Οι εξελίξεις σε Βραζιλία και Αργεντινή δείχνουν ότι οι δύο αυτές χώρες αναζητούν το μέλλον σ’ έναν νέο μετα-νεοφιλελεύθερο ορίζοντα ενώ η Ευρώπη μένει παγιδευμένη στις νεοφιλελεύθερες λογικές.

Η επίσκεψη αντιπροσωπείας του ΣΥΡΙΖΑ-ΕΚΜ με επικεφαλής τον Αλέξη Τσίπρα στην Λατινική Αμερική, και συγκεκριμένα στη Βραζιλία και την Αργεντινή, αποδείχθηκε για όλους εμάς που συμμετείχαμε σ’ αυτήν μια εξαιρετικά ενδιαφέρουσα και παραγωγική εμπειρία. Σκοπός του ταξιδιού  μας δεν ήταν να ανακαλύψουμε κάποιο «μοντέλο» προς αντιγραφή αλλά να καταστήσουμε γνωστές τις θέσεις μας, να αναζητήσουμε ειλικρινείς συνομιλητές και εν δυνάμει συμμάχους για την υλοποίηση του δικού μας πολιτικού σχεδίου για την Ελλάδα και την Ευρώπη.

Εμείς εκτιμήσαμε από την αρχή πως η κρίση που ζούμε, εκτός από τις ενδογενείς αιτίες της, είναι μέρος μιας ευρύτερης ευρωπαϊκής και παγκόσμιας κρίσης.
Αφού λοιπόν οι τύχες του λαού μας κρίνονται σε σημαντικό βαθμό στην ευρύτερη γεωπολιτική αρένα της Ευρώπης και του κόσμου, αφού κρίσιμες αποφάσεις για το μέλλον μας λαμβάνονται σε ευρωπαϊκούς θεσμούς και διεθνείς οργανισμούς, στόχος μας πρέπει να είναι η αναζήτηση συνομιλητών και δυνητικών συμμάχων αντίστοιχης γεωπολιτικής εμβέλειας. Στρατηγική μας δεν πρέπει να είναι η εθνική αναδίπλωση και το κλείσιμο στον εαυτό μας αλλά η διεθνοποίηση του «ελληνικού ζητήματος».

Για τους λόγους αυτούς από την αρχή μιλήσαμε για την ανάγκη ενός «εθνικού σχεδίου ενταγμένου σε μια ευρύτερη ευρωπαϊκή και παγκόσμια δυναμική».

Αυτή η ευρύτερη ευρωπαϊκή και παγκόσμια δυναμική διαμορφώνεται από τις  κοινωνικές αντιστάσεις και τις πολιτικές διαφοροποιήσεις λαών και κυβερνήσεων που έστω και μερικώς αντιτίθενται στις νεοφιλελεύθερες πολιτικές της λιτότητας και της καταστροφής του κοινωνικού κράτους.

Αυτό το σχέδιο υπηρετούν  οι επισκέψεις και οι επαφές που κτίζουμε με κοινωνικά κινήματα, τους λαούς και θεσμούς της Ευρώπης, ακόμη και τις κυβερνήσεις όπου αυτό είναι εφικτό. Σ’ αυτόν το σχεδιασμό εντάσσεται και η αποστολή στη Λατινική Αμερική, και άλλα ταξίδια και αποστολές που θα ακολουθήσουν.

Ορισμένοι θέλησαν να δουν στο ταξίδι μας στην Λατινική Αμερική μια απόδειξη για τον υποτιθέμενο «αντιευρωπαϊκό προσανατολισμό» του ΣΥΡΙΖΑ-ΕΚΜ. Όμως η ευρωπαϊκή στρατηγική του ΣΥΡΙΖΑ-ΕΚΜ, η προσδοκία  μιας αλλαγής σε ευρωπαϊκή κλίμακα είναι, αντίθετα, εκείνο που καθιστά τον ΣΥΡΙΖΑ-ΕΚΜ και την πολιτική του αντικείμενο ζωηρού διεθνούς ενδιαφέροντος. Και δεν είναι χωρίς σημασία το γεγονός ότι το ταξίδι μας έγινε μετά από επίσημη πρόσκληση της Γερουσίας της Αργεντινής και του κυβερνώντος κόμματος της Βραζιλίας.
Ορισμένα ελληνικά μέσα ενημέρωσης από άγνοια ή ιδεολογική τύφλωση παρουσίασαν τη Βραζιλία και την Αργεντινή ως δύο χώρες καθυστερημένες και περιθωριακές.

Βεβαίως και οι δυο αυτές χώρες φέρνουν τραύματα από τις νεοαποικιακές πολιτικές και τα νεοφιλελεύθερα προγράμματα του ΔΝΤ. Όμως σήμερα αποτελούν δύο αναπτυσσόμενες οικονομίες και σημαντικές διεθνείς δυνάμεις. Η Αργεντινή είναι μέλος του G20 και μη μόνιμο μέλος του Συμβουλίου Ασφάλειας του ΟΗΕ για τα επόμενα δύο χρόνια. Η Βραζιλία είναι επίσης μέλος του G20 και διαδραματίζει δραστήριο ρόλο στα πλαίσια της άτυπης ένωσης των λεγόμενων BRICS, από τα αρχικά των χωρών: Βραζιλία, Ρωσία, Ινδία, Κίνα και Νότια Αφρική.

Στα πλαίσια των BRICS συζητούνται πρωτοβουλίες για ένα διεθνές «λογιστικό χρήμα» και για ένα εναλλακτικό Διεθνές Ταμείο βοήθειας σε χώρες που αντιμετωπίζουν κρίση  με όρους ριζικά διαφορετικούς από εκείνους του ΔΝΤ. Ανεξάρτητα από την τύχη των συγκεκριμένων πρωτοβουλιών, γεγονός είναι ότι τόσο η Αργεντινή όσο και η Βραζιλία αποτελούν χώρες με ρόλο και λόγο στην υπό εκκόλαψη νέα αρχιτεκτονική του κόσμου.

Έχει λοιπόν σημασία το γεγονός ότι στο πρόσωπο των λαών και των κυβερνήσεων αυτών των χωρών βρήκαμε ειλικρινείς φίλους της χώρας μας και του ελληνικού πολιτισμού, νοιώσαμε τη συμπάθεια και την αλληλεγγύη προς τον δοκιμαζόμενο ελληνικό λαό και, το πιο σημαντικό, διαπιστώσαμε κοινές αξίες, κοινές ανάγκες και κοινά συμφέροντα για μια αναπτυξιακή και κοινωνικά δίκαιη διέξοδο από την κρίση, σε αντίθεση με την καταστροφική λιτότητα που μας έχει επιβληθεί.

Δεύτερος στόχος μας ήταν να διερευνηθούν δυνατότητες για αναβάθμιση και διεύρυνση τόσο των πολιτικών όσο και των οικονομικών σχέσεων της χώρας μας με τις χώρες αυτές, στο πλαίσιο μιας πολυδιάστατης διεθνούς πολιτικής την οποία εμείς υποστηρίζουμε. Και διαπιστώσαμε πως τέτοιες δυνατότητες υπάρχουν σημαντικές αλλά μένουν αναξιοποίητες. Πέραν των πρώτων υλών  η Βραζιλία και η Αργεντινή έχουν κάνει σημαντικές προόδους και σε τομείς της βιομηχανίας, της έρευνας και της καινοτομίας. Υπάρχουν λοιπόν πολλοί τομείς στους οποίους μπορεί να υπάρξει διμερής ή και πολυμερής συνεργασία.

Από την άποψη αυτή μπορούμε να πούμε ότι το ταξίδι του ΣΥΡΙΖΑ-ΕΚΜ άνοιξε έναν δρόμο για την αναβάθμιση και τη διεύρυνση των σχέσεων της χώρας μας με την Λατινική Αμερική. Ελπίζουμε το Υπουργείο Εξωτερικών, η πολιτική ηγεσία του οποίου δηλώνει θετική προς μια τέτοια κατεύθυνση, να αναλάβει την πρωτοβουλία για την αναγκαία προεργασία.

Τρίτος στόχος του ταξιδιού μας ήταν να δούμε επί τόπου εμπειρίες και να συζητήσουμε ιδέες για εναλλακτικές πολιτικές, και νέους δρόμους και τρόπους ανάπτυξης.

Ορισμένοι κακόβουλα υποστήριξαν πως δεν έχουμε να μάθουμε τίποτα από την Αργεντινή ή τη Βραζιλία διότι η ισχυρή οικονομική ανάκαμψη της Αργεντινής αλλά και οι οικονομικές επιδόσεις της Βραζιλίας οφείλονται στην άνοδο των τιμών των πρώτων υλών, τις οποίες εξάγουν στις διεθνείς αγορές και όχι στις πολιτικές που εφάρμοσαν. Πρόκειται για μια σκόπιμη υπεραπλούστευση που θέλει να κρύψει τη δυνατότητα εναλλακτικής πολιτικής.

Οι εξελίξεις και στις δύο χώρες που επισκεφθήκαμε, αντίθετα, δείχνουν πως η λιτότητα δεν είναι μονόδρομος. Και οι δύο χώρες απάντησαν στην κρίση με ανάπτυξη, αναδιανομή εισοδημάτων, αύξηση της απασχόλησης, περιορισμό της φτώχειας, αύξηση των δαπανών για την παιδεία, προγράμματα επανένταξης των αποκλεισμένων από τα δημόσια αγαθά.

Βεβαίως η άνοδος της τιμής της σόγιας και άλλων πρώτων υλών βοήθησε αποφασιστικά, αλλά η υπέρβαση της κρίσης ήταν αποτέλεσμα πολιτικών επιλογών που συγκροτούν αυτό που ορισμένοι συνομιλητές μας ονόμασαν ένα μοντέλο «περιεκτικής ανάπτυξης» (Inclusive Growth). Πρόκειται για μια πολιτική που σε αντίθεση προς το νεοφιλελεύθερο μοντέλο, που «παράγει» ανισότητες και αποκλεισμούς, αυτή φιλοδοξεί να μειώσει τις ανισότητες και τους αποκλεισμούς χωρίς να δημιουργεί νέους.

Όμως στο σημείο αυτό αναπτύσσονται προβληματισμοί που προσωπικά συμμερίζομαι. Ενώ τα θετικά αποτελέσματα δεν αμφισβητούνται, δεν θεωρούνται επαρκή λόγω του μεγέθους του κληρονομημένου κοινωνικού προβλήματος. Ενώ η ανάπτυξη θεωρείται αναγκαία, αυτή πρέπει να συνοδεύεται από αλλαγή των παραγωγικών, καταναλωτικών και των αξιακών προτύπων. Σκοπός και κριτήριο της πολιτικής δεν πρέπει να είναι η ποσοτική ανάπτυξη και ο καταναλωτισμός αλλά η «καλή ζωή», το “Buen Vivir” όπως λένε οι Ισπανοί, ή το δικό μας «ευ ζην», με σύγχρονο κοινωνικό, αξιακό και οικολογικό περιεχόμενο.

Η Βραζιλία, η Αργεντινή, η Λατινική Αμερική είναι πιο πίσω από την Ευρώπη ακόμη και από εμάς σε ό,τι αφορά στο κατά κεφαλήν ΑΕΠ και σε πολλούς άλλους οικονομικούς και κοινωνικούς δείκτες. «Προσπαθούμε να δημιουργήσουμε κοινωνικές δομές», μας είπαν, «που στην Ευρώπη τις κάνατε πριν από τριάντα ή σαράντα χρόνια». Σωστά! Μόνο που στην Ευρώπη αυτές ακριβώς οι δομές σήμερα απειλούνται ή  και καταστρέφονται, όπως συμβαίνει στην Ελλάδα.

Όμως, ενώ η Ευρώπη μένει παγιδευμένη στις νεοφιλελεύθερες λογικές, στη Λατινική Αμερική αναζητούν το μέλλον σ’ έναν νέο μετα-νεοφιλελεύθερο ορίζοντα. Και το θέμα, βέβαια, δεν είναι να επιλέξουμε ανάμεσα στον Λούλα ή την Κίρχνερ, όπως κάποιοι μας συμβούλεψαν, αλλά πώς, αξιοποιώντας και τις δικές τους εμπειρίες, θα πρωταγωνιστήσουμε για την ανατροπή της λιτότητας σε Ελλάδα και Ευρώπη και θα συμμετάσχουμε ενεργά στη διαδικασία ανάδειξης του νέου υποδείγματος, που και οι λαοί της Λατινικής Αμερικής και οι λαοί της Ευρώπης έχουν ανάγκη.