Ομιλία στο Συμβούλιο της Ευρώπης κατά τη συζήτηση του ψηφίσματος με τίτλο “Άνάγκη για τη διεθνή καταδίκη των εγκλημάτων ολοκληρωτικών κομμουνιστικών καθεστώτων”

Κυρίες και κύριοι συνάδελφοι,

Το σχέδιο ψηφίσματος που σήμερα συζητούμε έχει προκαλέσει έντονη ανησυχία σε μεγάλη μερίδα της κοινής γνώμης στη χώρα μου, την Ελλάδα. Κορυφαίες κοινωνικές οργανώσεις, όπως η Κεντρική Ένωση Δήμων και Κοινοτήτων, καταδικάζουν την προσπάθεια εξομοίωσης της ιδεολογίας του κομμουνισμού με το ναζισμό και το φασισμό. Το γεγονός αυτό εκλαμβάνεται ως πρόκληση στην ιστορική μνήμη ολόκληρου του ελληνικού λαού, που είχε χιλιάδες θύματα στον αγώνα κατά του φασισμού. Με ανάλογο πνεύμα έχουν τοποθετηθεί ο Δικηγορικός Σύλλογος Αθήνας, η Ένωση όσων φυλακίσθηκαν ή εξορίστηκαν στα χρόνια της δικτατορίας και δεκάδες άλλες κοινωνικές οργανώσεις.

Σχολιαστές και αρθρογράφοι έχουν θέσει καυτά ερωτήματα σχετικά με το ρόλο του Συμβουλίου της Ευρώπης και κατά πόσον αυτό μπορεί να λειτουργήσει ως ένα δικαστήριο ιδεών και ιστορικών καταστάσεων και κατά πόσον η ιστορία μπορεί να ξαναγράφεται με υποκειμενικά κριτήρια, με ψηφοφορίες, με πλειοψηφίες και μειοψηφίες.

Σας διαβεβαιώνω ότι όσοι και όσες διατυπώνουν αυτές τις ανησυχίες δεν νοσταλγούν τα καθεστώτα στα οποία αναφέρεται το υπό συζήτηση ψήφισμα. Η αντίθεσή τους αντανακλά τη βαθιά ανησυχία για το μέλλον της δημοκρατίας, της ελεύθερης έκφρασης των ιδεών και του σεβασμού των ανθρώπινων δικαιωμάτων. Ακόμη αντανακλά η στάση αυτή μια ανησυχία για το μέλλον του ίδιου του Συμβουλίου της Ευρώπης, το οποίο στη χώρα μου απολαμβάνει σημαντικού κύρους, εκτός των άλλων και γιατί στάθηκε αρωγός στο πλευρό των Ελλήνων δημοκρατών στα δύσκολα χρόνια της δικτατορίας.

Το υπό συζήτηση ψήφισμα δεν καταδικάζει συγκεκριμένες πράξεις ή γεγονότα που συνέβησαν κατά την περίοδο του σταλινισμού, καταστάσεις που έχει καταδικάσει η Αριστερά, τουλάχιστον στη συντριπτική πλειοψηφία της. Ενοχοποιεί ιδέες, πεποιθήσεις, ακόμα και θεωρητικές προσεγγίσεις ή αναζητήσεις. Ενοχοποιεί και καταδικάζει ακόμη και την άποψη που θεωρεί ότι σε μια ταξική κοινωνία η ταξική αντιπαράθεση είναι αναπόφευκτο και αναπόσπαστο μέρος της ζωής της, δημιουργός της ιστορίας της. Και διατυπώνει τον αυθαίρετο ισχυρισμό ότι τέτοιες απόψεις αναπόφευκτα οδηγούν σε εγκληματικές πρακτικές.

Φοβούμαι ότι αληθινός στόχος των εμπνευστών αυτού του ψηφίσματος δεν είναι κάποια καθεστώτα, που άλλωστε κρίθηκαν από την ιστορία. Αληθινός στόχος είναι κάθε κριτική θεωρία που αμφισβητεί το υφιστάμενο κοινωνικό καθεστώς. Αληθινός στόχος είναι τα νέα κοινωνικά κινήματα που αμφισβητούν την κυρίαρχη νεοϊμπεριαλιστική τάξη πραγμάτων. Αληθινός στόχος είναι η ίδια η Αριστερά, όλοι όσοι αναζητούν νέους δρόμους για έναν κόσμο ειρήνης, ισότητας και δικαιοσύνης.

Αληθινός στόχος δεν είναι όσοι, διαστρεβλώνοντας κατάφωρα το έργο του Μαρξ, δικαιολόγησαν στο όνομά του αυταρχικές και ολοκληρωτικές πρακτικές. Αληθινός στόχος είναι ο ίδιος ο Μαρξ, λόγω του ανανεωμένου ενδιαφέροντος με το οποίο αντιμετωπίζεται σήμερα το έργο του, εξαιτίας και της παγκοσμιοποίησης των αγορών, την οποία ο ίδιος είχε διαβλέψει.

Με άλλα λόγια, αληθινός στόχος των εμπνευστών αυτού του ψηφίσματος δεν είναι ό,τι πέθανε ή ό,τι κατέρρευσε από το παλιό κομμουνιστικό κίνημα, αλλά αντίθετα ό,τι έμεινε όρθιο και ζωντανό στη μνήμη των ανθρώπων, όπως η συμβολή του στον αντιφασιστικό αγώνα.

Η συγκυρία, όμως, κατά την οποία έρχεται προς συζήτηση το ψήφισμα αυτό πολλαπλασιάζει τα ερωτήματα ως προς τις προθέσεις των εμπνευστών του. Διότι ζούμε μια συγκυρία που:

– Γίνονται πλέον ορατά τα αδιέξοδα της στρατηγικής των ΗΠΑ στο Ιράκ, το Αφγανιστάν και αλλού.

– Στο όνομα του πολέμου κατά της τρομοκρατίας, καταπατούνται ανθρώπινα δικαιώματα, περιορίζονται οι ελευθερίες των πολιτών, παραβιάζεται, κατ’ εξακολούθηση, η διεθνής αλλά και η εσωτερική νομιμότητα.

– Ταυτόχρονα, όπως δείχνουν και οι πολιτικές εξελίξεις στη Λατινική Αμερική, αλλά και σε άλλες χώρες, οι λαοί δεν είναι πρόθυμοι να αποδεχτούν τη νεοϊμπεριαλιστική τάξη πραγμάτων.

– Οι αντιστάσεις στις νεοσυντηρητικές πολιτικές δυναμώνουν. Η Αριστερά, σε πολλές περιοχές του πλανήτη, ενισχύεται και επανέρχεται στο προσκήνιο μέσα από δημοκρατικές εκλογικές διαδικασίες και κοινωνικούς αγώνες. Το όραμα για ένα σοσιαλισμό με δημοκρατία και ελευθερία στον ορίζοντα του 21ου αιώνα αναγεννιέται και ξαναγίνεται επίκαιρο.

Στις συνθήκες αυτές φαίνεται πως για ορισμένες δυνάμεις η δημοκρατία, τα ανθρώπινα δικαιώματα και οι ελευθερίες των πολιτών κατανοούνται ως ένας κίνδυνος και ίσως βρισκόμαστε στην αρχή μιας ευρείας προσπάθειας για τον περιορισμό τους. Το πρόβλημα που τίθεται, συνεπώς, αφορά την ίδια τη δημοκρατία. Και φοβούμαι ότι η προσπάθεια αναβίωσης ενός πρωτόγονου ψυχροπολεμικού αντικομμουνισμού, εξ αντικειμένου, εντάσσεται μέσα σ’ αυτό το ευρύτερο πλαίσιο.

Οι κίνδυνοι από την αποδοχή αυτού του μνημονίου είναι προφανείς. Η Ελλάδα της δεκαετίας του ’60 δεν αντιμετώπιζε καμιά κομμουνιστική απειλή. Και όμως στο όνομα μιας τέτοιας υποτιθέμενης απειλής κάποιοι συνταγματάρχες, με την ενθάρρυνση των ΗΠΑ, κατάργησαν τη Δημοκρατία και επέβαλαν δικτατορία. Οι ΗΠΑ των αρχών της δεκαετίας του ’50 δεν αντιμετώπιζαν κανέναν κομμουνιστικό κίνδυνο. Και όμως, στο όνομα ενός τέτοιου φανταστικού κινδύνου αναπτύχθηκε ο μακαρθισμός. Το Συμβούλιο της Ευρώπης δεν θα πρέπει να ευνοήσει μια τέτοια προοπτική. Αντίθετα, πρέπει να κλείσει το δρόμο σε κάθε νέο μακαρθισμό, απορρίπτοντας το προτεινόμενο ψήφισμα.

Εάν όμως το Συμβούλιο της Ευρώπης αποφασίσει να μετατραπεί σε ένα δικαστήριο των ιδεών και της Ιστορίας, τότε το ίδιο θα μπει σε μια περιπέτεια, θα αντιμετωπίσει μια κρίση αξιοπιστίας καταστροφική.

Ακόμη και αν κάποιος κάνει την παραχώρηση και δεχθεί ως ακριβές το μονόπλευρο και ισοπεδωτικό κατηγορητήριο που έχει τεθεί προς συζήτηση, ακόμη και σ’ αυτή την περίπτωση, τίθενται αμείλικτα ερωτήματα.

Με ποια δικαιολογία, θα μας ρωτήσουν πολλοί πολίτες, ασχολείσθε με φαντάσματα του παρελθόντος και όχι με εγκλήματα που συντελούνται μπροστά στα μάτια σας; Τα Γκουλάγκ της Σιβηρίας, θα μας πουν, τα καταδίκασε και τα έκλεισε τελικά η Ιστορία. Ποιος θα κλείσει όμως τα νέα Γκουλάγκ; Γιατί λοιπόν δεν καταδικάζετε όσους συντηρούν τα νέα Γκουλάγκ στο Γκουαντανάμο και αλλού; Γιατί δεν σταματάτε, θα μας ρωτήσουν, τους θανάτους από την πείνα; Γιατί δεν σταματάτε το μακελειό στο Ιράκ; Γιατί δεν φέρνετε στο εδώλιο του κατηγορουμένου όσους απειλούν τον πλανήτη με οικολογική καταστροφή; Γιατί δεν καλείτε σε απολογία, θα μας ρωτήσουν, όσους κήρυξαν πολέμους, βασισμένοι σε ψέματα, έστω και τώρα που τα ψέματα αυτά έχουν αποκαλυφθεί και ομολογηθεί; Γιατί δεν δικάζετε τον Μπους και τον Μπλερ, όπως ζήτησε ο Βρετανός συγγραφέας Χάρολντ Πίντερ, πρόσφατα, κατά τη βράβευσή του με το Νόμπελ Λογοτεχνίας; Γιατί γίνεστε τυμβωρύχοι της Ιστορίας, αντί να ανταποκριθείτε στις ζωντανές προκλήσεις που η ιστορική συγκυρία θέτει ενώπιόν σας;

Όσοι και όσες δώσετε θετική ψήφο στο υπό συζήτηση ψήφισμα, παρακαλώ βρείτε κάποια πειστική απάντηση και σ’ αυτά τα ερωτήματα. Δεν θα πάψουν να διατυπώνονται. Θα σας εγκαλούν διαρκώς. Δεν θα μπορέσουν να μείνουν αναπάντητα.

Κυρίες και κύριοι συνάδελφοι,

Δεν εισηγούμαι τη λήθη του παρελθόντος. Εισηγούμαι την απόρριψη κάθε άκριτης, ισοπεδωτικής και ανιστόρητης στάσης απέναντι σ’ αυτό, απ’ όπου κι αν προέρχεται. Εισηγούμαι να απαλλάξουμε το Συμβούλιο της Ευρώπης από άγονες αντιπαραθέσεις που μας οδηγούν μακριά από τα φλέγοντα προβλήματα της εποχής μας. Εισηγούμαι να ψηφίσουμε με τη σκέψη μας στραμμένη στο μέλλον και όχι στο παρελθόν.

Σας ευχαριστώ