Ομιλία στο 3ο Συνέδριο του ΣΥΡΙΖΑ – Προοδευτική Συμμαχία.

Το βίντεο της ομιλίας

Όλη η ομιλία

Συντρόφισσες σύντροφοι,

Όταν πήραμε την απόφαση να διεκδικήσουμε τη διακυβέρνηση της χώρας, σε μια δύσκολη και κρίσιμη στιγμή, γνωρίζαμε πως λέγαμε «ναι» σε ένα δύσκολο εγχείρημα και με εντελώς αβέβαιη έκβαση, καθώς διαθέταμε ελάχιστες από τις προϋποθέσεις που απαιτούνται για να υπάρξει μια αριστερή διακυβέρνηση. Όμως νιώσαμε ότι είχαμε χρέος να απαντήσουμε θετικά σε μια ανάγκη της κοινωνίας και σε μια πρόκληση της ιστορίας.

Σήμερα λοιπόν που βρισκόμαστε στην αρχή ενός νέου πολιτικού κύκλου και μιας νέας αρχής, θεωρώ αναγκαίο να δούμε τα καθήκοντα του «σήμερα» σε σχέση με την πείρα του «χθες» και τους στρατηγικούς στόχους του αύριο.

Η μεγάλη εικόνα

Πολλές φορές επικεντρώνουμε την προσοχή μας στο πολύ άμεσο, το πολύ ειδικό, και παραβλέπουμε το γενικό και το μακροχρόνιο. Ευρισκόμενοι λοιπόν στο 3^ο Συνέδριο του ΣΥΡΙΖΑ-ΠΣ, συζητώντας για τις νέες προκλήσεις του καιρού μας, είναι ανάγκη να δούμε τη μεγάλη εικόνα, να θέσουμε τα διαχρονικά ερωτήματα, να απαντήσουμε σε ερωτήματα που είχαμε και όταν ξεκινούσαμε. Ποια είναι σήμερα η θέση του ΣΥΡΙΖΑ-ΠΣ στη μετά το 1989 περίοδο της ελληνικής και ευρωπαϊκής Αριστεράς; Τι πέτυχε ο ΣΥΡΙΖΑ-ΠΣ και που εντάσσεται η εμπειρία του σε σχέση με την ιστορία της ελληνικής και της ευρωπαϊκής Αριστεράς;

Απαντώντας στα ερωτήματα αυτά, πιστεύω ότι η τελευταία δεκαετία του ΣΥΡΙΖΑ, από το 2012 ως σήμερα, αποτελεί ένα ιστορικά σπάνιο και πάντως ξεχωριστό εγχείρημα, και ταυτόχρονα μια πολύτιμη εμπειρία, καθώς προσφέρει νέα γνώση όχι μόνο στην ελληνική αλλά και στη παγκόσμια Αριστερά. Είναι γεμάτη από ιστορικά διδάγματα και μαθήματα για το μέλλον.

Ο ΣΥΡΙΖΑ προέκυψε ως απάντηση στην ιστορική και μακρόχρονη κρίση της Αριστεράς μετά το 1989. Η συγκλονιστική εκείνη κρίση, με την κατάρρευση της Σοβιετικής Ένωσης στο κέντρο της, ήταν αυτή που μας έκανε να υπερβούμε αντιθέσεις του παρελθόντος, να συνθέσουμε εμπειρίες, να αναζητήσουμε νέους αριστερούς δρόμους, «ναυπηγώντας εν πλω», και δημιουργώντας εν κινήσει το νέο πολιτικό υποκείμενο της Αριστεράς. Επιχειρώντας αυτό, ο ΣΥΡΙΖΑ δημιούργησε μια νέα ριζοσπαστική αριστερή ταυτότητα, καθώς προσπάθησε και προσπαθεί να ανοίξει έναν νέο πολιτικό δρόμο για να προωθήσει το επικαιροποιημένο όραμά του για τον κοινωνικό και οικολογικό μετασχηματισμό και το σοσιαλισμό με δημοκρατία και ελευθερία στις νέες ιστορικές συνθήκες.

Στο πλαίσιο αυτό επιχείρησε να δημιουργήσει μια νέα αριστερή στρατηγική πέραν της εμπειρίας των καθεστώτων που ονομάστηκαν «υπαρκτός σοσιαλισμός» και της διαχειριστικής, και υπό νεοφιλελεύθερη ηγεμονία, σοσιαλδημοκρατίας. Και αυτή είναι η αριστερή στρατηγική που δικαιώθηκε, ιδιαίτερα την τελευταία δεκαετία. Σε μια εξαιρετικά κρίσιμη και επικίνδυνη στιγμή κοινωνικής φτωχοποίησης και πολιτικής απονομιμοποίησης, καθώς ο φασισμός σήκωνε κεφάλι και τα τάγματα εφόδου αλώνιζαν στις γειτονιές, ο ΣΥΡΙΖΑ απετέλεσε τη δημοκρατική επιλογή της κοινωνίας για τη διέξοδο από την κρίση. Κανείς δεν μπορεί να πει με σιγουριά που θα βρισκόμασταν σήμερα χωρίς την εμφάνιση και τον ρόλο του ΣΥΡΙΖΑ. Όμως ο έντιμος ιστορικός του μέλλοντος θα αναγνωρίσει ότι ο ΣΥΡΙΖΑ συνέβαλε αποφασιστικά στο να μείνει η δημοκρατία ζωντανή και να διασφαλιστεί η θέση της χώρας στην Ευρώπη.

Είμαστε υπερήφανοι για όσα πετύχαμε έχοντας επίγνωση των αδυναμιών μας

Το εγχείρημα της κυβέρνησης της Αριστεράς σε πολλά επίπεδα είναι μοναδικό στα ελληνικά πολιτικά χρονικά, αλλά και σε ευρωπαϊκή κλίμακα. Με την εξαίρεση του ΑΚΕΛ, τα κόμματα της ριζοσπαστικής Αριστεράς εντάσσονταν ως ήσσονες εταίροι σε συμμαχικά σχήματα με τους σοσιαλδημοκράτες. Στην Ελλάδα υπήρξε μια αριστερή κυβέρνηση που επί τεσσεράμισι χρόνια κλήθηκε να αντιμετωπίσει τη χειρότερη κρίση των τελευταίων 40 ετών και να απαλλάξει τη χώρα από την τρόικα και τα μνημόνια. Αντίστοιχα σε εκλογικό επίπεδο, κανένα κόμμα της Αριστεράς στη χώρα μας δεν μπόρεσε να φτάσει σε ποσοστά που ξεπερνούσαν το 30% και να τα διατηρήσει για τρεις εκλογικές αναμετρήσεις.

Η μεγάλη συνεισφορά του ΣΥΡΙΖΑ είναι ότι κατέδειξε, τόσο στο εσωτερικό όσο και στο εξωτερικό της χώρας, πως η προοπτική μιας αριστερής διακυβέρνησης, η οποία θα μπορεί μέσα στο δοσμένο και δυσμενές, πολλές φορές, πλαίσιο να κάνει τομές και να συγκρούεται με γνώμονα τις ανάγκες της κοινωνίας, μπορεί να γίνει πραγματικότητα. Και ανάλογα με τους συσχετισμούς να παράγει θετικά και διατηρήσιμα αποτελέσματα για την κοινωνία και για τις λαϊκές τάξεις.

Πρέπει επομένως να είμαστε υπερήφανοι για αυτά που πετύχαμε παρά τα προβλήματα, τα λάθη και τις αδυναμίες. Πρέπει, όλοι και όλες, φίλοι και μέλη, παλιά και νέα, να νιώθουμε περήφανοι που σήμερα, με την κοινωνία αντιμέτωπη με μια πολλαπλή κρίση, δεν χρειάζεται να αρχίσουμε από το μηδέν, ούτε από το ηρωικό 3% που ορισμένοι ανιστόρητα λοιδορούν. Διότι σήμερα χάρις στους αγώνες του χθες και του σήμερα, χάρις στις προσπάθειες όλων, παλιών και νέων μελών, υπάρχει ο ΣΥΡΙΖΑ-ΠΣ, σε δυναμική νέας ανόδου, ισχυρός, έμπειρος, έτοιμος να ηγηθεί του αγώνα για την προοδευτική διέξοδο από την κρίση.

Είμαστε μπροστά σε μια νέα «ανηφόρα»

Όμως ό,τι πετύχαμε ως τώρα δεν είναι παρά η αφετηρία για τη νέα αρχή. Ας πούμε τα πράγματα με το όνομα τους. Είμαστε ως κοινωνία μπροστά σε μια νέα «ανηφόρα». Διότι δεν έχουμε απλώς να καλύψουμε το έδαφος που χάσαμε λόγω της προηγούμενης μεγάλης κρίσης. Αλλά έχουμε να αντιμετωπίσουμε νέες κρίσεις και απειλές. Άρα πρέπει να βάλουμε τα δυνατά μας. Διότι την «ανηφόρα» μόνο με «ορθοπεταλιά» θα μπορέσουμε να την ανέβουμε. Να βγάλουμε τους καλύτερους εαυτούς μας. Και όπου χρειάζεται να αλλάξουμε. Άλλωστε, το Α και το Ω της σύγχρονης αριστερής στρατηγικής έγκειται στο να μπορεί να δίνει απαντήσεις στο μεταβαλλόμενο περιβάλλον και να αναμετράται με τις επίκαιρες προκλήσεις. Το κόμμα μας είναι ένα κόμμα στην κυριολεξία παντός καιρού, καθώς μπορεί να μετασχηματίζεται, χωρίς να μεταλλάσσεται, χωρίς να χάνει την αξιακή πυξίδα του και τον στρατηγικό του προσανατολισμό, παραμένοντας στήριγμα της κοινωνίας και του λαού.

Πρέπει, επομένως, να βρισκόμαστε σε εγρήγορση, να μην εφησυχάζουμε, να μη θεωρούμε τη λαϊκή ψήφο δεδομένη. Να ενισχύουμε τη σύνδεση μας με την κοινωνία, να επιμένουμε να λειτουργούμε συλλογικά και δημοκρατικά, να μη φοβόμαστε τις δυσκολίες αλλά και να μην αγνοούμε την πραγματικότητα. Να μην μας καθηλώνει η ρουτίνα της διαδικασίας, αλλά και να μην υποτιμούμε τις αρχές της δημοκρατίας, τις απαιτήσεις της συλλογικότητας, τις υποχρεώσεις για διαφάνεια και λογοδοσία. Να τολμούμε, να ανοιγόμαστε, να καινοτομούμε, να πειραματιζόμαστε αλλά να μη χάνουμε τον στόχο που είναι η δημιουργία ενός σύγχρονου μαζικού, αριστερού κόμματος ενεργών μελών. Να μην υποκύπτουμε στη λογική της προχειρότητας, της ευκολίας, της ήσσονος προσπάθειας, του «ό,τι λάχει» «όλα χωράνε» ή «anything goes», όπως λένε οι αγγλομαθείς. Όλα αυτά συνοψίζονται στο πολιτικό καθήκον και στόχο του Συνεδρίου: ισχυρή αριστερά, για προοδευτική κυβέρνηση, για δίκαιη και ανθεκτική κοινωνία.

Σήμερα, έχουμε την ιστορική ευθύνη να χτίσουμε τη στρατηγική, τη μέθοδο δουλειάς, αλλά και το πολιτικό υποκείμενο, που δεν θα είναι απλά σε θέση να επανέλθει στη διακυβέρνηση της χώρας, αλλά να καταστήσει ηγεμονικό τον πυρήνα των ιδεών του, εντός της ελληνικής κοινωνίας. Σε μια εποχή που οι διευρυμένες ανισότητες αποσυνθέτουν τις κοινωνίες και με την κλιματική κρίση διακυβεύονται οι συλλογικοί όροι της ζωής στον πλανήτη, είναι ανάγκη να εξοπλιστούμε και με ένα συνολικό σχέδιο και μια στρατηγική μακράς διάρκειας με άμεσους όσο και ενδιάμεσους στόχους, για μια κοινωνία απαλλαγμένη όχι μόνο από τα συμπτώματα αλλά και από τις αιτίες που καταστρέφουν τις προοπτικές και τους όρους  της ζωής στον πλανήτη.

Το πολιτικό-προγραμματικό καθήκον

Η προγραμματική μας προετοιμασία πρέπει να απαντά σε τέσσερις συγκεκριμένες, αλληλένδετες μεταξύ τους άμεσες ανάγκες.

Πρώτον, άμεσο πρόγραμμα ανακούφισης των λαϊκών τάξεων από τις συνέπειες της ακρίβειας, τη στήριξη των εισοδημάτων και του κοινωνικού μισθού.

Δεύτερον, ένα μεσοπρόθεσμο πρόγραμμα αλλαγών και προοδευτικών μεταρρυθμίσεων το οποίο θα εξειδικεύει τις αλλαγές που θέλουμε να κάνουμε στην κοινωνία για να αντιμετωπίσουμε τα ελλείμματα του παρελθόντος, τις πληγές από την ανερμάτιστη και νεοφιλελεύθερη πολιτική της κυβέρνησης Μητσοτάκη, καθώς και τις νέες προκλήσεις της κλιματικής αλλαγής, των ανισοτήτων, του νέου παραγωγικού υποδείγματος.

Τρίτον, το δικό μας σχέδιο για τη μείωση του δημόσιου και ιδιωτικού χρέους και την ανάκτηση της δημοσιονομικής κυριαρχίας ώστε η χώρα να μη γίνει ξανά αντικείμενο πιέσεων και εκβιασμών από τους δανειστές και τις αγορές, στη βάση των προτάσεων που έχει καταθέσει ήδη ο πρόεδρος του κόμματος Αλέξης Τσίπρας στο διάλογο για το μέλλον της Ευρώπης.

Τέταρτον, ο κίνδυνος για τρίτο παγκόσμιο πόλεμο κάνει αναγκαία τη διαμόρφωση μιας πολυδιάστατης προοδευτικής εθνικής και ευρωπαϊκής στρατηγικής για την κατοχύρωση της ειρήνης και της ασφάλειας στη χώρα μας, την ευρύτερη περιοχή και την Ευρώπη και για την ανάπτυξη ενός αντίστοιχου φιλειρηνικού κινήματος σε ευρεία κοινωνική και πολιτική βάση.

Το πολιτικό-οργανωτικό καθήκον

Ισχυρή Αριστερά σημαίνει καινοτόμο και εφαρμόσιμο πρόγραμμα, ηγεμονική παρουσία στη μάχη των ιδεών, σύγχρονη και ισχυρή οργάνωση σε σύνδεση με τα κοινωνικά κινήματα και τους φορείς εκπροσώπησης της κοινωνίας. Το τελευταίο παραμένει και ένα από τα αδύνατα σημεία του ΣΥΡΙΖΑ-ΠΣ. Παρά τα βήματα που έχουν γίνει, ο οργανωμένος ΣΥΡΙΖΑ-ΠΣ παραμένει αναντίστοιχος όχι μόνο με τον εκλογικό αλλά και με τον κοινωνικό ΣΥΡΙΖΑ.

Δεν υπάρχουν εύκολες λύσεις, ούτε έτοιμες συνταγές, ούτε είναι, αυτό, μόνο ελληνικό φαινόμενο. Όμως στην Επιτροπή Καταστατικού, στην οποία είχα την τιμή να προεδρεύσω, διαπιστώσαμε ότι υπάρχουν πάρα πολλά που μπορούμε να κάνουμε για να γίνει πιο ουσιαστική η λειτουργία των οργανώσεων, πιο εύκολη η ένταξη νέων μελών, πιο ουσιαστική η δημοκρατία. Δεν θα αναφερθώ εδώ αναλυτικά στις προτεινόμενες αλλαγές καθώς αυτές συζητούνται στην Επιτροπή Καταστατικού του Συνεδρίου.

Με τις προτάσεις της Επιτροπής,: πρώτον, θέλουμε να διευκολύνουμε την ποσοτική και ποιοτική ενδυνάμωση του ΣΥΡΙΖΑ-Π.Σ., την ένταξη νέων μελών και τη δημιουργία νέων οργανώσεων, αξιοποιώντας και τη χρήση των νέων τεχνολογιών. Βεβαίως αυτή η διευκόλυνση συνοδεύεται από φίλτρα και πρόνοιες ώστε να προστατεύουν το κόμμα από κακές πρακτικές. Δεύτερον, ταυτόχρονα όμως οι προτάσεις μας «θέλουν» ένα κόμμα ενεργών μελών και όχι άψυχους καταλόγους ονομάτων ή μέλη μιας χρήσης. Γι’ αυτό τα μέλη έχουν δικαιώματα και καθήκοντα. Το κόμμα και οι οργανώσεις έχουν ευθύνη να βοηθούν τα μέλη να αξιοποιούν τις δυνατότητές τους όσο, όπως και όπου μπορούν. Τρίτον, θέλουμε ένα κόμμα που η εσωτερική του ζωή να χαρακτηρίζεται από τις αξίες της Αριστεράς και να προσπαθεί να κάνει πράξη στο εσωτερικό του ό,τι επιδιώκει για την κοινωνία. Γι’ αυτό εισηγούμαστε μέτρα κατά των διακρίσεων μέσα στο κόμμα, την ισότιμη αντιπροσώπευση μεταξύ των φύλων, καθώς και μόνιμο παρατηρητήριο κατά των διακρίσεων. Τέταρτον, θέλουμε έναν ΣΥΡΙΖΑ-Π.Σ. πιο μεγάλο και πιο ισχυρό, όμως δεν θέλουμε τις παθογένειες των μεγάλων κυβερνητικών κομμάτων που συχνά εκτυλίσσονται σε εκλογικούς μηχανισμούς, κόμματα παραγόντων και κομματαρχών, εξαρτημένα από τους πόρους του κράτους και ιδιωτικά συμφέροντα.

Οι προτάσεις της Επιτροπής έχουν επίγνωση του γεγονότος ότι κανένα κόμμα δεν είναι άτρωτο απέναντι σε τέτοιους κίνδυνους, ιδίως αν διεκδικεί ή ασκεί εξουσία, γι’ αυτό και αναζητούμε φίλτρα και αναχώματα. Εισηγούμαστε, για παράδειγμα, πλαφόν στη συμμετοχή βουλευτών, κυβερνητικών και κρατικών στελεχών στα όργανα του κόμματος, όρια στις συνεχόμενες θητείες για δημόσια αξιώματα και κομματικά όργανα, δεσμευτικότητα και καθολική εφαρμογή του καταστατικού χωρίς παράθυρα και εξαιρέσεις, μόνιμη Επιτροπή Καταστατικού, ουσιαστικές αρμοδιότητες στην Επιτροπή Δεοντολογίας και εκλογή της από το Συνέδριο, ώστε να μην επηρεάζεται από συσχετισμούς και επιρροές. Οι προτάσεις της Επιτροπής Καταστατικού, στο σύνολό τους, έχουν ως στόχο τη διαμόρφωση ενός σύγχρονου αριστερού κόμματος, του πολιτικού υποκειμένου της Αριστεράς του 21ου αιώνα, που σκέφτεται και σχεδιάζει συλλογικά τη στρατηγική και τη δράση του. Κόμμα μαζικό, ενεργών μελών, που οργανώνεται, λειτουργεί και δρα δημοκρατικά, λαμβάνοντας υπόψη τους σύγχρονους όρους εργασίας και τις συνθήκες ζωής των ανθρώπων, πρωτίστως αυτών στους οποίους απευθυνόμαστε.

Αν με ρωτήσετε ποια θεωρώ ως κύρια αιτία των καθυστερήσεων που παρουσίασε η οργανωτική ανάπτυξη του ΣΥΡΙΖΑ στο παρελθόν, θα απαντούσα ότι ο τρόπος ίδρυσης του ΣΥΡΙΖΑ, η ταχύτητα των εξελίξεων και τα κυβερνητικά καθήκοντα εξηγούν μεγάλο μέρος της καθυστέρησης. Όμως πέραν αυτών των αντικειμενικών αιτιών, θεωρώ ότι ευθύνεται και η χαμηλή πολιτική μας δέσμευση για τη δημιουργία ενός σύγχρονου μαζικού αριστερού κόμματος ενεργών μελών. Και η κύρια ευθύνη για αυτό ανήκει στα ηγετικά όργανα του κόμματος και κατ’ επέκταση σε όλους και όλες μας. Όλοι θέλαμε κόμμα μαζικό, αριστερό δημοκρατικό, αλλά δεν κάναμε, σχεδιασμένα και δεσμευτικά, όσα χρειάζονταν και μπορούσαμε για να το πετύχουμε.

Αυτή η χαμηλή πολιτική δέσμευση αντανακλάται και στη χαλαρή στάση σε σχέση με την εφαρμογή του Καταστατικού. Το υφιστάμενο Καταστατικό είναι ένα δημοκρατικό καταστατικό. Όμως πολλά από τα άρθρα του δεν εφαρμόζονταν. Για παράδειγμα το υφιστάμενο Καταστατικό προβλέπει ότι πριν από κάθε Συνέδριο πρέπει να υπάρχει Απολογισμός της απερχόμενης Κεντρικής Επιτροπής. Αλλά τέτοιος απολογισμός δεν υπήρξε. Το υφιστάμενο Καταστατικό προβλέπει όρια για τις διαδοχικές θητείες των βουλευτών, κάτι όμως που δεν εφαρμόστηκε. Ακόμη θέτει σαφείς όρους και όρια στη λειτουργία των τάσεων που ουδέποτε έγιναν σεβαστά. Το υφιστάμενο Καταστατικό προέβλεπε, ήδη από το ιδρυτικό Συνέδριο του ΣΥΡΙΖΑ, να υπάρχει μόνιμη επιτροπή καταστατικού η οποία να παρακολουθεί την εφαρμογή του και να εισηγείται περιοδικά βελτιώσεις. Τι πιο ωραία πρόταση από αυτή; Και όμως δεν υλοποιήθηκε.

Οι αλλαγές και οι καινοτομίες στο Καταστατικό είναι αναγκαίες και σημαντικές. Εκείνο όμως που πρωτίστως πρέπει να αλλάξουμε είναι η στάση μας απέναντι στο Καταστατικό. Πρέπει κι εδώ να κάνουμε μια νέα αρχή. Να συνομολογήσουμε ότι το Καταστατικό υπάρχει για να εφαρμόζεται καθολικά, από όλους και όλες. Και η ευθύνη για αυτό ανήκει τελικά στα μέλη και τα στελέχη του κόμματος. Το ελληνικό Σύνταγμα έχει ένα τελευταίο άρθρο που λέει ότι η τήρηση του επαφίεται στον πατριωτισμό των Ελλήνων. Έτσι και στο δικό μας Καταστατικό, η τήρηση του είναι τελικά ευθύνη όλων μας.