Το βιβλίο του Πάνου Τριγάζη είναι μια ευπρόσδεκτη συνεισφορά σε μια περίοδο που πληθαίνουν τα ερωτήματα για το περιεχόμενο της έννοιας της Αριστεράς, αλλά και τη στρατηγική της πολιτικής δύναμης της Αριστεράς. Πρόκειται για πυκνή και ιδιαίτερα κατατοπιστική αφήγηση των ιστορικών εξελίξεων στην ελληνική Αριστερά ή μάλλον καλύτερα των μετασχηματισμών οι οποίοι της επέτρεψαν να αναπτύξει τη στρατηγική της στις μεταβαλλόμενες και ρευστές συνθήκες της μετά το 1989.

Ο Πάνος Τριγάζης, λαμβάνοντας τη διπλή σκοπιά του μετέχοντος υποκειμένου αλλά και του ενεργού παρατηρητή, κατορθώνει να αναδείξει τα κύρια επίδικα μιας μακράς περιόδου και το κυριότερο να προσφέρει πολύτιμα συμπεράσματα για το παρόν και το μέλλον.

Η ιστορία της Αριστεράς δεν είναι και δεν ήταν ποτέ μια ακαδημαϊκή άσκηση, αντίθετα είναι ένα σώμα παρακαταθηκών τις οποίες οφείλουμε να μελετάμε, να αξιολογούμε και εν τέλει να αξιοποιούμε κριτικά. Και η ιστορία του χώρου της δικής μας Αριστεράς, της Αριστεράς του 21ου αιώνα έχει να προσφέρει πολύτιμα διδάγματα.

Στην πορεία της Αριστεράς, κατά την περίοδο από το 1989 έως και τις μέρες μας, ξεχωρίζουν τρεις «στιγμές», οι οποίες οριοθετούν τους τρεις μετασχηματισμούς – τρεις «στιγμές» που αναδύθηκαν στο ιστορικό συνεχές της Αριστεράς στην Ελλάδα: η «στιγμή» της δημιουργίας του ΣΥΝ, η «στιγμή» της δημιουργίας του ΣΥΡΙΖΑ και η εν εξελίξει «στιγμή» της δημιουργίας της «Προοδευτικής Συμμαχίας», που βρίσκεται σε εξέλιξη. Αυτές οι τρεις «στιγμές» δεν θα πρέπει να γίνουν αντιληπτές γραμμικά· αντίθετα περιλαμβάνουν έντονες ιδεολογικές αντιπαραθέσεις, η σύνθεση των οποίων καθόρισε ποιοτικά την κατεύθυνση και τον προσανατολισμό των μετασχηματισμών.

Εν πρώτοις, η δημιουργία του ΣΥΝ ήταν ένα καθοριστικό γεγονός, καθώς απάντησε στο πρόβλημα της ύπαρξης της Αριστεράς μετά την κατάρρευση του υπαρκτού σοσιαλισμού. Βρισκόμαστε σε μια περίοδο γενικού αποπροσανατολισμού των αριστερών δυνάμεων, οι οποίες έψαχναν τα στοιχεία για τη νέα τους στρατηγική. Παρά το αρχικό του τραύμα από την αποχώρηση του ΚΚΕ και τον αποκλεισμό του από τη Βουλή το 1993, ο ΣΥΝ ανέκαμψε και εξασφάλισε την κοινοβουλευτική του εκπροσώπηση το 1996 που αποδείχτηκε κρίσιμη για όλη την Αριστερά.

Παρά τις κατά καιρούς εντάσεις, καλλιέργησε μια κουλτούρα εσωτερικού πολιτικού και προγραμματικού διαλόγου και συνθέσεων, κάτι που έλειπε από την Αριστερά της κομμουνιστικής παράδοσης, και ανέδειξε την Αριστερά ως μια κατεξοχήν ενωτική δύναμη, εντός της οποίας μπορούν να συνυπάρξουν πολλά ρεύματα, κάτι που τον αναδεικνύει ως πρόδρομο και «μαγιά» του ΣΥΡΙΖΑ.

Επίσης, ο ΣΥΝ διασφάλισε τον αριστερό ευρωπαϊκό προσανατολισμό, παίρνοντας θέσεις οι οποίες του στοίχισαν μεν εσωτερικά αλλά και εξωτερικά, αλλά ταυτόχρονα του έδωσαν τη δυνατότητα να αναπτύξει έναν γόνιμο και κριτικό ευρωπαϊσμό στη λογική τού «εντός και εναντίον της Ευρώπης» του Ε. Μπαλιμπάρ. Βέβαια ούτε εδώ ο δρόμος ήταν ευθύγραμμος. Η κατά πλειοψηφία απόφαση για υπερψήφιση της συνθήκης του Μάαστριχτ το 1992 δίχασε τον ΣΥΝ. Προσωπικά και μαζί με άλλους είχαμε εισηγηθεί το «παρών», θέση που υιοθετήθηκε σχεδόν ομόφωνα αργότερα στη συνθήκη του Αμστερνταμ.

Ετσι ο ευρωπαϊσμός του ΣΥΝ, όπως σφυρηλατήθηκε στην πορεία, δεν ήταν άκριτος ούτε στείρος, ούτε κενός περιεχομένου. Στις προγραμματικές του κατευθύνσεις, που ψηφίστηκαν στο πρώτο του προγραμματικό συνέδριο (2003), ο ΣΥΝ παρουσιάζει μια συνεκτική ανάλυση της ευρωπαϊκής ενοποίησης «υπό νεοφιλελεύθερη ηγεμονία», διαβλέπει την κρίση αυτής της νεοφιλελεύθερης κατεύθυνσης και καλεί την ευρωπαϊκή Αριστερά σε ρόλο πρωταγωνιστικό για την προοδευτική διέξοδο από την κρίση.

Επίσης, στις πολιτικές προτάσεις του ΣΥΝ εντοπίζεται αυτό που στη συνέχεια ονομάστηκε το «πνεύμα των Πρεσπών», η ιδέα δηλαδή για ένα «Βαλκανικό Ελσίνκι» το οποίο θα εδραζόταν σε μια στρατηγική «βαλκανικής συνανάπτυξης» και συνεργασίας ανάμεσα στους λαούς των βαλκανικών χωρών.

Τέλος, ο ΣΥΝ ήταν η μόνη δύναμη που έθεσε ψηλά στην πολιτική ατζέντα το περιβαλλοντικό ζήτημα, με την καθοριστική συμβολή του αείμνηστου Μιχάλη Παπαγιαννάκη, συνδυάζοντας παραδοσιακά αριστερά αιτήματα με τις διεκδικήσεις της ριζοσπαστικής πράσινης πολιτικής.

Ως προς τη δεύτερη «στιγμή», η δημιουργία του ΣΥΡΙΖΑ σηματοδότησε την επανασύνδεση της Αριστεράς με τις κοινωνικές πλειοψηφίες και φυσικά την άνοδο στην κυβέρνηση. Επρόκειτο ταυτόχρονα για τομή και για άλμα. Τομή διότι ο ΣΥΡΙΖΑ εξέφρασε μια δυναμική κοινωνική συμμαχία η οποία βασίστηκε σε μια σύμπλευση των δυνάμεων της ριζοσπαστικής Αριστεράς σε διαφορετικές εκδοχές, με εκφράσεις της αριστερής σοσιαλδημοκρατίας, που εξελίχθηκε σε έναν φορέα διεύρυνσης της εκλογικής του επιρροής και διαμόρφωσης της κυβερνητικής του προοπτικής.

Αλμα διότι η άνοδος του ΣΥΡΙΖΑ προέκυψε μετά τη διατύπωση του προτάγματος για μια «κυβέρνηση της Αριστεράς», ένα πρόταγμα το οποίο ο ΣΥΡΙΖΑ υπηρέτησε μέχρι τέλους. Ο ΣΥΡΙΖΑ εμφανίστηκε ως η δημοκρατική απάντηση στην κρίση και έδωσε κυβερνητική πολιτική έκφραση σε ένα πολυδιάστατο αντιμνημονιακό κίνημα.

Η εμπειρία του ΣΥΡΙΖΑ στην κυβέρνηση, αλλά και η εμπειρία από τη διαπραγμάτευση με τους εταίρους, αποτελούν πρωτοφανείς συνθήκες για την ευρωπαϊκή Αριστερά, καθώς αποδείχθηκε ότι ένα αριστερό κόμμα δύναται να διαχειριστεί τις τύχες της κυβέρνησης μιας χώρας, ακόμα και εντός ενός πλαισίου σκληρών περιορισμών και αναπόφευκτων αντιφάσεων.

Αποδείχθηκε, επίσης, ότι η Αριστερά όχι μόνο δεν είναι αμιγώς αντιπολιτευτική δύναμη, αλλά αντίθετα με στοχευμένες πολιτικές μπορεί να παρέμβει αποφασιστικά υπέρ των λαϊκών στρωμάτων και της κοινωνικής πλειοψηφίας ακόμα και όταν οι συσχετισμοί είναι ιδιαίτερα δυσμενείς. Στο πλαίσιο αυτό, η κυβερνητική παρουσία του ΣΥΡΙΖΑ, που για κάποιους θεωρείται ως μια «χαμένη τετραετία», στην πραγματικότητα συνιστά μια υπερπολύτιμη παρακαταθήκη και εμπειρία που μπορεί να λειτουργήσει σαν πηγή μαθημάτων για την Αριστερά του μέλλοντος.

Η τρίτη «στιγμή» είναι η «Προοδευτική Συμμαχία», η εν εξελίξει δημιουργία μιας προοδευτικής παράταξης με κορμό τον ΣΥΡΙΖΑ. Πρόκειται για την εμπέδωση της στρατηγικής μας, τη σταθεροποίηση και οργανωτική πλαισίωση της εκλογικής μας επιρροής, την προετοιμασία της συνέχειας και την ποιοτική εδραίωση του κυβερνητικού μας εγχειρήματος. Οφείλουμε να τροφοδοτήσουμε το κόμμα μας και το πρόγραμμά μας με τις θετικές παρακαταθήκες των προηγούμενων περιόδων, αλλά ταυτόχρονα να προβληματιστούμε πάνω σε ανεπάρκειες και αποτυχίες.

* Mέρος του προλόγου του Γιάννη Δραγασάκη στο νέο βιβλίο του Πάνου Τριγάζη με τίτλο «Ο Διαρκής Μετασχηματισμός της Αριστεράς», που προδημοσιεύθηκε στην Εφημερίδα των Συντακτών στις 7 Νοεμβρίου 2020