1)  Η παγκόσμια χρηματοπιστωτική κρίση βρίσκεται σε πλήρη εξέλιξη.  Ποιες ήταν, κατά τη γνώμη σας, οι βαθύτερες ΑΙΤΙΕΣ που την προκάλεσαν και ποιος ο «πυροδότης» της;

 

Αναμφισβήτητα, η εστία της κρίσης βρίσκεται στο μηχανισμό της συσσώρευσης του κεφαλαίου, αλλά η βάναυση αναδιανομή εισοδημάτων και εξουσιών, που πέτυχαν οι νεοφιλελεύθερες πολιτικές υπέρ του κεφαλαίου, επιτάχυνε την κρίση, ενώ η απορρύθμιση αποχαλίνωσε το μηχανισμό μεγιστοποίησης του κέρδους και εκτροχίασε το σύστημα. Όμως, ο παράγοντας που προσδίδει στις κοινωνικές διαστάσεις της κρίσης ιδιαίτερο βάθος, έκταση και διάρκεια είναι η ιδιωτικοποίηση και εμπορευματοποίηση των δημόσιων αγαθών.

 

2) Πολλοί αναλυτές εκφράζουν το φόβο, ότι η συγκεκριμένη κρίση αναπόφευκτα θα περάσει σύντομα και στην πραγματική παγκόσμια οικονομία. Συμμερίζεστε το φόβο αυτό και εάν ναι, ποιες νομίζετε ότι θα είναι οι οικονομικές και κοινωνικές συνέπειες για την παγκόσμια κοινότητα;

 

Κάθε μέρα που περνάει, η χρηματοπιστωτική κρίση γίνεται κρίση και της πραγματικής οικονομίας. Η ύφεση ήδη έφτασε στις ΗΠΑ, την ευρωζώνη και την Ιαπωνία και το θέμα που συζητείται είναι το βάθος και η διάρκειά της. Κατά τη γνώμη μου οι διαστάσεις που θα πάρει η κρίση δεν είναι ακόμη πλήρως προβλέψιμες διότι:

 

Πρώτον, είναι μια κρίση με πολλά νέα πρωτόγνωρα στοιχεία, όπως η υπερχρέωση κρατών, επιχειρήσεων, αλλά και νοικοκυριών.

 

Δεύτερον, εκδηλώνεται σ’ ένα νέο ιστορικό πλαίσιο, που χαρακτηρίζεται από την απορρύθμιση των αγορών και σε παγκόσμια, αλλά και σε εθνική κλίμακα.

 

Τρίτον, είναι η πρώτη διεθνής κρίση του καπιταλισμού, σε μια φάση που χαρακτηρίζεται από τη δυναμική είσοδο στο οικονομικό γίγνεσθαι μεγάλων χωρών όπως η Κίνα, η Ινδία, η Βραζιλία, η Ρωσία, χώρες που είναι σε καπιταλιστική τροχιά, αλλά με αποκλίνοντα συμφέροντα.

 

Το σίγουρο είναι ότι τα όσα συμβαίνουν στην αμερικανική οικονομία δεν είναι ούτε συνήθη ούτε αφορούν μόνο τις ΗΠΑ. Πρόκειται για εξελίξεις ιστορικού χαρακτήρα, με παγκόσμιες διαστάσεις.  Ζούμε μια ιστορική καμπή υπό την έννοια ότι τίποτα δεν είναι πια το ίδιο με την πριν από την κρίση κατάσταση.

 

3) Τα  τελευταία  χρόνια   η  εξέλιξη  του   συστήματος   μας  έφερε  αντιμέτωπους  και με  ένα  ακόμη   μείζονος  σημασίας   πρόβλημα :   αυτό  της   καταστροφής   του  περιβάλλοντος.   Το  θέμα  απασχολεί  ήδη  και  τους  οικονομολόγους  και   δεν  είναι  λίγοι   αυτοί  που  ισχυρίζονται,   ότι  οι  συνέπειες  της  οικολογικής  καταστροφής   θα  είναι  «χαοτικού  τύπου»  και  στην  οικονομία.  Ποια  είναι  η άποψή  σας ;

 

Δεν είναι μόνον η καταστροφή του περιβάλλοντος, όπως ήδη τη ζούμε. Η κλιματική αλλαγή πρόκειται να έχει βαθιές, μακράς εμβέλειας μεταβολές με την ερημοποίηση περιοχών, τη λειψυδρία σε πολλά μέρη του κόσμου, τη συχνότερη εμφάνιση ακραίων καιρικών φαινομένων και καταστροφών, τις νέες απειλές για τη παγκόσμια δημόσια υγεία, τον κίνδυνο αύξησης της παγκόσμιας φτώχειας και των νέων λεγόμενων μεταναστευτικών ρευμάτων από τις κατεστραμμένες ή υποβαθμισμένες περιοχές.

 

Όμως υπάρχουν λύσεις. Μόνο που οι λύσεις δε μπορούν να δοθούν από τις αγορές, αλλά από τις συνειδητές αποφάσεις για έναν οικολογικό μετασχηματισμό της ενεργειακής βάσης, των μεταφορών, του τρόπου που παράγουμε, του τρόπου που καταναλώνουμε, του τρόπου που ζούμε. Μαζί με το κοινωνικό πρόβλημα, το οικολογικό πρόβλημα, σ’ αυτή την ευρύτερη διάστασή του, αποτελεί τη μεγάλη πρόκληση του 21ου αιώνα.

 

4) Μιλώντας ειδικότερα για την Ε.Ε, οι πολιτικές της οποίας επηρεάζουν και εμάς ποικιλοτρόπως, πώς νομίζετε ότι πρέπει να πορευτεί υπό τις συγκεκριμένες συνθήκες; Π.χ. η εμμονή της στο «Σύμφωνο Σταθερότητας» έχει πλέον νόημα ή ήδη ξεπεράσθηκε από τα γεγονότα; Ή τι άλλο θα προτείνατε, ώστε να βγει όσο γίνεται περισσότερο αλώβητη, από την κρίση;

 

Υπάρχει σοβαρός κίνδυνος η ύφεση να πάρει ακόμη πιο μεγάλες διαστάσεις στην ευρωζώνη. Και αυτό διότι οι περιορισμοί του Συμφώνου Σταθερότητας, η πολιτική των υψηλών επιτοκίων και του ισχυρού ευρώ, η απουσία κοινών κοινωνικών κριτηρίων και μηχανισμών κατά της κρίσης, δημιουργούν ένα πλαίσιο που ευνοεί τη δημιουργία συνθηκών ύφεσης, που δυσκολεύει την αντιμετώπισή της και πολλαπλασιάζει τις κοινωνικές επιπτώσεις της. Για τους λόγους αυτούς έχουμε προτείνει την αντικατάσταση του «Συμφώνου Σταθερότητας» από ένα σύμφωνο απασχόλησης, ανάπτυξης και κοινωνικής συνοχής, το οποίο να προβλέπει μηχανισμούς αντιμετώπισης τόσο των συστημικών κρίσεων όσο και κρίσεων και κινδύνων που πλήττουν μεμονωμένες χώρες. Ακόμη πρέπει να αναληφθούν πρωτοβουλίες για την κατάργηση των φορολογικών παραδείσων.

 

Επίσης, η χρηματοπιστωτική κρίση απαιτεί αλλαγή του καταστατικού και του πλαισίου λειτουργίας της ΕΚΤ, ώστε οι σκοποί της να μην περιορίζονται στον έλεγχο του πληθωρισμού, αλλά να αφορούν και στη μείωση της ανεργίας και την ενίσχυση της κοινωνικής συνοχής. Στο πλαίσιο αυτό είναι αναγκαίος και ο πολιτικός έλεγχος των επιλογών της ΕΚΤ.

 

5) Με δεδομένο ότι η κρίση έχει παγκόσμιες διαστάσεις, είναι φυσικό να υποθέτουμε ότι θα πλήξει στον έναν ή στον άλλο βαθμό και τη χώρα μας. Με τη βαθιά γνώση που έχετε για τη δομή της ελληνικής οικονομίας, πιστεύετε ότι διαθέτει όλα εκείνα τα ΘΕΜΕΛΙΩΔΗ που θα της επιτρέψουν να ξεπεράσει με τις μικρότερες, κατά το δυνατόν, απώλειες την κρίση ή μήπως όχι;

 

Η ελληνική οικονομία είναι ευάλωτη στις κρίσεις, διότι η παραγωγική βάση είναι ισχνή, η εξάρτηση από το κερδοσκοπικό κεφάλαιο είναι μεγάλη και η δομή της εύθραυστη, αφού οι βασικοί της τομείς, όπως ναυτιλία, τουρισμός, οικοδομή, είναι οι πιο εκτεθειμένοι στην κρίση. Επιπλέον, η κρίση επεκτείνεται και στο κοινωνικό κράτος, με χαρακτηριστικό παράδειγμα το τι συμβαίνει σήμερα στο χώρο της υγείας, ενώ σε δύσκολη οικονομικά θέση βρίσκονται και τα ασφαλιστικά ταμεία. Το δυστύχημα είναι ότι η διεθνής κρίση συναντάται με εσωτερικές αδυναμίες που προετοιμάζουν μια κρίση ευρύτερη, με το ρυθμό οικονομικής ανάπτυξης να υποχωρεί κάτω από το 2% του ΑΕΠ. Χρόνια τώρα, έχουμε καταθέσει στοιχεία στη Βουλή με τα οποία έχουμε αποδείξει ότι η «ισχυρή» ανάπτυξη που «διαφήμιζαν» τα κόμματα του δικομματισμού, ήταν επισφαλής, καθώς για κάθε ευρώ που παραγόταν το εθνικό χρέος- δηλαδή το δημόσιο και ιδιωτικό χρέος- αυξανόταν κατά 2,5 ευρώ. Μια τέτοια κατάσταση ήταν φανερό ότι δε μπορούσε να διαρκέσει για πολύ. Έτσι η οικονομική επιβράδυνση παίρνει και τη μορφή μιας κρίσης αναπτυξιακής στρατηγικής, τόσο λόγω των πολιτικών επιλογών του παρελθόντος, αλλά και λόγω της πολιτικής που εφαρμόζεται σήμερα, με παράδειγμα τον προϋπολογισμό του 2009, που επιδεινώνει τις συνέπειες της κρίσης. Η κυβέρνηση, αντί να υλοποιεί ένα σχέδιο ανάσχεσης της κρίσης, αντιμετώπισης των συνεπειών της και εξόδου απ’ αυτήν, πράττει το αντίθετο μειώνοντας τις δημόσιες επενδύσεις και τους πραγματικούς μισθούς και αυξάνοντας τους φόρους στα χαμηλά και μεσαία εισοδηματικά στρώματα. Φοβούμαι, λοιπόν, ότι η ύφεση θα είναι παρατεταμένη και οι συνέπειές της βαριές.

 

6) Τι θα συνιστούσατε για τις περιστάσεις;

 

Είναι επείγουσα η ανάγκη για ένα σχέδιο ανάσχεσης της κρίσης με μέτρα άμεσης απόδοσης. Τέτοιο μέτρο είναι π. χ η εθνικοποίηση της Εθνικής Τράπεζας. Μέσω της Εθνικής Τράπεζας και των άλλων τραπεζών δημόσιου συμφέροντος, μπορεί να ρεύσει χρήμα στην αγορά, να συμπιεστούν τα επιτόκια και να υποχρεωθούν και οι άλλες τράπεζες να ενεργήσουν ανάλογα. Στο πλαίσιο αυτό έχουμε προτείνει ακόμη την ίδρυση της Στεγαστικής Τράπεζας εργαζομένων και την μετεξέλιξη του Ταμείου Εγγυοδοσίας Μικρών και Πολύ Μικρών Επιχειρήσεων σε ειδική τράπεζα που θα δανειοδοτεί με ευελιξία και ευνοϊκούς όρους τις μικρές επιχειρήσεις.

 

Ένα δεύτερο μέτρο άμεσης απόδοσης είναι η εφαρμογή ενός προγράμματος που να δημιουργεί 100.000 θέσεις εργασίας, αρχίζοντας με την κάλυψη κενών σε νοσοκομεία, σχολεία και άλλους τομείς αναγκών.

 

Ένα τέτοιο σχέδιο απαιτεί γύρω στα 3 δις ευρώ, περίπου το 1% του ΑΕΠ ή το 10% του πακέτου υπέρ των τραπεζών. Με μια διαφορά: Το ποσό αυτό θα επιστραφεί στο δημόσιο ταμείο. Αν αυτά τα 3 δις € γίνουν μισθοί, το χρήμα αυτό θα γίνει τζίρος για την αγορά, θα ανακυκλωθεί 3-4 φορές μέσα στο χρόνο. Αν υπολογίσουμε –πολύ συντηρητικά– έναν πολλαπλασιαστή 2, τότε από αυτά τα 3 δις θα δημιουργηθεί ένα «εθνικό εισόδημα» 6 δις. Αν υποθέσουμε ότι ο ΦΠΑ και οι λοιποί φόροι είναι κατά μέσο όρο 20%, τότε στο κράτος θα επιστραφούν 1,2 δις ευρώ ως φόροι και άλλα 1,2 δις ευρώ στα ασφαλιστικά ταμεία από εισφορές εργαζομένων και εργοδοτών. Οι υπολογισμοί είναι χονδρικοί. Το συμπέρασμα όμως είναι προφανές.

 

7) Και ένα τελευταίο ερώτημα. Υπό το φως αρκετών πλέον παραμέτρων της εν εξελίξει χρηματοπιστωτικής κρίσης, νομίζετε ότι οι κυβερνήσεις αλλά και οι πολίτες έχουν λόγους να αλλάξουν και τον τρόπο που σκέφτονται ως προς το κυρίαρχο, κατά τις τελευταίες δεκαετίες, «παράδειγμα» του νεοφιλελευθερισμού ή μήπως όχι; Εάν, όμως, ναι, εσείς προσωπικά πώς νομίζετε ότι πρέπει να διαμορφωθεί ένα νέο, που να ανταποκρίνεται πληρέστερα στις σημερινές συνθήκες;

 

Πέρα από τα άμεσα μέτρα που πρέπει να ληφθούν, δεν παραγνωρίζουμε, βεβαίως, και τις μακροχρόνιες προκλήσεις που θέτει η κρίση αυτή. Είναι ανάγκη να συζητήσουμε για ένα νέο μοντέλο ανάπτυξης και αναδιανομής με στόχο την προοδευτική ανασυγκρότηση της οικονομίας και της κοινωνίας. 

 

Το ζήτημα δεν είναι η διόρθωση κάποιων «υπερβολών» ούτε η «επιστροφή» στο όποιο παρελθόν. Χρειάζονται λύσεις έξω από τους αδιέξοδους μονόδρομους, πέρα από το φθαρμένο δικομματισμό, στον αντίποδα του χρεοκοπημένου νεοφιλελευθερισμού.

 

Το κεντρικό στοιχείο στις νέες πολιτικές συντεταγμένες που προτείνουμε είναι η στρατηγική της απο-εμπορευματοποίησης, δηλαδή ανάκτησης, διεύρυνσης και στήριξης της δημόσιας σφαίρας, του κοινωνικού τομέα και των δημόσιων αγαθών, όπου το χρηματοπιστωτικό σύστημα θα υπηρετεί τις ανάγκες της κοινωνίας και της πραγματικής οικονομίας και όχι τις «πυραμίδες» και τα αυτόνομα κερδοσκοπικά συμφέροντα του χρηματιστικού κεφαλαίου. Μια τέτοια στρατηγική, βεβαίως, δε μπορεί να σταθεί από μόνη της, χωρίς μια νέα παραγωγική βάση, συμβατή με τις αρχές της αειφορίας και με τον κοινωνικό στόχο της πλήρους απασχόλησης και της δίκαιης διανομής του παραγόμενου πλούτου.

 

Εμείς πιστεύουμε ότι την απεμπλοκή από τα στερεότυπα του παρελθόντος μόνο ένα ισχυρό ριζοσπαστικό κίνημα μπορεί να την εμπνεύσει, όπου τον πρωταγωνιστικό ρόλο θα τον έχουν οι «κόσμοι» της εργασίας και της γνώσης, δηλαδή όλοι όσοι θέλουν να ζουν παραγωγικά και όχι παρασιτικά, με πλήρη απασχόληση και όχι ευκαιριακή, που έχουν κίνητρο και ανάγκη μια Ελλάδα που παράγει και δημιουργεί.