Με το τέλος των προγραμμάτων προσαρμογής και του ειδικού καθεστώτος επιτροπείας το οποίο επιβλήθηκε στην Ελλάδα, ο σχεδιασμός της ανάπτυξης, η κατεύθυνση και το περιεχόμενο της είναι δική μας ευθύνη, είναι υπόθεση δικών μας επιλογών, της κυβέρνησης, της ελληνικής δημοκρατίας και του ελληνικού λαού.Και όπως δείχνει και η παγκόσμια εμπειρία,  μια από τις προϋποθέσεις για τη στοχευμένη ανάπτυξη και  τον αναγκαίο μετασχηματισμό του παραγωγικού συστήματος είναι η ύπαρξη  αναπτυξιακού σχεδίου και θεσμών που να το υπηρετούν. Ένας τέτοιος θεσμός είναι και η Αναπτυξιακή Τράπεζα.

Η απόφαση μας για τη δημιουργία μιας τέτοιας τράπεζας ανάγεται στον Απρίλιο του 2015 και σε σχετική απόφαση του Κυβερνητικού Συμβουλίου Οικονομικής Πολιτικής. Όμως υπήρχαν δυσπιστίες και αντιδράσεις που έπρεπε να καμφθούν.   Έτσι έπειτα από μακρά προετοιμασία με τη τεχνική βοήθεια  της Γαλλικής Αναπτυξιακής Τράπεζας, χθες, αναρτήθηκε σε δημόσια διαβούλευση το σχετικό σχέδιο νόμου. Στη συνέχεια  θα ψηφιστεί από τη Βουλή και θα γίνει νόμος του κράτους.

Βέβαια η ψήφιση του Νόμου δεν είναι το τέλος αλλά η αρχή για την υλοποίηση του εγχειρήματος. Αλλά μερικές φορές η αρχή είναι το ήμισυ του παντός. Και αυτό ισχύει στην περίπτωση αυτή.

 Η Αναπτυξιακή Τράπεζα δεν ξεκινά από το «μηδέν» – 5 δισ. ευρώ πόροι και 11 δισ. μόχλευση

 Και τούτο διότι ο νόμος δεν θα μείνει στα χαρτιά. Όσο  προετοιμάζαμε την Τράπεζα, εμείς, δημιουργούσαμε διάφορα στοχευμένα χρηματοδοτικά εργαλεία και προγράμματα πολλά από τα οποία θα ενσωματωθούν στη λειτουργία  της. Η Αναπτυξιακή συνεπώς μπαίνει από την πρώτη μέρα σε λειτουργία διότι «προικοδοτείται» από έναν αριθμό χρηματοδοτικών εργαλείων που λειτουργούν ήδη ή είναι στη φάση της δημιουργίας τους.

Αυτό διευκολύνεται και από το γεγονός ότι η Αναπτυξιακή Τράπεζα θα προκύψει μέσω του μετασχηματισμού του ΕΤΕΑΝ κι έτσι θα υπάρχει εξαρχής μια υποδομή για να την υπηρετήσει.

Στο σύνολό τους τα εργαλεία αυτά θα κινητοποιήσουν πάνω από 5 δισ. ευρώ δημόσιους και ιδιωτικούς πόρους και η επίδρασή τους στην οικονομία αναμένεται να είναι υπερδιπλάσια. Οι πόροι αυτοί βεβαίως θα αυξηθούν, ελπίζουμε σημαντικά, μέσα από συνέργειες και συνεργασίες που η Αναπτυξιακή Τράπεζα θα επιδιώξει με διεθνείς χρηματοδοτικούς οργανισμούς με τους οποίους είμαστε ήδη σε διάλογο. Προσβλέπουμε στη συνεργασία με την Ευρωπαϊκή Τράπεζα Επενδύσεων, την Ευρωπαϊκή Τράπεζα Ανασυγκρότησης και Ανάπτυξης (EBRD) και άλλους χρηματοδοτικούς οργανισμούς, αλλά και την ίδια την Ευρωπαϊκή Επιτροπή, η  οποία, στο πλαίσιο του InvestEU, αναμένεται να χορηγεί εγγυήσεις κατευθείαν και σε εθνικές αναπτυξιακές τράπεζες.

Η Αναπτυξιακή Τράπεζα καλύπτει ένα κενό δεκαετιών

Η Αναπτυξιακή Τράπεζα βεβαίως δεν είναι πανάκεια. Η δημιουργία όμως της Ελληνικής Αναπτυξιακής Τράπεζας καλύπτει ένα σημαντικό θεσμικό κενό και διορθώνει ένα λάθος και μια διαχρονική  ολιγωρία των προηγούμενων κυβερνήσεων.

Χαρακτηριστικό είναι ότι η Ελλάδα είναι η μόνη ευρωπαϊκή χώρα χωρίς αναπτυξιακή τράπεζα. Ακόμη και η Μάλτα που δεν είχε, δημιούργησε το 2017. Συνολικά σε όλον τον κόσμο λειτουργούν πάνω από 520 εθνικές αναπτυξιακές τράπεζες που καλύπτουν 185 χώρες και μάλιστα το 40% αυτών των τραπεζών δημιουργήθηκαν τις τρεις τελευταίες δεκαετίες δηλαδή μετά το 1989.

Το ορόσημο αυτό δεν είναι τυχαίο. Όπως δείχνει η οικονομική θεωρία αλλά και  η παγκόσμια εμπειρία η ανάγκη για αναπτυξιακή τράπεζα είναι εντονότερη σε περιόδους αλλαγής των χρηματοπιστωτικών καθεστώτων καθώς και σε περιόδους μεγάλων κρίσεων. Μια τέτοια κρίσιμη καμπή ήταν και για την Ελλάδα το 1989-90 όταν από το διοικητικά ρυθμιζόμενο καθεστώς περάσαμε στην απελευθέρωση του χρηματοπιστωτικού συστήματος.

Έχει λοιπόν κάποια ιστορική αξία να επισημάνω ότι  ακριβώς εκείνη την περίοδο, στο πλαίσιο της οικουμενικής κυβέρνησης είχαμε προτείνει τότε την ιδέα για μια αναπτυξιακή τράπεζα η οποία μάλιστα όπως προέβλεπε η πρόταση μας  θα μπορούσε να αναλάβει τη διαχείριση των ευρωπαϊκών χρηματοδοτήσεων προς την Ελλάδα.

Ωστόσο η ιδέα αυτή δεν προχώρησε ούτε τότε ούτε αργότερα.

Έχοντας εγκαταλείψει κάθε προσπάθεια στήριξης της βιομηχανίας και έχοντας υιοθετήσει το μοντέλο της «τριτογενοποίησης» της οικονομίας, οι τότε κυβερνήσεις θεώρησαν ότι εξέλειπε και η ανάγκη στοχευμένης χρηματοδότησης της οικονομίας και των μικρών και μεσαίων επιχειρήσεων και η ύπαρξη αντίστοιχων θεσμών. Έτσι, όχι μόνο αναπτυξιακή τράπεζα δεν δημιουργήθηκε αλλά και μια μικρή επενδυτική τράπεζα που υπήρχε -η ΕΤΒΑ, αντί να εξυγιανθεί, ιδιωτικοποιήθηκε το 2000 και απορροφήθηκε από την τράπεζα Πειραιώς, το δε κράτος αποσύρθηκε πλήρως από το πεδίο της αναπτυξιακής χρηματοδότησης.

Με τη δημιουργία λοιπόν της Αναπτυξιακής τράπεζας βάλαμε τέλος σε ένα διαχρονικό λάθος, καλύπτουμε ένα αναπτυξιακό και θεσμικό έλλειμμα, υπερβαίνουμε τις αντιστάσεις   συντηρητικών και μυωπικών συμφερόντων που μέχρι τέλος δημιουργούσαν προσκόμματα.

Τι επιδιώκουμε με την Αναπτυξιακή τράπεζα;

 Ποια είναι όμως η σημασία της Αναπτυξιακής τράπεζας σε πρακτικό επίπεδο; Γιατί όλες οι χώρες αξιοποιούν τέτοιους θεσμούς; Ποιους στόχους εμείς επιδιώκουμε;

Πρέπει να παρατηρήσουμε ότι οι αναπτυξιακές τράπεζες αποτελούν δυναμικούς θεσμούς. Μπορούν να παίξουν ποικίλους ρόλους. Θα ξεχωρίσω τέσσερις στόχους, τους οποίους και θα  ήθελα να υπογραμμίσω ως ιδιαίτερα αναγκαίους  στη δίκη μας περίπτωση:

1) Ο πρώτος στόχος είναι η προσφορά στοχευμένων χρηματοδοτήσεων και χρηματοπιστωτικών υπηρεσιών μέσω συγκεκριμένων προγραμμάτων και εργαλείων,  για τη στήριξη επενδυτικών σχεδίων μικρών και μεσαίων επιχειρήσεων, για την άσκηση αντικυκλικής πολιτικής σε περιόδους ύφεσης, την κάλυψη χρηματοδοτικών κενών και αποτυχιών των αγορών, την επίτευξη στόχων της Αναπτυξιακής Στρατηγικής, τη στήριξη αναπτυξιακών σχεδίων της τοπικής και περιφερειακής Αυτοδιοίκησης και συνεργασιών δημόσιων φορέων μεταξύ τους ή κοινών σχεδίων δημόσιων και ιδιωτικών φορέων.

2) Η ανάπτυξη με όρους βιωσιμότητας και δικαιοσύνης σύμφωνα και με τους στόχους βιώσιμης ανάπτυξης του ΟΗΕ, δεν απαιτεί μόνο πόρους, έχει και θεσμικές προϋποθέσεις. Ο δεύτερος στόχος της Αναπτυξιακής Τράπεζας, λοιπόν, αναφέρεται ακριβώς  στη δημιουργία και διαρκή βελτίωση των θεσμικών προϋποθέσεων της οικονομικής ανάπτυξης ώστε αυτή να είναι διατηρήσιμη, βιώσιμη και περιεκτική/συμπεριληπτική (inclusive).

Αναφέρομαι στην αξιοποίηση  εργαλείων και πρακτικών οικονομικού και περιφερειακού σχεδιασμού, στην εκπόνηση στρατηγικών κλαδικών και τομεακών σχεδίων, στην ανάπτυξη διαδικασιών ωρίμανσης επενδυτικών έργων, στη δημιουργία επενδυτικών πλατφορμών, στην ανάπτυξη μεθόδων αξιολόγησης επενδυτικών σχεδίων, συμβουλευτικών υπηρεσιών και τεχνικής διαχείρισης κίνδυνων, στην οργάνωση συνεργασιών ανάμεσα σε διαφορετικούς θεσμούς και οργανισμούς, στην κατάρτιση εξειδικευμένων στελεχών κ.ο.κ.

3) Ο τρίτος στόχος αφορά στην ανάπτυξη διεθνών συνεργασιών για τη μεταφορά πόρων και δεξιοτήτων. Το ίδιο το ευρωπαϊκό πλαίσιο παρέχει δυνατότητες, η αξιοποίηση των οποίων προϋποθέτει ή διευκολύνεται από την ύπαρξη αναπτυξιακής τράπεζας. Ορισμένες τέτοιες δυνατότητες αξιοποιούσαμε ως τώρα σε συνεργασία με την Ευρωπαϊκή Τράπεζα Επενδύσεων. Με τη δημιουργία της Ελληνικής Αναπτυξιακής τράπεζας θα μπορέσουμε να διευρύνουμε τα πεδία και τις μορφές συνεργασίας μας με την ΕΤΕπ αλλά και άλλες πολυμερείς τράπεζες όπως η EBRD, αλλά και να αξιοποιήσουμε άμεσα πόρους ή εγγυήσεις του Ευρωπαϊκού Προϋπολογισμού. Για παράδειγμα, όπως ανέφερα ήδη το διάδοχο σχήμα του Juncker Plan, το InvestΕu, θα δίνει τη δυνατότητα σε εθνικές αναπτυξιακές τράπεζες να έχουν απευθείας πρόσβαση στις εγγυήσεις που χορηγεί η ΕΕ. Γενικότερα, η Αναπτυξιακή Τράπεζα θα λειτουργήσει ως ο εθνικός πρεσβευτής και συνομιλητής με τις διεθνείς χρηματαγορές και τους διεθνείς οργανισμούς, συμβάλλοντας έτσι ευρύτερα στη διεθνή συνεργασία.

4) Ένας ακόμη, ειδικότερος, στόχος αφορά στη περιφερειακή ανάπτυξη και πιο συγκεκριμένα της   Βόρειας Ελλάδας και του χώρου των Βαλκανίων και της Ν.Α. Ευρώπης. Στόχος μας είναι  η Αναπτυξιακή Τράπεζα να  παίξει εξ αρχής ενεργό ρόλο στην ανάπτυξη της Βόρειας Ελλάδας και στην προώθηση της διασυνοριακής συνεργασίας. Ένα παράρτημα, άλλωστε, της Αναπτυξιακής Τράπεζας θα δημιουργηθεί στη Θεσσαλονίκη.

Μαθήματα από το παρελθόν και προϋποθέσεις επιτυχίας

Η παγκόσμια εμπειρία είναι γεμάτη από καλές πρακτικές αλλά και αποτυχίες. Τρεις περιοχές ζητημάτων φαίνεται πως μπορούν να κάνουν τη διαφορά: η σαφήνεια των στόχων, η ποιότητα της διακυβέρνησης και τα κριτήρια αποτελεσματικότητας και αποδοτικότητας.

Σε ό,τι αφορά τη σαφήνεια των στόχων, έχει σημασία να κατανοηθεί ότι η Αναπτυξιακή δεν είναι απλώς μια ακόμη τράπεζα, είναι μια άλλη τράπεζα. Δεν ανταγωνίζεται τις άλλες τράπεζες αλλά παρεμβαίνει εκεί που αυτές δεν ανταποκρίνονται.

Σε ό,τι αφορά την ποιότητα της διακυβέρνησης, αυτό σημαίνει να θωρακίσουμε εξαρχής την Τράπεζα από πελατειακές λογικές και αυθαίρετες παρεμβάσεις και επιρροές κυβερνητικών, επιχειρηματικών ή συντεχνιακών συμφερόντων, διασφαλίζοντας τη διαφάνεια και ισχυρές διαδικασίες λογοδοσίας.

Σε ό,τι αφορά τα κριτήρια αποδοτικότητας, η Αναπτυξιακή Τράπεζα, όπως ήδη φάνηκε, δεν θα λειτουργεί με κριτήριο τη μεγιστοποίηση του κέρδους, αλλά με ευρύτερα κοινωνικά και αναπτυξιακά κριτήρια που μεγιστοποιούν τη δημιουργούμενη αξία στο κοινωνικό σύνολο. Αυτό όμως δεν υπηρετείται με τη συσσώρευση μη εξυπηρετούμενων δανείων ή την παραβίαση των αρχών της οικονομικής βιωσιμότητας που πρέπει να διασφαλίζεται σε κάθε περίπτωση.

Πέρα όμως από αυτούς, προσωπικά αποδίδω ακόμη μεγαλύτερη σημασία σε έναν τέταρτο παράγοντα, το ανθρώπινο δυναμικό. Η μία διάσταση είναι οι ικανότητες, οι γνώσεις, οι δεξιότητες οι οποίες πρέπει να είναι υψηλού επιπέδου με βάση τα διεθνή πρότυπα. Η δεύτερη διάσταση, λιγότερο εμφανής και δύσκολα μετρήσιμη, είναι αυτή που έχει να κάνει με την ακεραιότητα, το ήθος, την αίσθηση του καθήκοντος  έναντι της κοινωνίας και του δημόσιου συμφέροντος.

Εύχομαι η Ελληνική Αναπτυξιακή Τράπεζα να υπηρετηθεί στη διαδρομή της από άτομα με ικανότητες αλλά και πίστη ότι το να υπηρετεί κάποιος το δημόσιο συμφέρον δεν είναι απλά ένα επάγγελμα, αλλά ένα λειτούργημα το οποίο αξίζει να αποτελεί επιλογή και στόχο ζωής.

* Άρθρο στην Εφημερίδα των Συντακτών