Κυρίες και Κύριοι,

Αγαπητές φίλες και φίλοι,

Ευχαριστώ το Ινστιτούτο Ερευνών & Πολιτικής Στρατηγικής και το LEVYINSTITUTE για την πρόσκλησή τους να συμμετάσχω σ’ αυτή την σημαντική συνάντηση για την αναζήτηση μιας εναλλακτικής πορείας για την έξοδο από την κρίση.

 

Και είναι πράγματι μεγάλη ανάγκη για τέτοιες ευκαιρίες διαλόγου, ειδικά στη χώρα μας που η κρίση παίρνει διαστάσεις κοινωνικής καταστροφής. Η απάντηση στην κρίση με τα μνημόνια, τη λιτότητα και την εσωτερική υποτίμηση έχει οδηγήσει σε αυτοτροφοδοτούμενους φαύλους κύκλους , αφού η λιτότητα οδηγεί σε ύφεση και αύξηση του  χρέους, σε οικονομική, χρηματοπιστωτική και διοικητική παράλυση, σε πρωτοφανή σε καιρό ειρήνης φτώχεια, ανεργία και φαινόμενα ανθρωπιστικής κρίσης. Τώρα πια επιβεβαιώνεται αυτό που από την αρχή ήταν γνωστό: δηλαδή ότι η θεραπεία αποδείχθηκε πιο καταστροφική από την ίδια την αρρώστια.

 

Οι συνθήκες αυτές καθιστούν ορατούς μείζονες κινδύνους. Ο πρώτος, πιο άμεσος, είναι η οικονομική παράλυση  και η κοινωνική καταστροφή να πάρουν ακόμη μεγαλύτερες και τελικά ανεξέλεγκτες διαστάσεις. Ο δεύτερος κίνδυνος είναι η  σημερινή, έκτακτη υποτίθεται, κατάσταση να μετεξελιχθεί σε μια διαρθρωτική κρίση διαρκείας, πολλών ετών ή και δεκαετιών, όπου η όποια ανάκαμψη, όποτε κι αν επέλθει, θα συνοδεύεται από κοινωνική εξαθλίωση, εκτεταμένη φτώχεια και υψηλή ανεργία.

 

Οι εξελίξεις αυτές καθιστούν επείγουσα την ανάγκη για αλλαγή πορείας σε ρήξη με τη στρατηγική των μνημονίων και εφαρμογή μιας νέας πολιτικής. Η δραματικότητα των συνθηκών μάς επιβάλλει να αναζητήσουμε «κοινούς τόπους» με κριτήριο τις ανάγκες του σήμερα και του αύριο, και όχι τις διαφορές ή τις προκαταλήψεις του παρελθόντος.

 

Επιτρέψτε μου να αναφερθώ συνοπτικά σε τρεις τέτοιους «κοινούς τόπους». 

 

 

Η ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑ ΩΣ ΠΡΟΫΠΟΘΕΣΗ

 

Ο πρώτος «κοινός τόπος» είναι η υπεράσπιση και η διεύρυνση της Δημοκρατίας ως θεμελιώδης προϋπόθεση για δημοκρατική έξοδο από την  κρίση.

 

Πριν από έναν χρόνο με ένα ομόφωνο σχεδόν ψήφισμά της η Κοινοβουλευτική Συνέλευση του Συμβουλίου της Ευρώπης προειδοποιούσε ότι η εμμονή σε πολιτικές λιτότητας απειλεί τη Δημοκρατία και τα δικαιώματα. Η ίδια προειδοποίηση έχει επαναληφθεί πολλές φορές και από πολλές πλευρές. Την απειλή αυτή εμείς τη ζούμε ήδη. Διότι η Δημοκρατία δεν έχει περιεχόμενο όταν οι πολίτες χάνουν τα δικαιώματά τους, σε ορισμένες περιπτώσεις ακόμη και το δικαίωμα  στη ζωή, στην επιβίωση.

 

Όμως δεν είναι μόνο η λιτότητα. Είναι μια βαθιά αντιδημοκρατική αυτοκρατορική λογική που επιβάλλεται από τους δανειστές και την Ευρωπαϊκή Ένωση με τη μορφή μιας εποπτείας, που θυμίζει αποικιακές εποχές. Στην ουσία αυτή η εποπτεία στερεί από την ελληνική κοινωνία το δικαίωμα να αποφασίζει για το μέλλον της. Ακυρώνει το ρόλο της ελληνικής Βουλής αφού τη μετατρέπει σε βιομηχανία επικύρωσης αποφάσεων που λαμβάνονται σε εξωθεσμικά κέντρα. Αντικαθιστά το ελληνικό Σύνταγμα με την καθεστωτική εξουσία της Τρόικα που λειτουργεί ως «κράτος εν κράτει», σε συνεργασία πάντα με τις εγχώριες καθεστωτικές δυνάμεις. Είναι επίσης η ναζιστική «Χρυσή Αυγή» που πολεμά τη δημοκρατία ανοιχτά  και διακηρύσσει την πίστη της στη βία, στον εμφύλιο πόλεμο και σε μια ρατσιστική, στρατοκρατική κοινωνία. Τέλος είναι οι ακροδεξιοί της ΝΔ που πυροδοτούν στρατηγικές έντασης, καλλιεργούν την αντιαριστερή υστερία, υιοθετούν την ατζέντα και διευκολύνουν ποικιλοτρόπως το ρόλο της «Χρυσής Αυγής», με την ανοχή του ΠΑΣΟΚ του κ. Βενιζέλου και τη ΔΗΜΑΡ του κ. Κουβέλη.

 

Τέσσερις δεκαετίες λοιπόν μετά την πτώση της δικτατορίας βρισκόμαστε ξανά στην ανάγκη να υπερασπισθούμε τη Δημοκρατία ως προϋπόθεση για την έξοδο από την κρίση.

 

Ο ΣΥΡΙΖΑ-ΕΚΜ, όπως είναι γνωστό, δημιούργησε πρόσφατα μια ευρεία Επιτροπή από συνταγματολόγους, πολιτειολόγους,   κοινωνιολόγους και άλλους κορυφαίους πνευματικούς ανθρώπους που, με επικεφαλής τον πρώην Πρόεδρο του Συνασπισμού Ν. Κωνσταντόπουλο, θα επεξεργασθεί και θα εισηγηθεί για δημόσιο διάλογο δέσμη προτάσεων για την ενίσχυση της Δημοκρατίας και την δημοκρατική μεταρρύθμιση των κορυφαίων πολιτειακών θεσμών, και συγκεκριμένα του  Συντάγματος, του πολιτικού συστήματος, του Κοινοβουλίου, των εργασιακών δικαιωμάτων και των εργασιακών σχέσεων.

 

Με την πρωτοβουλία μας αυτή θέλουμε ακριβώς να δείξουμε ότι η υπεράσπιση της Δημοκρατίας δεν είναι μια στενά κομματική υπόθεση, αλλά είναι υπόθεση όλης της δημοκρατικής κοινωνίας. Όμως η υπεράσπιση της δημοκρατίας για να είναι αξιόπιστη και ουσιαστική είναι συνυφασμένη:

 

α) με τον αγώνα ενάντια στη λιτότητα και τις νέες εξαρτήσεις, ενάντια στο φασισμό και το ρατσισμό

 

 

β) με τον αγώνα για την προώθηση ριζικών δημοκρατικών μεταρρυθμίσεων και μετασχηματισμών στο πολιτικό σύστημα, το κράτος, τους θεσμούς             

 

 

γ) με την τιμωρία των υπεύθυνων για πράξεις και παραλείψεις ενάντια στο δημόσιο συμφέρον, όσο ψηλά κι αν βρίσκονται, όπως απαιτεί το περί δικαίου αίσθημα του ελληνικού λαού αλλά και το ελληνικό Σύνταγμα.

ΑΜΕΣΟΣ ΤΕΡΜΑΤΙΣΜΟΣ ΤΗΣ ΥΦΕΣΗΣ ΚΑΙ ΑΛΛΑΓΗ ΠΟΡΕΙΑΣ

 

Ο δεύτερος «κοινός τόπος» είναι η κοινή, πιστεύω, διαπίστωση ότι πρέπει να μπει επειγόντως σ’ εφαρμογή ένα πρόγραμμα άμεσης αναστροφής της καταστροφικής πορείας, ένα σχέδιο ανόρθωσης της κοινωνίας, μετασχηματισμού του κράτους και ανασυγκρότησης της οικονομίας.

 

Μίλησα ήδη για τις καταστροφικές συνέπειες της πολιτικής του μνημονίου. Αυτό που θα ήθελα να προσθέσω είναι ότι οι πολιτικές αυτές δεν καταστρέφουν μόνο το παρόν. Καταστρέφουν το μέλλον και τις προοπτικές της κοινωνίας. Δεν απαξιώνουν μόνο τους υλικούς πόρους. Απαξιώνουν και ωθούν στη μετανάστευση τους επιστήμονες, τη νέα γενιά, ό,τι πιο πολύτιμο διαθέτουμε.

 

Είναι επείγουσα ανάγκη στη θέση του μνημονίου να μπει ένα ολοκληρωμένο ανορθωτικό σχέδιο με άμεσους στόχους:

 

(i)               Τον τερματισμό της ύφεσης και κάθε πολιτικής που την προκαλεί και την επιτείνει, τη λήψη δέσμης μέτρων για την άμεση ανακούφιση των πολιτών, όπως η αποκατάσταση του κατώτατου μισθού στα πριν το μνημόνιο  επίπεδά του. Την κατάργηση των χαρατσιών και άλλων άδικων φόρων αρχίζοντας από τα νοικοκυριά χωρίς εισόδημα και χωρίς δουλειά, τους ανέργους, τα στρώματα με τις μεγαλύτερες ανάγκες.

 

(ii)             Την άμεση έναρξη της υλοποίησης ενός συγκεκριμένου προγράμματος, ριζικών μεταρρυθμίσεων και διαρθρωτικών αλλαγών νέου τύπου στο κράτος, το φορολογικό σύστημα, τη δημόσια διοίκηση, το πολιτικό σύστημα, παντού, με στόχο την προώθηση της κοινωνικής δικαιοσύνης, την απελευθέρωση και την ενεργοποίηση αδρανών δυνάμεων, την καταπολέμηση των κοινωνικών και ειδικά των φορολογικών αδικιών και των ανισοτήτων, τη βελτίωση της κοινωνικής αποτελεσματικότητας των δημόσιων πόρων και των κοινών αγαθών.

 

(iii)           Την επεξεργασία και την εφαρμογή ενός προγράμματος μακράς πνοής για την παραγωγική ανασυγκρότηση της χώρας σε τομείς και δραστηριότητες στους οποίους η Ελλάδα έχει ή μπορεί να αναδείξει συγκριτικά πλεονεκτήματα.

 

(iv)            Την αξιοποίηση ως μέλος της ΕΕ και της ευρωζώνης όλων των δυνατοτήτων για την ανάπτυξη πολυμερών διεθνών σχέσεων στη βάση του αμοιβαίου οφέλους.  

 

(v)             Την αναδιαπραγμάτευση των δανειακών συμβάσεων με στόχο τη διαγραφή ή την ακύρωση σημαντικού μέρους του χρέους, την επίτευξη μιας συμφωνίας που θα καθιστά το χρέος βιώσιμο όχι μόνο για τις αγορές αλλά για την ελληνική κοινωνία, και θα προβλέπει την εξυπηρέτηση του υπόλοιπου χρέους με ρήτρα ανάπτυξης.

 

(vi)           Ανάπτυξη της συνεργασίας με τους λαούς, τα κινήματα και όπου είναι δυνατόν και με τις κυβερνήσεις, να υπάρξουν στην Ευρώπη οι αναγκαίες αλλαγές ώστε τέτοιου τύπου προγράμματα άμεσης διεξόδου να μπορέσουν να υλοποιηθούν στο πλαίσιο της ευρωζώνης με όρους ισοτιμίας και αξιοπρέπειας.   

    

ΕΝΑΛΛΑΚΤΙΚΗ ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗ Ή ΕΝΑΛΛΑΚΤΙΚΟΣ ΤΥΠΟΣ ΚΟΙΝΩΝΙΑΣ ΚΑΙ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑΣ;

 

Είναι σχεδόν ομόφωνη η διαπίστωση ότι από την κρίση μπορούμε να βγούμε μόνο με ανάπτυξη. Αλλά ποια ανάπτυξη; Πώς και για ποιον; Στη βάση ποιων παραγωγικών, καταναλωτικών και αξιακών προτύπων; 

  

 

Είναι προφανές ότι για να σταματήσουμε την καταστροφή, να ανακόψουμε την ανθρωπιστική κρίση και να ξαναβάλουμε την οικονομία σε τροχιά ανάκαμψης θα είμαστε υποχρεωμένοι αρχικά να ξεκινήσουμε από τις υφιστάμενες δομές και τα διαθέσιμα μέσα. Όμως για τη βιώσιμη διέξοδο από την κρίση δεν αρκεί μια εναλλακτική διαχείριση του υπάρχοντος υποδείγματος, χρειαζόμαστε νέο υπόδειγμα.

 

Ένας τρίτος «κοινός τόπος» μπορεί να είναι, λοιπόν, ο αναγκαίος διάλογος  σχετικά με το περιεχόμενο ενός νέου υποδείγματος, οικονομικού, κοινωνικού και αξιακού, που θα αποτελέσει την μακροπρόθεσμη και βιώσιμη απάντηση στην κρίση και ταυτόχρονα τη βάση πάνω στην οποία θα μπορέσουμε να ανοικοδομήσουμε μια νέα, πέρα από την κρίση, κοινωνία αλληλεγγύης, ισότητας και δικαιοσύνης. Μια νέα Ελλάδα, διεθνές κέντρο παραγωγής γνώσης, πολιτισμού και ποιοτικών προϊόντων και υπηρεσιών, ένας περιφερειακός πόλος σταθερότητας, ειρήνης και συνεργασίας των λαών.           

 

Η ανάγκη για ένα νέο οικονομικό και κοινωνικό υπόδειγμα προκύπτει από τον ίδιο το χαρακτήρα της κρίσης που ζούμε, που είναι μια κρίση του νεοφιλελεύθερου και απορρυθμισμένου χρηματιστικού καπιταλισμού. Προκύπτει από τις πιο βασικές ανάγκες των ανθρώπων και των κοινωνιών.

 

 

Για να μπορέσουμε να μιλήσουμε ξανά αξιόπιστα για μια κοινωνία χωρίς φτώχεια. Για να μπορέσουμε να υποσχεθούμε ξανά δουλειά σε όλους -όπως έχουμε χρέος να κάνουμε-. Για να διασφαλίσουμε το σεβασμό της ανθρώπινης αξιοπρέπειας, και για να μπορέσουμε να παραδώσουμε καθαρό το περιβάλλον στις επόμενες γενιές. Για να μπορέσουμε να απευθυνθούμε ξανά αξιόπιστα και δεσμευτικά στις πιο απλές αλλά και βασικές ανθρώπινες ανάγκες δεν αρκεί η πιο έξυπνη, πιο ανθρώπινη, πιο αποτελεσματική διαχείριση του υφιστάμενου υποδείγματος.  Για να ανακτήσουμε το νόημα και την αξιοπιστία της Δημοκρατίας και της πολιτικής πρέπει να βγούμε έξω από τα υφιστάμενα νεοφιλελεύθερα πλαίσια. Πρέπει να δεσμευθούμε σε έναν αγώνα χωρίς όρια, να ανοίξουμε νέους, μετα-νεοφιλελεύθερους και μετα-καπιταλιστικούς  ορίζοντες.

 

Πρέπει να θέσουμε ως στόχο μας μια νέου τύπου κοινωνία. Μια κοινωνία πέρα από την κρίση, στην  οποία οι άνθρωποι θα είναι πάνω από τα κέρδη. Και μια οικονομία που θα είναι στην υπηρεσία των ανθρώπων και των αναγκών τους. Πρέπει να θέσουμε ως στόχο μια πολιτική οικονομία των αναγκών του ανθρώπου και της φύσης.

 

 

Για ένα υπόδειγμα στο οποίο οι ανάγκες και η αξιοπρέπεια των ανθρώπων και των κοινωνιών, η πραγματική δημοκρατία, προστασία του περιβάλλοντος και η αειφορία, η ισότητα και η αλληλεγγύη θα είναι ο κυρίαρχος σκοπός, το κίνητρο και το δεσμευτικό πλαίσιο της ανάπτυξης.

 

Το νεοφιλελεύθερο δόγμα στηρίχθηκε στην παραδοχή ότι οι ανισότητες προάγουν την ανάπτυξη και η ανάπτυξη τελικά παράγει ευημερία για όλους. Σήμερα όλα αυτά έχουν γίνει ένας σωρός θεωρητικών ερειπίων στο μέσο ανθρώπινης δυστυχίας.

 

Η κρίση που ζούμε αποκάλυψε πως οι ανισότητες οδηγούν σε κρίσεις και η ευημερία, όπως κι αν ορισθεί αυτή, δεν φθάνει ποτέ στους πολλούς. Αλλά και όταν οι ανισότητες επιχειρηθεί να αντιμετωπισθούν, αποδεικνύεται ότι το «κόστος» της εκ των υστέρων αντιμετώπισης των ανισοτήτων είναι ασύγκριτα μεγαλύτερο από το «κόστος» της πρόληψής τους.      

 

Χρειαζόμαστε επομένως ένα νέο υπόδειγμα ανάπτυξης που να στηρίζεται στην πρόληψη, το σχέδιο και την προδιανομή και όχι στη διεύρυνση των κοινωνικών ανισοτήτων  και τις περιβαλλοντικές καταστροφές.

*****

 

Η κρίση του νεοφιλελεύθερου και απορρυθμισμένου καπιταλισμού που ζούμε εκδηλώνεται ταυτόχρονα σε εθνική, ευρωπαϊκή και παγκόσμια κλίμακα. Η αλλαγή πορείας, επομένως, για είναι βιώσιμη, πρέπει να εκτυλίσσεται και στα τρία αυτά επίπεδα. Μας δημιουργεί, για το λόγο αυτό, αισιοδοξία το γεγονός ότι   οι ευρωπαϊκοί λαοί, ο ένας μετά τον άλλον, σε μια ακολουθία προσεισμικών δονήσεων, απορρίπτουν τις χρεοκοπημένες πολιτικές και υπερβαίνουν το φθαρμένο και υποταγμένο στα συμφέροντα πολιτικό προσωπικό. Αναλαμβάνουν οι ίδιοι δράση διεκδικώντας νέες, δίκαιες πολιτικές και νέες, αξιόπιστες εκπροσωπήσεις.

Ο ξεσηκωμός των λαών της Ευρώπης ενάντια στη λιτότητα και την γερμανική ηγεμονία, είναι μια διαδικασία που είναι ακόμη στην αρχή. Είναι ένα σενάριο, το οποίο, όταν το πρωτοδιατυπώσαμε, έμοιαζε με φαντασίωση. Τώρα αποτελεί  μια αμετάκλητη δυναμική, μέρος της οποίας και εμείς είμαστε. Είναι μια νέα δυναμική που κανείς δεν μπορεί χωρίς συνέπειες να αγνοήσει.