Το βιβλίο των Γιάννη Γούναρη και Πάνου Τριγάζη, «Επανίδρυση της Ευρώπης», έρχεται σε μια χρονική στιγμή που το καθιστά εξαιρετικά επίκαιρο. Όχι μόνο λόγω των ευρωεκλογών όσο, και κυρίως, γιατί η Ευρώπη βρίσκεται σε ένα κρίσιμο σταυροδρόμι.

Το βιβλίο αναλύει με λιτό αλλά περιεκτικό τρόπο την πορεία προς τη σημερινή Ευρώπη της κρίσης. Δείχνει πως με τη σημερινή της δομή, με τις νεοφιλελεύθερες πολιτικές που ασκούνται, η Ευρώπη παράγει αποκλίσεις και όχι συγκλίσεις, ανισότητες και ανταγωνισμούς και όχι νέα επίπεδα στενότερης συνεργασίας, δημοκρατικά ελλείμματα και όχι δημοκρατική νομιμοποίηση, σχέσεις κυριαρχίας, υποταγής και εκμετάλλευσης και όχι αλληλεγγύης.

Αυτή η πορεία, που σημαδεύεται από τη γενικευμένη λιτότητα και την αυξανόμενη ανεργία, πρέπει να ανατραπεί. Όχι μόνο διότι περιθωριοποιεί ολόκληρες χώρες και περιοχές, αλλά και διότι υποσκάπτει τις βάσεις και των ενοποιητικών βημάτων που έχουν συντελεστεί.

Όμως η επανίδρυση ή επαναθεμελίωση δεν θα ξεκινήσει από το μηδέν, δεν συνεπάγεται τη διάλυση. Μια διάλυση της σημερινής Ε.Ε. χωρίς ένα ώριμο εναλλακτικό αριστερό σχέδιο εμπεριέχει τον κίνδυνο μιας αρνητικής παλινδρόμησης, μιας επιστροφής σε εποχές καταστροφικών εθνικιστικών ανταγωνισμών. Αυτή είναι η προοπτική των ακροδεξιών και φασιστικών δυνάμεων που ισχυροποιούνται σε πολλές χώρες της Ευρώπης. Ακόμη γιατί τα περισσότερα δεινά από μια διάλυση της Ε.Ε. θα τα πληρώσουν και πάλι οι πιο αδύνατοι, οι πιο αδύναμες χώρες, αλλά και οι πιο αδύναμοι στην κάθε χώρα ξεχωριστά.

Αυτή η θέση δεν θα πρέπει να ερμηνευτεί ως μια συγκατάθεση στη σημερινή Ευρώπη μέσα από τη λογική του «λιγότερου κακού». Αντίθετα, αυτή η θέση καθιστά πιο επείγουσα την ανάγκη για ανατροπή του σημερινού, επικίνδυνου τέλματος, και προσδίδει στην εν λόγω ανατροπή το περιεχόμενο ενός μεγάλου κοινωνικού και οικολογικού μετασχηματισμού, μιας «επανίδρυσης της Ευρώπης», όπως τονίζουν οι συγγραφείς, σε νέες αξιακές βάσεις, της αλληλεγγύης, της δικαιοσύνης και της ισότιμης συνεργασίας.

Το βιβλίο των Γούναρη και Τριγάζη υποδεικνύει αυτή ακριβώς την προοπτική και συμβάλλει στην κατανόηση της αναγκαιότητας όσο και του περιεχομένου της.

Είναι δυνατοί όμως τέτοιοι μετασχηματισμοί ή μήπως η Ευρώπη έχει καταστεί ένα σύστημα που δεν επιδέχεται αλλαγής, μεταρρύθμισης ή μετασχηματισμών, όπως ορισμένοι υποστηρίζουν; Το ερώτημα αυτό, βεβαίως, δεν ευσταθεί με λογικούς ή ιστορικούς όρους. Διότι ακόμη και η διάλυση ή η κατάρρευση -π.χ. η κατάρρευση της ΕΣΣΔ- είναι αποτέλεσμα εσωτερικών αντιθέσεων και συγκρούσεων.

Το ερώτημα αυτό όμως, με ένα τεθλασμένο τρόπο, αναδεικνύει το πραγματικό πρόβλημα, το οποίο δεν αφορά στη δυνατότητα των μετασχηματισμών γενικώς, αλλά στους συσχετισμούς που τους καθιστούν εφικτούς και στο υποκείμενο το οποίο τελικά θα καθορίσει το περιεχόμενο και την κατεύθυνσή τους.

Καλούμαστε έτσι να σκεφτούμε βαθύτερα τους παράγοντες που συνέτειναν σ’ αυτό που πολλοί σήμερα αποκαλούν «εκφυλισμό» του ευρωπαϊκού οράματος.

Η σημερινή μορφή της Ευρώπης, και η πορεία της, ήταν αποτέλεσμα εξελίξεων και συσχετισμών που ιδίως μετά τη δεκαετία του ’80 έγιναν αρνητικοί για το εργατικό και το αριστερό κίνημα. Οι αλλαγές στις εργασιακές σχέσεις που επέφερε ο νεοφιλελευθερισμός, η αποδιάρθρωση των παλαιών μορφών συνδικαλιστικής οργάνωσης και εκπροσώπησης, η διάλυση της ΕΣΣΔ και η κατάρρευση των καθεστώτων του υπαρκτού σοσιαλισμού, η υποταγή της σοσιαλδημοκρατίας στην ηγεμονία του νεοφιλελευθερισμού, η ρευστοποίηση και ο κατακερματισμός παραδοσιακών κομμουνιστικών και αριστερών κομμάτων, όλα αυτά και πολλά άλλα συναφή, συνετέλεσαν, ώστε οι αρχιτέκτονες της νεοφιλελεύθερης Ευρώπης να ενεργούν επί τρεις δεκαετίες ουσιαστικά χωρίς αντίπαλο, αφού και οι όποιες αντιστάσεις ή αριστερές δυνάμεις ήταν συγκροτημένες αποκλειστικά σχεδόν σε εθνικά πλαίσια.

Το ζήτημα λοιπόν του κοινωνικού και του πολιτικού υποκειμένου, του αριστερού υποκειμένου της ανατροπής, καθώς και το ζήτημα της αλλαγής των συσχετισμών είναι τόσο κρίσιμο. Αν δεν το θέσουμε στο κέντρο της προσοχής μας κινδυνεύουμε να γίνουμε «φλύαροι σχεδιαστές του μέλλοντος», όπως θα έλεγε ο Γκράμσι, πλούσιοι σε ιδέες αλλά φτωχοί στα μέσα προώθησης και υλοποίησής τους.

Με άλλα λόγια ο μετασχηματισμός της Ευρώπης προϋποθέτει τη συγκέντρωση των δυνάμεων της Αριστεράς και, ταυτόχρονα, τον μετασχηματισμό της από μια δύναμη περιθωριακή, κυρίως αμυντική, σε μια δύναμη ικανή να δρα ταυτόχρονα σε όλα τα πεδία στα οποία δρα και ο αντίπαλός της: και στο εθνικό και στο ευρωπαϊκό και στο παγκόσμιο, επίσης στο ιδεολογικό, το προγραμματικό, το κινηματικό και το πολιτικό ταυτόχρονα.

Μια νέα Ευρώπη, κατά κάποιον τρόπο, απαιτεί, με την έννοια αυτή, και μια νέα Αριστερά που θα φιλοδοξεί να δρα ως δύναμη μετασχηματισμού του κόσμου και του ίδιου του εαυτού της.

Το βιβλίο αυτό αφορά ακριβώς αυτή τη διπλή πρόκληση με την οποία η Αριστερά είναι σήμερα αντιμέτωπη. Μας βοηθά να κατανοήσουμε την πορεία και την εξέλιξη της Ευρώπης, την ανάγκη μετασχηματισμού της αλλά και την ανάγκη ενότητας, ενδυνάμωσης και μετασχηματισμού της ίδιας της Αριστεράς.

* Πρόλογος του Γιάννη Δραγασάκη, βουλευτή Β’ Αθηνών, επικεφαλής της Επιτροπής Προγράμματος του ΣΥΡΙΖΑ στο βιβλίου των Πάνου Τριγαζη και Γιάννη Γούναρη: «Επανίδρυση της Ευρώπης»