Πώς θα χαρακτήριζες το αποτέλεσμα των εκλογών;

Υπήρχε μια αίσθηση ότι η ΝΔ μπορεί να πετύχει κάτι ανάλογο με αυτό που πέτυχε το ΠΑΣΟΚ το 1981, Δεν φαινόταν όμως καθαρά, διότι ένα μέρος του κόσμου ήταν βουβό. Η κοινωνία ως ένα βαθμό χειραγωγήθηκε. Η εικόνα, για παράδειγμα, ότι οι εκλογές αυτές είναι ντέρμπι, ότι η διαφορά μικραίνει κ.α. – τα ανέλυσε όλα αυτά ο Χρ. Βερναρδάκης στην ανάλυσή του στην Εποχή – επηρέασε τους πάντες.

Με την αλλαγή της κυβέρνησης τίθεται ένα ζήτημα διαχείρισης της αντιπολίτευσης που θα ασκηθεί;

Οπωσδήποτε. Κατ’ αρχήν η αλλαγή αυτή έχει βάθος, δεν πρόκειται απλώς για μια εναλλαγή. Πρώτον έχουμε μια διάσπαση των εκπροσώπων του νεοφιλελευθερισμού. Ένα μέρος τους πήγε στο ΠΑΣΟΚ, ένα άλλο έμεινε στη ΝΔ. Η ΝΔ, ιδεολογικά, κάθε άλλο παρά ομοιογενής είναι. Φαίνεται να πρυτανεύει ένας πολιτικός πραγματισμός, ο οποίος προτάσσει την εδραίωση της ΝΔ, την αφομοίωση των δανείων τα οποία πήρε – διότι την ψήφισε ένας κόσμος όχι με ιδεολογικά κριτήρια – όπως και ένας σχεδιασμός μετάθεσης δύσκολων αποφάσεων στο μέλλον. Από τη μεριά, πάλι, του ΠΑΣΟΚ, η πραγματικότητα έχει εξαιρετικό ενδιαφέρον διότι δεν έχει απλώς υποστεί μια βαριά ήττα αλλά ενδέχεται αυτή η ήττα να μετατραπεί και σε κρίση. Αυτή τη στιγμή το ΠΑΣΟΚ διαπερνάται από μια κρίση ιδεολογικής ταυτότητας.

Έχουμε ήδη σημάδια ή είναι μια εκτίμησή σου;

Προς το παρόν είναι εκτίμηση. Βλέπω έναν κόσμο στη βάση του ΠΑΣΟΚ προβληματισμένο. Επομένως ο ρόλος μας, παρά το μικρό ποσοστό που έχουμε είναι κρίσιμος αυτή την περίοδο, με την έννοια ότι θα συνεχιστούν οι διεργασίες και οι ανακατατάξεις μέσα στην κοινωνία. Η άνοδος του ΛΑΟΣ επίσης – διότι νομίζω ότι είναι άνοδος – θα πρέπει ως φαινόμενο να έλθει πιο κοντά στις αναλύσεις μας και την προσοχή μας. Και κυρίως θα πρέπει εμείς να ολοκληρώσουμε αυτό το οποίο αρχίσαμε, να πάρει δηλαδή τη μορφή ενός πιο ολοκληρωμένου σχεδίου…

Θα έλθουμε στα δικά μας. Πριν όμως, θα επιμείνω λίγο: υπάρχει περίπτωση την αντιπολίτευση προς την κυβέρνηση της ΝΔ να τη διαχειρισθεί το ΠΑΣΟΚ, η τωρινή ηγετική του ομάδα;

Αντιπολίτευση, ασφαλώς θα κάνει το ΠΑΣΟΚ. Το ερώτημα είναι από ποια σκοπιά θα την κάνει. Θα πιέζει, δηλαδή τη ΝΔ ότι είναι αργή στις ιδιωτικοποιήσεις ή θα την καταγγέλλει ότι κάνει ιδιωτικοποιήσεις; Θα καταγγέλλει τη ΝΔ ότι, σε βάρος ενδεχομένως και του δημοσιονομικού ελλείμματος, θα προσπαθήσει να λύσει κάποια κοινωνικά οξυμένα προβλήματα ή θα την πιέζει για μεγαλύτερη κοινωνική απλοχεριά; Θα την πιέζει ότι καλούμε το ΝΑΤΟ να αναλάβει την ασφάλεια των Ολυμπιακών Αγώνων ή ότι δεν είμαστε πιο κοντά στις επιθυμίες των Αμερικανών;

Στη ΝΔ ποια τάση θα αποδειχθεί  κυρίαρχη;

Η Κυβέρνηση θέλει να αποφύγει μια μετωπική σύγκρουση με την κοινωνία αλλά δεν είναι βέβαιο ότι θα το πετύχει. Το πρόγραμμα της είναι σε σαφή νεοφιλελεύθερη κατεύθυνση.

Όπως ήδη είπα, προς το παρόν φαίνεται να πρυτανεύει ένας πολιτικός πραγματισμός που αποβλέπει στην εδραίωση της ΝΔ, στην αφομοίωση της κοινωνικής δυναμικής που εξέφρασε. Πρέπει όμως κανείς σ’ αυτό το σημείο να συνυπολογίσει και τα περιθώρια που έχει η ΝΔ  θα εξαρτηθούν από τρεις παράγοντες τουλάχιστον. Ο ένας, είναι η πορεία της διεθνούς οικονομίας. Μία επάνοδος της αμερικανικής οικονομίας σε ύφεση θα ανατρέψει πολλά από τα δεδομένα. Όπως και η συνέχιση μιας ανάκαμψης έστω και άνισης ή ελλειμματικής θα δώσει κάποια περιθώρια εφ’ όσον αυτή επεκταθεί και στην Ευρώπη. Ο δεύτερος παράγοντας, νομίζω, θα είναι η ανοχή των αγορών και των συμφερόντων σε μία τακτική της ΝΔ να μεταθέσει προς το μέλλον τα προβλήματα όπως π.χ. το ασφαλιστικό. Ο τρίτος παράγοντας θα είναι η στάση της κοινωνίας κατά πόσο δηλαδή κι αυτή θα δείξει ανοχές ή θα διεκδικήσει να επιλυθούν εκκρεμότητες που υπήρχαν στο παρελθόν.

Ποιο είναι το πιθανότερο; Θα υπάρχει περίοδος χάριτος όπως γράφεται;

Και προεκλογικά είχα σημειώσει, ότι ο μεγάλος πρωταγωνιστής της νέας περιόδου θα είναι και πάλι η κοινωνική δυσαρέσκεια. Η ψαλίδα ανάμεσα στο κόστος ζωής που γίνεται πλέον ευρωπαϊκό και τα εισοδήματα που μένουν ελληνικά θα διευρύνεται. Το πρόβλημα της ανεργίας παραμένει, ούτε το πρόγραμμα της ΝΔ περιλαμβάνει πολιτικές για την επίλυσή του απλώς πρόβλεπε πολιτικές ανακύκλωσής της. Επομένως, η κοινωνική δυσαρέσκεια θα είναι παρούσα και θα εκδηλωθεί.

Η αριστερά πώς θα μπορούσε να παρέμβει σ’ αυτό το σημείο; Είδαμε στις δυτικές συνοικίες της Αθήνας να συμπιέζεται η αριστερά και να αυξάνεται η ΝΔ.

Το ερώτημά σου, για να απαντηθεί, χρειάζεται μια συνολικότερη αξιολόγηση και της δικής μας δουλειάς, ως Συνασπισμού της Ριζοσπαστικής Αριστεράς. Εγώ θεωρώντας επιτυχία το αποτέλεσμα που πετύχαμε, υπό τις συνθήκες που πραγματοποιήθηκε, μπορώ να διακρίνω αμέσως διαφυγόντα κέρδη. Πρώτον, κατεβήκαμε με ένα προγραμματικό έλλειμμα, είχαμε μια προγραμματική φτώχεια. Ως Αριστερά μπορούσαμε να είμαστε περισσότερο εξοπλισμένοι και στα γενικά και στα συγκεκριμένα. Βεβαίως ήταν πολύ καλό που μιλήσαμε με όρους αξιών, γενικών προταγμάτων αλλά εγώ διέκρινα και στις ομιλίες μας ότι ο κόσμος ζητούσε από εμάς πιο συγκεκριμένα πράγματα είτε ως λύσεις είτε ως αιτήματα. Στην εποχή μας δεν αρκεί να λες μια λύση, μια πρόταση γενική. Πρέπει να επεξεργαστούμε προτάσεις και με ένα κριτήριο επικοινωνιακό με την έννοια να τις καταλαβαίνει ο απλός κόσμος, να κινητοποιούν σε δράση, να ανοίγουν έναν ορίζοντα επίλυσης προβλημάτων. Φανήκαμε ως μια Αριστερά με καλές προθέσεις αλλά όχι αρκετά έτοιμη για να πείσει για τη ρεαλιστικότητα των προτάσεών της. Δεύτερον, νομίζω ότι πρέπει να διαπιστώσαμε ένα έλλειμμα όσον αφορά το γενικό σχέδιο της Αριστεράς. Είναι νόμιμο να λέμε ότι στην παρούσα φάση ο κύριος ρόλος της Αριστεράς είναι στην αντιπολίτευση. Δεν μπορούμε όμως να μην έχουμε, έστω σε μορφή βάθους ορίζοντα, το τι επιδιώκουμε να γίνει και στη διακυβέρνηση της χώρας και στο επίπεδο των πολιτικών και κοινωνικών συμμαχιών. Τρίτο, αργήσαμε πολύ! Ο Συνασπισμός της Ριζοσπαστικής Αριστεράς έγινε κατανοητός, στο βαθμό που έγινε, το πολύ τελευταίο διάστημα. Είναι προφανές κάθε νέο εγχείρημα να αντιμετωπίζεται στην αρχή με κάποια περιέργεια, αμηχανία ακόμη και με επιφυλακτικότητα όσον αφορά την ειλικρίνειά του, όταν μάλιστα μιλάμε για μια Αριστερά προϊόν τραυμάτων. Τέταρτον, είμαστε μακριά απ’ αυτόν τον κόσμο που σήμερα λέμε ότι μας ψήφισε. Στις επισκέψεις μας, π.χ., στα νοσοκομεία ή άλλους εργασιακούς χώρους μας δεχόταν πολύ καλά ο κόσμος αλλά με την ταυτόχρονη παρατήρηση – ερώτημα γιατί μόνο τώρα; Σας θέλουμε καθημερινά, μας έλεγαν.

Εν τούτοις αυτή την τετραετία οι συλλογικότητες που συγκρότησαν το Ενωτικό Ψηφοδέλτιο είχαν, σε σχέση με την προηγούμενη, μια πολύ ενεργότερη συμμετοχή στην κοινωνία με τα κινήματα.

Μα γι’ αυτό μπήκαμε και στη Βουλή. Αν δεν υπήρχε, νομίζω, δεν θα μπαίναμε.

Πώς μπορεί να προχωρήσει τώρα, κατά την άποψή σου, το εγχείρημα αυτό;

Πρέπει να ξεπεράσουμε όσο μπορούμε πιο γρήγορα, χωρίς να το κουκουλώσουμε, το πρόβλημα που δημιουργήθηκε με το έλλειμμα σ’ ό,τι αφορά την πλουραλιστική εκπροσώπηση, να το αναλύσουμε, να αποδώσουμε ευθύνες, να πάρουμε και όσα μέτρα μπορεί να παρθούν προς αυτή την κατεύθυνση με ρεαλισμό και αποφασιστικότητα. Ρεαλισμό, διότι νομίζω πρέπει να αναγνωρίσουμε ότι σε κάθε ενωτικό εγχείρημα της Αριστεράς υπάρχουν τα συνήθη προβλήματα. Ίσως θα έπρεπε να τα αντιμετωπίσουμε με λιγότερο αιφνιδιασμό. Τι εννοώ; Θυμάμαι στον ενιαίο Συνασπισμό που ανέκυψε το σύνηθες πρόβλημα όπου ένα κόμμα, τότε το ΚΚΕ, φοβόταν για τη διάλυσή του και τη διάχυσή του μέσα στο Συνασπισμό και αυτό οδήγησε και στη διάλυσή του. Και σήμερα στο χώρο του Συνασπισμού παρατηρούμε δυνάμεις, να το πω καλοπροαίρετα, που εκφράζουν αυτή την αγωνία. Δεύτερον, το ζήτημα της ισοτιμίας εύκολα διακηρύσσεται δύσκολα κατακτιέται στην πράξη.

Φοβάμαι ότι ο Συνασπισμός δεν ήταν ώριμος ως προς το τελευταίο.

Ο Συνασπισμός έδειξε μια συνέπεια με τον εαυτό του, ο οποίος όμως είχε προβλήματα. Κινηθήκαμε με υψηλές δόσεις αδράνειας. Για παράδειγμα: ο τρόπος που επελέγησαν οι δικοί μας υποψήφιοι έγινε με έναν συνήθη, θα λέγαμε, τρόπο. Ακόμα και πιο πίσω από τον συνήθη. Το καταστατικό μας προβλέπει και μια διαδικασία εμπλοκής των νομαρχιακών οργανώσεων. Ούτε αυτή την αξιοποιήσαμε. Σε ότι αφορά εμάς τους επώνυμους, ο καθένας ανακοίνωνε που ήθελε να είναι υποψήφιος. Δεν υπήρξε κανένας στοιχειώδης σχεδιασμός των υποψηφιοτήτων. Ενώ θα έπρεπε πολύ περισσότερο στα πλαίσια της νέας κατάστασης που διαμορφώθηκε να υπάρξει ένας πιο αυστηρός σχεδιασμός. Και για λόγους ορθολογικής κατανομής των δυνάμεων, αλλά και για να δημιουργήσουμε περισσότερες ευκαιρίες πλουραλιστικής εκπροσώπησης. Επομένως, η κύρια ευθύνη ως προς αυτά τα ζητήματα ανήκει στον Συνασπισμό, όμως, να μου επιτραπεί να πω ότι θεωρώ το ζήτημα γενικότερο χωρίς φυσικά να κάνω συμψηφισμούς. Χρειαζόταν μια μεγαλύτερη επιμονή στην πρόληψη προβλημάτων που ενδεχομένως να εμφανιζόταν. Γι΄ αυτό ακριβώς, χωρίς να είμαι οπαδός της λογικής κουκουλώματος, θεωρώ ότι πρέπει να περάσουμε στα επόμενα βήματα και να προλάβουμε προβλήματα που μπορεί να υπάρξουν.

Τα οποία ποια  μπορεί να είναι; Πώς δηλαδή μπορεί στη συνέχεια να αποτυπωθεί ο πλουραλισμός του εγχειρήματος για να διευρυνθεί και η δυναμική του;

Διάβαζα στην Εποχή τη συνέντευξη του Φρ. Βερκάμεν από την Ευρωπαϊκή Αντικαπιταλιστική Αριστερά, ο οποίος έκανε ανάλογες διαπιστώσεις και για τον δικό τους χώρο και μάλιστα έκανε μια ανάλυση αντικειμενικών αιτιών διαφορετικές παραδόσεις, διαφορετικές κουλτούρες, η απόσπαση από την κοινωνία δημιουργούν προϋποθέσεις διατήρησης και καμιά φορά και έντασης των διαφωνιών. Ακριβώς για  αυτό, πρέπει να είμαστε αταλάντευτοι στην προοπτική της συνεργασίας. Πρώτα απ΄ όλα να μην δώσουμε την εικόνα ότι κοιτάμε προς τα πίσω, ότι ταλαντευόμαστε.

Τέθηκε όμως από ένα τμήμα του Συνασπισμού.

Μπορεί να τεθεί, ενδεχομένως και με μεγαλύτερη σαφήνεια. Αλλά η Ιστορία γράφεται με αυτούς που θέλουν να τη γράψουν. Πρέπει λοιπόν να προχωρήσουμε αταλάντευτα, με την πεποίθηση ότι αποτελεί μονόδρομο για την επιβίωση της αριστεράς και την αναβίωσή της. Ο Συνασπισμός της Ριζοσπαστικής Αριστεράς είναι το κατάλληλο πλαίσιο για να αναπτύξουμε κοινή δράση, το κατάλληλο πλαίσιο για να αφομοιώσουμε διαφορές του παρελθόντος αλλά και το κατάλληλο πλαίσιο για να συζητήσουμε διαφορές του μέλλοντος. Αυτή τη στιγμή έχουμε μια κοινοβουλευτική ομάδα, η οποία έχει το έλλειμμα της μη πλουραλιστικής εκπροσώπησης. Από την άλλη μεριά όμως αυτή η κοινοβουλευτική ομάδα πρέπει να εξασφαλίσουμε ότι θα λειτουργήσει ως κοινοβουλευτική ομάδα του Συν.Ριζ.Α. Τι μπορεί να γίνει; Να διευρυνθεί η κοινοβουλευτική ομάδα με μη βουλευτές που είτε ήταν υποψήφιοι, είτε μπορούν να καλύψουν κάποιους χώρους ενδιαφερόντων και ταυτόχρονα είναι από  δυνάμεις του Συν.Ριζ.Α που δεν εκπροσωπούνται στη Βουλή. Η κοινοβουλευτική ομάδα που θα μπορεί να λειτουργεί με εσωτερικό κανονισμό, θα παίρνει αποφάσεις και θα διαχειρίζεται θέματα κοινοβουλευτικής δράσης. Επίσης, ο Συνασπισμός Ριζοσπαστικής Αριστεράς μπορεί να δημιουργήσει όργανα που να συμμετέχουν οι βουλευτές. Εγώ πάντως ως βουλευτής θα ήθελα πριν τοποθετηθώ σε ένα νομοσχέδιο να είχα υπόψη μου τους προβληματισμούς που υπάρχουν στο χώρο μας. Υπάρχουν δηλαδή τρόποι να ενισχύσουμε τη συλλογικότητα, να αξιοποιηθεί όλο το δυναμικό, να καταγράφεται ο πλουραλισμός του εγχειρήματός μας. Και το σημαντικότερο, να δώσουμε χώρο και λόγο στον κόσμο που μας ψήφισε. Πρέπει να αναζητήσουμε τρόπους όπου όλος αυτός ο κόσμος θα συμμετέχει ουσιαστικά. Είναι ζητήματα ανοιχτά και χρειάζεται αρκετή κουβέντα, για να βρούμε πρακτικές λύσεις.

Έχεις σκεφθεί κάποιους τρόπους;

Να κάνουμε τη συσπείρωση και το ζωντάνεμα της αριστεράς ένα «κίνημα» των ίδιων των αριστερών από τα κάτω. Όμως δεν θα ήθελα να προκαταλάβω προβληματισμούς που πρέπει να γίνουν. Η δική μου η άποψη είναι ότι δεν πρέπει να είμαστε βιαστικοί σε ανελαστικές μορφοποιήσεις. Το κύριο είναι να κατοχυρώσουμε την αντίληψη για την παράταξη, η οποία προϋποθέτει διαφορετικές οντότητες, αλλά και ένα υψηλό βαθμό εσωτερικής δημοκρατίας, αλληλεγγύης και συνθέσεων. Επίσης πρέπει να υπάρξει μια διαδικασία διεύρυνσης προς άλλες  δυνάμεις της αριστεράς. Υπάρχει το θέμα του ΚΚΕ που πρέπει να το αντιμετωπίζουμε, όπως και προεκλογικά, με ψυχραιμία αλλά και αποφασιστικότητα. Το ΔΗΚΚΙ, ο κόσμος του ΠΑΣΟΚ που αναζητά διεξόδους, ο κινηματικός και  οικολογικός χώρος.

Την επόμενη εβδομάδα έχετε Κεντρική Πολιτική Επιτροπή. Έχει ανοίξει θέμα συνεδρίου. Πως το αντιμετωπίζετε; Καταρχήν θα υπάρξει πριν τις ευρωεκλογές συνέδριο;

Θα το αποφασίσει η Κ.Π.Ε. Ένα συνέδριο σε αυτή τη φάση έχει αρκετά μειονεκτήματα. Αλλά έχει και δύο πλεονεκτήματα. Το ένα είναι ότι από τη στιγμή που υπήρξαν ταλαντεύσεις και επιφυλάξεις για την πορεία που ακολουθήσαμε πριν τις εκλογές και για την πορεία που θέλουμε να ακολουθήσουμε μετά τις εκλογές, μία αποφασιστική στάση όχι μόνο των κεντρικών οργάνων αλλά και του ίδιου του συνεδρίου, νομίζω ότι θα είναι μια χρήσιμη εξέλιξη. Βεβαίως θα ακουστεί ενδεχομένως ότι πάντα μπορεί να υπάρχουν μειοψηφίες, οι οποίες νόμιμα μπορούν να διατυπώνουν τις επιφυλάξεις τους. Κάθε φορά λοιπόν θα πρέπει να οδηγούμαστε σε συνέδριο; Ακριβώς για αυτό θα δούμε στην Κ.Π.Ε τι κλίμα θα υπάρξει  διότι το θέμα του συνεδρίου αρχικά μπήκε από συντρόφους που είχαν τη διαφορετική άποψη. Το δεύτερο πλεονέκτημα είναι ότι ίσως, μέχρι το συνέδριο, να έχει ωριμάσει μια συνολικότερη λύση για το ευρωψηφοδέλτιο και να κατοχυρωθεί η απόφαση αυτή και με το κύρος ενός συνεδρίου. Σε κάθε περίπτωση όταν εμφανίζονται προβλήματα, καλό είναι να τίθενται προς επίλυση στον ίδιο τον κόσμο της Αριστεράς.

Προφανώς η διαφορετική άποψη είναι και σεβαστή και κατοχυρωμένη στη συνείδηση όλων μας. Ωστόσο δεν νομίζεις ότι ήταν άκομψο που την επομένη των εκλογών ορισμένα στελέχη του Συνασπισμού έθεσαν θέμα για την προοπτική της συνεργασίας;

Θα πουν ότι είχαν επιφυλάξεις και πριν. Αλλά ας μιλήσουμε επί της ουσίας. Διατυπώνονται φόβοι. Ο πρώτος φόβος είναι ότι στα πλαίσια ενός ευρύτερου συνασπισμού που δημιουργούμε μήπως διαχυθεί ή και διαλυθεί ο ΣΥΝ. Ο δεύτερος φόβος είναι μήπως αλλοιώνονται τα προγραμματικά και ιδεολογικά χαρακτηριστικά της ανανεωτικής αριστεράς. Να πω επ΄ αυτών δύο πράγματα. Για το πρώτο: είναι αβάσιμος. Δεν τίθεται από κανένα αυτό το θέμα. Να μιλάμε για ενδεχόμενο φόβο και να κάνουμε πολιτική με βάση υποθέσεις, το θεωρώ συντηρητισμό. Σε ότι αφορά το δεύτερο: Η ανανεωτική αριστερά έχει μια ιστορία. Και πρέπει να προσδιορίσουμε σήμερα τι εννοούμε ανανεωτική αριστερά. Κατά τη γνώμη μου σημαίνει, πριν απ΄ όλα την υπέρβαση του κατακερματισμού της αριστεράς και τη δημιουργία ευρύτερου χώρου που θα επιτρέπει την καλλιέργεια και την ανάπτυξη των ανανεωτικών ιδεών. Δεν είμαστε στη φάση όπου το ΚΚΕ Εσωτερικού αγωνιζόταν να ανανεωθεί το ΚΚΕ. Ούτε είμαστε στη φάση διατύπωσης μιας εναλλακτικής αντίληψης για το σοσιαλισμό έναντι του υπαρκτού σοσιαλισμού. Αυτά έχουν προηγηθεί. Σήμερα ανανεωτική αριστερά σημαίνει να συγκρουστούμε με αντιλήψεις που είχαμε εμείς οι ίδιοι στο παρελθόν, αντιλήψεις που οδηγούσαν σε περιχαρακώσεις, σε εύκολες διασπάσεις, αντιλήψεις που θεοποιούσαν τη διαφορετικότητα. Ανανεωτικό εγχείρημα σήμερα σημαίνει κυριαρχία του διαλόγου, της σύνθεσης των διαφορετικών απόψεων,  αναθεμελίωση της αριστεράς με βάση των νέων προβλημάτων που έχουν προκύψει,  επαναπροσδιορισμό της αριστεράς σε σχέση με την παγκοσμιοποίηση και την οικολογία. Αυτά είναι τα πεδία σήμερα. Το θεωρώ και λίγο κωμικό κάποιοι σύντροφοί μου προερχόμενοι από το ΚΚΕ να λένε ότι είναι αυτοί ανανεωτές και δεν είναι π.χ. η ΑΚΟΑ. Ας δούμε στο θέμα της Ευρώπης. Το θέμα δεν τίθεται με όρους όπως τους θέτουν και το ΚΚΕ και κάποιοι από την ανανεωτική αριστερά, αν θα είμαστε δηλαδή μέσα ή έξω. Το θέμα είναι πως δρούμε μέσα στην Ευρώπη, ποια Ευρώπη, με ποιες δυνάμεις και με ποιες διαδικασίες προχωράμε, και εν τέλει πως συνδέουμε τον αγώνα για μια «άλλη Ευρώπη» με τη στρατηγική για το σοσιαλισμό.