Το Προγραμματικό Συνέδριο του Συνασπισμού ολοκληρώνει σήμερα τις εργασίες του. Η επιτυχία ωστόσο του Συνεδρίου θα εξαρτηθεί όχι μόνο από τις αποφάσεις του, αλλά και από τη συνέχειά του. Από το βαθμό δηλαδή, και τον τρόπο με τον οποίο αυτό θα επηρεάσει την περαιτέρω πορεία του ΣΥΝ. Για το λόγο αυτό, δεν είναι εκπρόθεσμη νομίζω, η διατύπωση ορισμένων σκέψεων, έστω και τώρα στο τέλος της Συνεδριακής διαδικασίας.

                    Δεδομένου ότι «προγραμματικό συνέδριο» οργανώνει ο ΣΥΝ για πρώτη φορά, ένα πρώτο ερώτημα αφορά τις αιτίες που το προκάλεσαν, τη θέση που αυτό έχει στη σύντομη ιστορία του ΣΥΝ, τους σκοπούς που καλείται να επιτελέσει.

                   Πρέπει, λοιπόν, να θυμίσουμε ότι η ανάγκη για ένα τέτοιο συνέδριο, αναγνωρίσθηκε μετά τις εκλογές του 2000. Ήταν συνέπεια της διαπίστωσης, ότι σημαντική ευθύνη για τη συρρίκνωση της εκλογικής δύναμης του ΣΥΝ σ’αυτές, είχε η θολή του ταυτότητα, η ασάφεια της φυσιογνωμίας του, οι διαρκείς ταλαντεύσεις και αμφισημίες ως προς την πολιτική του. Και είναι γεγονός ότι η δράση του ΣΥΝ για μεγάλα διαστήματα της ύπαρξής του αντί να αναπτύσσει τη δική του «προσωπικότητα» έπεσε στην παγίδα ενός ετεροκαθορισμού και μιας συνεργασιολογίας θέτοντας έτσι ο ίδιος σε αμφισβήτηση την αυτόνομη ύπαρξή του. Έπρεπε να απειληθεί η κοινοβουλευτική του εκπροσώπηση στις εκλογές του 2000 για να αναζητηθεί εκ νέου το ιδεολογικό στίγμα και η αυτόνομη φυσιογνωμία του ΣΥΝ. Το γεγονός αυτό καθόρισε ως κύριο στόχο του συνεδρίου την αποσαφήνιση και όπου χρειάζεται τον επανακαθορισμό της ταυτότητας και της φυσιογνωμίας του ΣΥΝ. Αυτόν το στόχο υπηρέτησαν τα «προσυνέδρια» που οργανώθηκαν σ’όλη τη διάρκεια του 2002, αλλά και αυτόν υπηρετούν οι «προτάσεις», με βάση τις οποίες διεξήχθη το Συνέδριο.

                   Το Προγραμματικό Συνέδριο δεν αγνοεί και άλλες προγραμματικές ανάγκες όπως είναι η συγκεκριμενοποίηση των προτάσεων του ΣΥΝ, σε διάφορους τομείς αλλά, στόχο έχει να δημιουργήσει τις προϋποθέσεις ώστε αυτές και άλλες ανάγκες να μπορούν να απαντηθούν στη βάση κάποιων κοινών αξιών και σταθερών στρατηγικών επιλογών.

                   Τη διορθωτική προσπάθεια που καταβλήθηκε τα τελευταία χρόνια για τον φυσιογνωμικό επανακαθορισμό του ΣΥΝ, αναζητά το Προγραμματικό Συνέδριο σε πιο ουσιαστικές και μακροπρόθεσμες βάσεις. Και το κάνει αυτό θέτοντας προς συζήτηση, τους γενικότερους προσδιοριστικούς παράγοντες της Αριστεράς της εποχής μας, τις σχέσεις της με τα κοινωνικά κινήματα, τις αντιστάσεις στους πολέμους και στη νεοφιλελεύθερη καπιταλιστική παγκοσμιοποίηση, τους αγώνες για μια διαφορετική Ευρώπη και για μια εναλλακτική πολιτική για τη χώρα μας. Το Προγραμματικό Συνέδριο καλείται έτσι, πριν απ’όλα να βάλει οριστικό τέλος σ’ένα κύκλο φθοράς και μιζέριας που τον χαρακτήριζαν προσωπικές στρατηγικές, ανούσιες – όπως άλλωστε αποδείχθηκε – προτάσεις (διαχείρισης) της εξουσίας, προτάσεις «ομοσπονδιοποίησης» με το ΠΑΣΟΚ κ.λ.π. Να θέσει τον ΣΥΝ, ακόμη πιο σταθερά και δυναμικά, σε μια πορεία μεγαλύτερης αυτογνωσίας, αυτοπεποίθησης και αυτοκαθορισμού της πολιτικής του. Να τον αναδείξει στη σύγχρονη και ριζοσπαστική εκδοχή της Αριστεράς στη χώρα μας.

                   Αυτό από μόνο του, δεν συνιστά απάντηση στα προγραμματικά ελλείμματα του ΣΥΝ, αλλά αποτελεί την στοιχειώδη αναγκαία προϋπόθεση, για να ασχοληθεί στα σοβαρά με την αντιμετώπισή τους.

Η ΠΟΛΛΑΠΛΟΤΗΤΑ ΤΩΝ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΙΚΩΝ ΑΝΑΓΚΩΝ

                   Κάθε συζήτηση όμως για το είδος ή τον τύπο του προγράμματος που χρειάζεται η Αριστερά σήμερα, μας φέρνει αντιμέτωπους με μια εξαιρετικά σύνθετη πολλαπλότητα αναγκών. Κάθε επαφή με τον κόσμο της Αριστεράς μας δείχνει, ότι, ο σημερινός αριστερός πολίτης θέλει μια αριστερά ικανή να αγωνίζεται με συγκεκριμένες προτάσεις για άμεσες λύσεις. Αλλά ταυτόχρονα ο ίδιος αυτός αριστερός πολίτης θέλει μια αριστερά εναλλακτική και ανταγωνιστική προς το σύστημα και όχι ενσωματωμένη σ’αυτό, ικανή να επικαιροποιήσει την προοπτική για ένα κόσμο ειρηνικό, κοινωνικά δίκαιο και οικολογικά βιώσιμο, για ένα σοσιαλισμό με δημοκρατία και ελευθερία.

                    Αυτές οι διαφορετικές πολλαπλές αξιώσεις δεν αποτελούν αυθαίρετους υποκειμενισμούς κάποιων «μπερδεμένων αριστερών» όπως μερικές φορές αφ’υψηλού λέγεται, ούτε είναι οι αξιώσεις αυτές ανταγωνιστικές μεταξύ τους, αλλά συνθέτουν στην πολλαπλότητά τους, ανάγκες υπαρκτές και συμπληρωματικές μεταξύ τους.

                   Το ζητούμενο λοιπόν δεν είναι να «ψηφίσουμε» υπέρ ή κατά της μιας ή της άλλης από τις αξιώσεις αυτές, αλλά να κατανοήσουμε την κοινή τους αφετηρία, τις κοινές τους αιτίες και να ανταποκριθούμε σ’αυτές.

                   Αυτή την πολλαπλότητα των αναγκών, μπορούμε να την κατανοήσουμε με όρους παρελθόντος ως αποτέλεσμα, δηλαδή, των χρόνιων προγραμματικών και θεωρητικών ελλειμμάτων και της ιδεολογικής ήττας της Αριστεράς.

                   Ωστόσο αυτή η πολλαπλότητα των αναγκών, τροφοδοτείται και από τη σύγχρονη απαίτηση να εκπροσωπηθούν στον προγραμματικό λόγο της Αριστεράς οι νέες ανάγκες καθώς και η οικολογική και φεμινιστική προβληματική, πράγμα που δεν μπορεί να γίνει αθροιστικά, αλλά μέσα από ουσιαστικότερους επανακαθορισμούς. Ακόμη, αυτή η πολλαπλότητα των αναγκών αντανακλά τις ανάγκες αντιπαράθεσης στον νεοφιλελευθερισμό, η οποία δεν εξαντλείται στο επίπεδο των συγκεκριμένων προτάσεων, αλλά επεκτείνεται στο πεδίο των αξιών και της στρατηγικής με στόχο την ηγεμονία. Τέλος, αυτή η πολλαπλότητα των αναγκών δεν είναι άσχετη με το μορφωτικό επίπεδο, την κριτική σκέψη και τελικά με τις αυξημένες απαιτήσεις του σημερινού αριστερού από τους φορείς που θέλουν να τον αντιπροσωπεύουν.

                   Ορισμένα κόμματα της Ευρωπαϊκής Αριστεράς, προσπαθούν να απαντήσουν σ’αυτές τις πολλαπλές ανάγκες μ’ένα συνδυασμό προγραμμάτων, για παράδειγμα προγράμματα «θεμελιώδη» ή γενικών κατευθύνσεων, και προγράμματα άμεσων στόχων, ή παρέμβασης στη συγκυρία. Αυτό είναι ασφαλώς αναγκαίο.

                   Κατά την άποψή μου, όμως αυτή η πολλαπλότητα των αναγκών δεν μπορεί να απαντηθεί από κανένα στατικό πρόγραμμα ή συνδυασμό προγραμμάτων αν αυτά δεν συνοδεύονται και δεν στηρίζονται σε μια κουλτούρα διαλόγου, αυτοσεβασμού και συλλογικότητας, σε μια συνολικότερη δηλαδή αναβάθμιση, της «Αριστερής Παιδείας», καθώς και σε μια συλλογική ικανότητα διαρκούς προγραμματικής ετοιμότητας.

                   Η προσπάθεια του Προγραμματικού Συνεδρίου, να θέσει σε κίνηση τις δυνάμεις του ΣΥΝ σε μια τροχιά θεωρητικού και προγραμματικού εξοπλισμού ως ένα έργο διαρκές και με διεθνή ορίζοντα, απαντά σ’αυτήν ακριβώς τη διαπίστωση. Δεν γίνεται, δηλαδή, για να αποφύγει τις ιδεολογικές αντιπαραθέσεις, όπως λανθασμένα έγραψε η «Εποχή», αλλά για να θέσει το πλαίσιο και τους όρους, ώστε οι όποιες αντιπαραθέσεις εντός του ΣΥΝ, αλλά στην ευρύτερη αριστερά να έχουν κατεύθυνση και γόνιμο αποτέλεσμα. Ούτε αναζητά η προσπάθεια αυτή μια νέα «ιδεολογική μονολιθικότητα», όπως ορισμένοι εντός του ΣΥΝ κινδυνολογούν, αφού ο θεωρητικός και προγραμματικός εξοπλισμός της Αριστεράς είναι η καλλίτερη απάντηση τόσο στην αποιδεολογικοποίηση όσο και στο δογματισμό, και το φορμαλισμό.

ΑΝΑΓΚΕΣ ΚΑΙ ΔΥΝΑΤΟΤΗΤΕΣ

                   Η απαρίθμηση όμως των αναγκών δεν έχει και πολύ νόημα αν οι ανάκγες δεν συσχετίζονται με τις υπαρκτές δυνατότητες. Και τούτο γιατί υπάρχουν ιστορικά παραδείγματα, που δείχνουν ότι η προσπάθεια να επιλυθούν σοβαρά προγραμματικά ή θεωρητικά ζητήματα, χωρίς να υπάρχουν οι απαραίτητες προϋποθέσεις, παρήγαγε μεγαλύτερη ιδεολογική σύγχυση, διχασμούς και αναίτιες διασπάσεις. Αυτό οδήγησε τον Μαρξ να πει ότι σε τέτοιες περιπτώσεις «κάθε βήμα του πραγματικού κινήματος είναι πιο σπουδαίο από μια δωδεκάδα προγράμματα».

                   Αυτό βέβαια δεν σημαίνει ότι είναι λύση και μάλιστα «επαναστατική» η επιλογή του «κινήματος» έναντι του «προγράμματος» όπως ορισμένοι παρερμήνευσαν αυτή τη παρατήρηση του Μαρξ, αλλά δείχνει την ανάγκη για διαρκή βελτίωση των θεωρητικών, αλλά και των πολιτισμικών προϋποθέσεων της Αριστεράς, ώστε να μπορεί να ανταποκρίνεται στις ώριμες ανάγκες.

                   Η παρατήρηση του Μαρξ είναι επίκαιρη, διότι πράγματι, και σήμερα, ανάμεσα στις πολλαπλές προγραμματικές ανάγκες και τις δυνατότητες της υπαρκτής Αριστεράς υπάρχει τεράστια αναντιστοιχία. Βέβαια κατά τα τελευταία χρόνια, η ανάπτυξη των κινημάτων κατά της νεοφιλελεύθερης παγκοσμιοποίησης συνοδεύεται από μια αναζωπύρωση των θεωρητικών αναζητήσεων διεθνώς, ενισχύονται οι συσπειρωτικές τάσεις σε τμήματα τουλάχιστον της Αριστεράς, ενώ η ως τώρα προσπάθεια του ΣΥΝ αντιμετωπίζεται με τρόπο θετικό όχι μόνο από τα μέλη του, αλλά και από ένα ευρύτερο κύκλο σκεπτόμενων αριστερών. Μπορούμε λοιπόν να πούμε ότι βρισκόμαστε σε μια φάση βελτίωσης των δυνατοτήτων οι οποίες ωστόσο παραμένουν ακόμη ισχνές, σκόρπιες και αποσπασματικές.

                   Το συμπέρασμα που μπορεί να εξαχθεί είναι ότι ο αναγκαίος θεωρητικός και προγραμματικός εξοπλισμός πρέπει και μπορεί να προχωρήσει αυτό όμως απαιτεί ισχυρές πολιτικές δεσμεύσεις στο στόχο αυτό και συνειδητή προσπάθεια, τουλάχιστον από όσους και όσες αναγνωρίζουν τη σημασία του. Ότι άρχισε, λοιπόν, με τα «προσυνέδρια» και το προγραμματικό συνέδριο πρέπει να συνεχισθεί με μεγαλύτερη εμπλοκή των μελών του κόμματος, αλλά και άλλων αριστερών και κινηματικών δυνάμεων, περισσότερο ως ένα δημόσιο γεγονός παρά ως μια εσωτερική διαδικασία, σε συνδυασμό με τα επίκαιρα προβλήματα και με τις ανάγκες της δράσης και όχι σε αντιπαράθεση μ’αυτές.