Οι αντιπαραθέσεις που αναπτύσσονται στην Ευρώπη γύρω από το Σύμφωνο Σταθερότητας και την ερμηνεία του μας αφορούν.

Οι αντιπαραθέσεις αυτές υποδηλώνουν τον πολιτικό και τελικά τον ταξικό χαρακτήρα του Συμφώνου, αλλά και του συγκεκριμένου τρόπου με τον οποίο αυτό κάθε φορά ερμηνεύεται και εφαρμόζεται στην πράξη.

Αμφισβητήσεις βέβαια και κριτικές συνοδεύουν το Σύμφωνο Σταθερότητας ακόμη από τη θέσπισή του. Τελευταία όμως οι αντιπαραθέσεις έγιναν πιο έντονες και ο πρόεδρος της Κομισιόν, κ. Ρομάνο Πρόντι, έφτασε να το χαρακτηρίσει “ηλίθιο”. Άλλοι όμως είπαν πως “ηλίθιος” είναι ο Πρόντι και όχι το Σύμφωνο Σταθερότητας. Τελικά όλοι συμφώνησαν πως το Σύμφωνο χρήζει μιας νέας ερμηνείας. Και, πράγματι, μια νέα ερμηνεία του Συμφώνου έχει ήδη συμφωνηθεί.

Αλλά πώς φθάσαμε ως εδώ; Γιατί υιοθετήθηκε το Σύμφωνο Σταθερότητας; Τι σκοπούς εξυπηρετούσε και τι άλλαξε στην πορεία; Τι σημαίνει η νέα του ερμηνεία;

 

Γιατί δημιουργήθηκε;

 

Επειδή η Ε.Ε. δεν διαθέτει μια αποτελεσματική κεντρική εξουσία, το Σύμφωνο Σταθερότητας θεσπίσθηκε για να πεισθούν οι αγορές ότι οι κυβερνήσεις δεν θα αυθαιρετούσαν και η δημοσιονομική τους πολιτική δεν θα ήταν ανεξέλεγκτη. Το κεντρικό επιτηρούμενο μέγεθος κατά το Σύμφωνο Σταθερότητας ήταν το δημοσιονομικό έλλειμμα που δεν έπρεπε να υπερβεί σε καμιά περίπτωση, ακόμη και σε περίπτωση ύφεσης, το όριο του 3% του ΑΕΠ.

Ο υποκρυπτόμενος στόχος όμως ήταν άλλος. Ήταν ο έλεγχος και η άσκηση πιέσεων στις κοινωνίες εκείνες που είτε οι ανάγκες της ανάπτυξής τους είτε οι πιέσεις των κοινωνικών κινημάτων θα οδηγούσαν σε διαφοροποιημένες πολιτικές.

Ο στόχος αυτός αναγνωρίσθηκε πρόσφατα με τον πιο σαφή τρόπο από τον θεωρούμενο και ως εμπνευστή του Συμφώνου Σταθερότητας, τον κ. Βάιγκελ, υπουργό Οικονομικών της Γερμανίας κατά τη θέσπιση του Συμφώνου.

Παραθέτουμε τις απαντήσεις του κ. Βάιγκελ σε δύο σχετικά ερωτήματα από μια πρόσφατη συνέντευξή του:

Ερώτηση: Γιατί επέμενε η Γερμανία τότε, υπό την ηγεσία σας, στο Σύμφωνο Σταθερότητας;

Απάντηση: Το ερώτημα ήταν: Τι γίνεται αν μια χώρα εκπληρώσει όλα τα κριτήρια το 1997 και το 1998, αλλά κατόπιν αλλάζει η κυβέρνηση, το κοινοβούλιο έχει μια άλλη πλειοψηφία και επιχειρεί τότε να ασκηθεί μια άλλη πολιτική; Ακριβώς αυτό θέλαμε να αποφύγουμε… με το Σύμφωνο Σταθερότητας.

Ερώτηση: Είχατε ποτέ σκεφθεί ότι μια τέτοια πειθαρχία θα έπρεπε να επιβληθεί και σε μια γερμανική κυβέρνηση;

Απάντηση: Η αλήθεια είναι πως όχι!

(|Καθημερινή| 10.11.2002)

 

Τι πήγε στραβά;

 

Δυο εξελίξεις όμως κατέστησαν ανεφάρμοστους τους αρχικούς σχεδιασμούς.

Όσο και αν φαίνεται παράδοξο, οι εμπνευστές του σχεδίου δεν υπολόγισαν ή δεν πήραν σοβαρά υπόψη τους τον κυκλικό χαρακτήρα της καπιταλιστικής οικονομίας.

Όταν λοιπόν η ύφεση έπληξε την Ευρώπη, η Γερμανία και η Γαλλία ήταν οι πρώτες που (μετά την Πορτογαλία) στάθηκαν ανίκανες να διατηρηθούν εντός των στόχων του Συμφώνου που οι ίδιες είχαν θεσπίσει… για τους άλλους. Πράγματι, η Γαλλία ελπίζει με δυσκολία να μην υπερβεί το όριο του υπερβολικού ελλείμματος, ενώ η Γερμανία το ξεπέρασε ήδη (έχει έλλειμμα 3,8% του ΑΕΠ).

Η δεύτερη εξέλιξη έχει κι αυτή ενδιαφέρον. Οι σχεδιαστές του Συμφώνου Σταθερότητας, όπως και ο κ. Βάιγκελ ομολογεί, εφοβούντο ένταση των κοινωνικών αγώνων ακόμη και πολιτικές αλλαγές σε κάποιες χώρες, όχι όμως και στον πυρήνα της Ε.Ε.

Προς έκπληξή τους όμως είδαν την κοινωνική ένταση να αυξάνει στις χώρες του κέντρου και κατά πρώτο λόγο στη Γαλλία και τη Γερμανία. Αντί λοιπόν το Σύμφωνο Σταθερότητας να βοηθά στον έλεγχο των “άλλων”, λειτούργησε ως εμπόδιο για τις κυβερνήσεις της Γαλλίας και της Γερμανίας να διαχειρισθούν την κοινωνική δυσαρέσκεια, μέσα στο δικό τους σπίτι.

Όταν, λοιπόν, ο κ. Πρόντι, χαρακτήριζε “ηλίθιο” το Σύμφωνο Σταθερότητας ήξερε τι έλεγε και ήξερε πού απευθυνόταν, παρά τα σκωπτικά σχόλια που εισέπραξε.

 

Γκάφα ή επιλογή της ελληνικής κυβέρνησης;

 

Στις συζητήσεις που άνοιξαν, η ελληνική κυβέρνηση πήρε εξαρχής θέση υπεράσπισης του Συμφώνου Σταθερότητας και της πιο αυστηρής ερμηνείας του.

Η κυβέρνηση κατά βάθος ανησυχούσε μήπως μια αλλαγή του Συμφώνου θα το έκανε αυστηρότερο, με τον συνυπολογισμό του δημοσίου χρέους στα αυστηρά επιτηρούμενα μεγέθη.

Με τη στάση της όμως η κυβέρνηση δεν απέτρεψε τον κίνδυνο αυτό.

Πράγματι, η νέα ερμηνεία που υιοθετείται τώρα προβλέπει πιο χαλαρά κριτήρια στην άσκηση της δημοσιονομικής πολιτικής, αλλά πιο αυστηρά κριτήρια στην επιτήρηση του δημοσίου χρέους και στους ρυθμούς μείωσής του.

Πρόκειται για μια ερμηνεία κομμένη και ραμμένη στα μέτρα των ισχυρών. Η Γερμανία και η Γαλλία, που έχουν μικρό δημόσιο χρέος αλλά μεγάλα ελλείμματα, κέρδισαν κάποιους μεγαλύτερους βαθμούς ελευθερίας στην άσκηση της δημοσιονομικής τους πολιτικής. Ταυτόχρονα όμως επιβεβαίωσαν το Σύμφωνο Σταθερότητας ως εργαλείο πολιτικού ελέγχου για τις χώρες με υψηλό δημόσιο χρέος.

Το ενδιαφέρον είναι ότι αυτή η νέα ερμηνεία έγινε αποδεκτή από την ελληνική κυβέρνηση χωρίς αντιδράσεις ή αρνητικά σχόλια. Η δε Νέα Δημοκρατία μόνο που δεν πανηγύρισε που το δημόσιο χρέος τίθεται υπό επιτήρηση.

Δεν έχουν άδικο, λοιπόν, όσοι εκλαμβάνουν αυτή τη νέα ερμηνεία του Συμφώνου Σταθερότητας και την αποδοχή της από ελληνικής πλευράς ως προπομπό μιας συντηρητικής στροφής, μιας νέας εποχής συμπίεσης των εισοδημάτων και ενός νέου κύματος ιδιωτικοποιήσεων. Το δημόσιο χρέος και η αναγκαία μείωσή του θα είναι ο μοχλός και η νομιμοποιητική βάση αυτής της στροφής.

 

Η αριστερή και η νεοφιλελεύθερη άποψη

Η νέα ερμηνεία του Συμφώνου Σταθερότητας δεν το απαλλάσσει από την εγγενή του “ηλιθιότητα”.

Αν όμως για τον κ. Πρόντι το Σύμφωνο Σταθερότητας είναι “ηλίθιο” διότι δεν πείθει τις αγορές, ο χαρακτηρισμός αυτός θα μπορούσε να έχει και άλλο νόημα.

Το Σύμφωνο είναι “ηλίθιο” διότι δεν απαντά στις ανάγκες των κοινωνιών και της ευρωπαϊκής ανάπτυξης.

Ενώ η Ε.Ε. δεν διαθέτει πολιτικές ανάπτυξης δημιουργεί μηχανισμούς ελέγχου της ανάπτυξης πριν αυτή υπάρξει. Τα προβλήματα, δηλαδή, που εμφάνισε το Σύμφωνο Σταθερότητας δεν αφορούν μόνο την ερμηνεία του ή μόνο τη δομή του. Αλλά αντανακλούν τα προβλήματα αυτά την απουσία θεμελιωδών μηχανισμών, μέσων και πολιτικών, εντελώς αναγκαίων για κάθε οικονομικό σύνολο. Αναφερόμαστε στην απουσία αντιυφεσιακών μηχανισμών, κοινών θεσμών διαχείρισης συστημικών κινδύνων ή ασύμμετρων σοκ, κοινών πολιτικών που θα δίνουν ώθηση στις επενδύσεις, την απασχόληση και την ανάπτυξη.

Ακριβώς γι’ αυτό η Αριστερά πρέπει να κρατά αποστάσεις και να κινείται στον αντίποδα της κριτικής του Συμφώνου Σταθερότητας από μια νεοφιλελεύθερη σκοπιά που θέλει την πλήρη κατάργησή του και την αντικατάστασή του από την ελεύθερη δράση των δυνάμεων της αγοράς.

Η Αριστερά, κατά τη γνώμη μου τουλάχιστον, δεν πρέπει να αμφισβητεί την ίδια την ανάγκη ενός Συμφώνου γενικώς, αλλά να απαιτεί το όποιο Σύμφωνο να μην είναι μόνο Σύμφωνο Σταθερότητας, αλλά και ανάπτυξης και συνοχής σε κοινωνική και ευρωπαϊκή κλίμακα.

Στην κατεύθυνση αυτή μια νέα αντίληψη είναι αναγκαία για την ίδια την έννοια της “σταθερότητας” και της “πειθαρχίας”, τώρα που ο στενός ταξικός αλλά και υποκριτικός χαρακτήρας της τελευταίας έχει πλήρως αποκαλυφθεί. Διότι η αντίληψη μιας πολιτικής που “πειθαρχεί” μόνο απέναντι στις αγορές απειλεί να θέσει εκτός ελέγχου τις ανάγκες της κοινωνίας.

Για να γίνει το Σύμφωνο Σταθερότητας σύμφωνο και ανάπτυξης και συνοχής, αυτό πρέπει να είναι ταυτόχρονα και ένα σύμφωνο για την απασχόληση. Απαιτείται συνεπώς, η ριζική του αναθεώρηση και πάντως απαιτείται ο συνδυασμός δημοσιονομικών κριτηρίων με κοινωνικούς και αναπτυξιακούς στόχους. Μόνο στη βάση αυτή το νέο αυτό σύμφωνο θα μπορούσε να υπάρξει ως ένα κοινά αποδεκτό πλαίσιο πολιτικής διαβούλευσης και αυτοελέγχου που θα κάνει σεβαστές τις κοινές ανάγκες της ευρωπαϊκής ανάπτυξης, αλλά και τις ιδιαίτερες της κάθε χώρας. Αλλά τη μάχη για ένα τέτοιο σύμφωνο η κυβέρνηση δεν την έδωσε καν… ούτε έστω την ανάγκη του αναγνώρισε.