε ο Βαρουφάκης ούτε άλλο μέλος της κυβέρνησης διατύπωσε ποτέ συγκεκριμένη πρόταση για αποχώρηση από το ευρώ.

Η αποδοχή λοιπόν της πρότασης Σόιμπλε ήταν η εναλλακτική, την οποία η κυβέρνηση ΣΥΡΙΖΑ δεν υιοθέτησε, και κατηγορείται γι’ αυτό ότι αθέτησε τη λαϊκή εντολή. Γιατί οι υποστηρικτές της άποψης αυτής δεν λένε δημόσια τι ακριβώς ζητούν να είχε γίνει; Δεν το έχουν αντιληφθεί ή δεν θέλουν να μάθει την αλήθεια ο ελληνικός λαός; Διότι σίγουρα η πρόταση Σόιμπλε δεν μπορούσε να αποτελεί επιλογή ούτε για την Αριστερά ούτε για το ελληνικό λαό.

Επιστροφή στα πραγματικά και τα ουσιώδη

Η μονόπλευρη προσέγγιση του 2015 αφήνει εκτός συζήτησης και αποτίμησης κρίσιμες θεματικές περιοχές, όπως οι στόχοι και η συνολική στρατηγική του ΣΥΡΙΖΑ, θέμα που θίγει ο Χάρης Γολέμης στο αφιέρωμα των «Παρεμβάσεων», θέματα προετοιμασίας και πολιτικού σχεδιασμού, κόμματος και συμμαχιών, τακτική διαπραγμάτευσης, και άλλα που επισημαίνει ο «Απολογισμός 2012-2019» του ΣΥΡΙΖΑ. Είναι εντυπωσιακό ότι έχει εκτοπισθεί από κάθε συζήτηση το ζήτημα των διεθνών συμμαχιών και της συντονισμένης δράσης, στο οποίο κατά τη γνώμη μου κρίθηκε σε μεγάλο βαθμό η μάχη του 2015 και το οποίο εξακολουθεί να αποτελεί τον πυρήνα κάθε αριστερής στρατηγικής.

Αυτή ήταν η κυρίαρχη άποψη και στην ευρωπαϊκή Αριστερά. Το 2013, η Ζάρα Βάγκενκνεχτ, αντιπρόεδρος τότε του κόμματος Die Linke, παρουσιάζοντας μελέτη του Χάινε Φλάσμπεκ και Κώστα Λαπαβίτσα για την κρίση της Ευρωζώνης, επισήμανε ότι «θα ήταν σκόπιμο οι χώρες του Νότου που βρίσκονται υπό την επίβλεψη της Τρόικα να συνεργαστούν και να αναπτύξουν μια κοινή στρατηγική. Αυτό θα διευκόλυνε τη θέση της Ελλάδας. Μια μεμονωμένη έξοδος της Ελλάδας θα μπορούσε να τη φέρει σε μια πολύ δύσκολη θέση».[2]

Η Ναόμι Κλάιν είχε υποστηρίξει την ιδέα ενός «καρτέλ οφειλετών». «Οι χώρες της Ευρώπης πρέπει να διαπραγματευτούν», είχε υποστηρίξει, «ως ομάδα, ως ένα “καρτέλ οφειλετών”». Τη σημασία της συντονισμένης δράσης είχαν επισημάνει αριστεροί και προοδευτικοί διανοούμενοι και ακτιβιστές από όλο το κόσμο όπως ο Λίο Πάνιτς, ο Νόαμ Τσόμσκι κ.ά.

Είτε για το παρελθόν μιλάμε είτε για το μέλλον, την αριστερή εναλλακτική πρέπει να την κατανοήσουμε πρωτίστως στο πεδίο των κοινωνικών και πολιτικών συσχετισμών και όχι σε εκείνο των τεχνασμάτων και των κούφιων απειλών. Το κλειδί είναι η διαρκής και επίμονη προσπάθεια για τη βελτίωση των συσχετισμών, με τη διαμόρφωση συμμαχιών, την ουδετεροποίηση αντιπάλων, τη συντονισμένη δράση σε όποιο επίπεδο και σε όποιο βαθμό μπορούμε να την πετύχουμε. Αυτή η στόχευση ήταν αρχικά κεντρική στο ΣΥΡΙΖΑ, εκφραζόταν με το σύνθημα «Ανατροπή στην Ελλάδα – Αλλαγή στην Ευρώπη» – και έγιναν κάποιες προσπάθειες–, αλλά είναι και αυτό θέμα συζήτησης: πώς αυτή η σωστή κατεύθυνση υπηρετήθηκε στην πράξη γενικά, και ειδικά τους πρώτους μήνες της διαπραγμάτευσης του 2015.

* Άρθρο στις παρεμβάσεις της εφημερίδας «Η Εποχή»

[1] https://ec.europa.eu/commission/presscorner/detail/el/memo_17_648

[2] https://www.dw.com/el/σενάριο-γερμανικής-αριστεράς-για-grexit/a-16824706