Η συζήτηση για τον προϋπολογισμό του 2006 έχει ήδη αρχίσει. Σε ποιο βαθμό όμως, ως κοινωνία, έχουμε γνώση των πραγματικών δεδομένων; Ποιες οι δυνατότητες να έχουμε λόγο στην ιεράρχηση των προτεραιοτήτων ή στην κατανομή των δαπανών; Σε πολλές ευρωπαϊκές χώρες οι κοινωνίες και τα κοινοβούλια έχουν σημαντικές δυνατότητες να επηρεάσουν τη διαμόρφωση των προϋπολογισμών και να ελέγχουν την εκτέλεσή τους.

Σε μας οι δυνατότητες αυτές είναι ισχνές αν όχι εντελώς ανύπαρκτες. Γι’ αυτό και η σχετική συζήτηση, πανομοιότυπη κάθε χρόνο, μοιάζει, εν πολλοίς, με μια τελετουργία.Για να μείνω μόνο στο στοιχείο της «γνώσης», επί χρόνια νομίζαμε ότι είχαμε πλεονασματικούς προϋπολογισμούς και ότι το Δημόσιο Χρέος μειωνόταν. Τώρα έχουμε αποδεχθεί ότι η εικόνα είναι διαφορετική. Αλλά ποιος μας βεβαιώνει ότι και η νέα εικόνα είναι αληθινή;

Υπό την έννοια, λοιπόν, αυτή, το άμεσο πρόβλημα του ελληνικού προϋπολογισμού και της δημοσιονομικής διαχείρισης γενικότερα, είναι ένα έλλειμμα διαφάνειας και δημοκρατίας που τη χαρακτηρίζει.Η αδιαφάνεια δε συνιστά  ένα πρόβλημα διαδικασίας, αλλά ουσίας. Είναι έκφραση μιας ταξικά άνισης και άδικης πολιτικής, αλλά και ασπίδα μιας δικομματικής πελατειακής διαχείρισης. Αλλά αυτό δεν είναι χωρίς συνέπειες.

Δεν είναι συμπτωματικό που πίσω από αυτή την ασπίδα αδιαφάνειας, που συντηρείται  συναινετικά από τη Ν.Δ. και το ΠΑΣΟΚ, αναπαράγεται και διευρύνεται ένα τερατώδες «βαθύ κράτος» και μια μοναδική σε όλη την Ευρώπη,  ως προς την έκταση της, παθογένεια της δημοσιονομικής διαχείρισης.

Η ΠΑΘΟΓΕΝΕΙΑ ΤΟΥ ΠΡΟΫΠΟΛΟΓΙΣΜΟΥ

 Η δημιουργική λογιστική είναι η πιο εμφανής ίσως εκδήλωση αυτής της παθογένειας.

 Πιο πνιγηρή όμως, ως προς τις συνέπειές της, είναι η τήρηση αγνώστου αριθμού (πάντως εκατοντάδων)  ειδικών, εκτός προϋπολογισμού και εκτός ελέγχου, λογαριασμών.

 Δεν είναι ίσως ευρέως γνωστό ότι στον ελληνικό προϋπολογισμό δεν υπάρχει «λογαριασμός περιουσίας». Δεν γνωρίζουμε, δηλαδή, ποια είναι η περιουσία του κράτους, κινητή και ακίνητη, αφού αυτή δεν καταγράφεται, δεν αποτιμάται, δεν υπάρχει σύστημα παρακολούθησης της εξέλιξής της. Κι αυτό όταν πολλές χώρες, όπως οι Σκανδιναβικές, τηρούν, όχι μόνο λογαριασμούς, αλλά ολόκληρους ξεχωριστούς προϋπολογισμούς, περιουσίας ή «κεφαλαίου», όπως συχνά λέγονται.

 Δεν είναι χωρίς συνέπειες και το γεγονός ότι  ο ελληνικός Προϋπολογισμός δεν έχει λογαριασμό των υποχρεώσεων που αναλαμβάνει το κράτος, πέραν εκείνων που καταγράφονται στο «επίσημο» δημόσιο χρέος. Ανεξόφλητες οφειλές, ανάληψη υποχρεώσεων από νόμους που ψηφίζονται, υποχρεώσεις του κράτους σε ασφαλιστικά ταμεία, νοσοκομεία ή άλλους φορείς, υποχρεώσεις που απορρέουν από συνεχιζόμενα συγχρηματοδοτούμενα με την Ε.Ε. προγράμματα,  όλα αυτά θα ήταν τα μαυρισμένα τετράγωνα αν ο προϋπολογισμός ήταν ένα σταυρόλεξο. Και θα ήταν πολλά.

 Συναφές πρόβλημα συνιστά επίσης το γεγονός ότι, ουσιαστικά, εδώ και χρόνια έχει καταργηθεί η έννοια του αποθεματικού προϋπολογισμού. Δεδομένου δε ότι η Κυβέρνηση αρνείται να δημιουργήσει, όπως έχουμε προτείνει, ένα Ειδικό Ταμείο για την αντιμετώπιση φυσικών καταστροφών ή άλλων εκτάκτων αναγκών, κάθε έκτακτη δαπάνη, οδηγεί σε αλυσιδωτές ανακατανομές πιστώσεων. Οι μεγάλες αποκλίσεις που δημιουργούνται, συγκαλύπτονται, αφού ουδέποτε έχει έλθει στη Βουλή συμπληρωματικός προϋπολογισμός, όπως απαιτείται.

 Τα παραπάνω δημιουργούν συχνά χαοτικές διαχειριστικές καταστάσεις που επιτείνονται από το γεγονός ότι δεν τηρείται διπλογραφικό λογιστικό σύστημα, ούτε ενιαίοι, διαχρονικά σταθεροί και διακομματικά συμφωνημένοι ορισμοί και κανόνες. Έτσι η εκάστοτε κυβέρνηση μπορεί να παρουσιάζει την ίδια οικονομία άλλοτε ως ισχυρή και άλλοτε ως καταρρέουσα ανάλογα με το μικροκομματικό της συμφέρον.

 Θεμελιώδες πρόβλημα του προϋπολογισμού είναι ότι αυτός, παραμένει ένας προϋπολογισμός «τυφλών κονδυλίων» και όχι προγραμμάτων ή σχεδιασμένων δράσεων, με αποτέλεσμα, εκτός των άλλων, ακόμη κι αν ήθελε κάποιος, να μην μπορεί να ελέγξει την κοινωνική ή την οικονομική αποτελεσματικότητα των δαπανών.

 Τέλος, η βουλή, δεν έχει καμιά δυνατότητα να επιφέρει τροποποιήσεις ή να ελέγξει ουσιαστικά την εκτέλεση του προϋπολογισμού.

ΑΝΑΓΚΑΙΑ Η ΜΕΤΑΡΡΥΘΜΙΣΗ

Θα περίμενε κανείς, η Ν.Δ. που πολλά από τα παραπάνω τα στηλίτευε από τις θέσεις της αντιπολίτευσης, να ερχόταν με ένα ολοκληρωμένο σχέδιο για μια δημοσιονομική μεταρρύθμιση. Όχι μόνο δε συνέβη αυτό, αλλά με επιμέλεια κάνει τα ίδια που ως αντιπολίτευση κατήγγειλε.

Ο νέος αρχηγός του ΠΑΣΟΚ, πάλι, από άγνοια ή σκοπιμότητα, μετέθεσε, πρόσφατα, τη συζήτηση στο αν η Στατιστική Υπηρεσία, θα είναι ανεξάρτητη ή όχι, αγνοώντας ότι, στην περίπτωση αυτή, το πρόβλημα δεν είναι στατιστικό, αλλά πολιτικό.

Η προώθηση όμως μιας ολοκληρωμένης μεταρρύθμισης, με άμεσο στόχο  την αντιμετώπιση τουλάχιστον των προβλημάτων που ήδη επεσήμανα είναι επείγουσα ανάγκη. Και ένα πρώτο βήμα προς την κατεύθυνση αυτή θα ήταν η υιοθέτηση της πρότασης που έχουμε καταθέσει, να υπάρξει στη Βουλή μια Επιτροπή ή ένα «Γραφείο»  για τον προϋπολογισμό που με διακομματική πολιτική εποπτεία και επιστημονική επάρκεια, θα έχει μια ακριβή εικόνα των δεδομένων και θα μπορεί να ασκεί έλεγχο στην πορεία εκτέλεσης του προϋπολογισμού.

Ένα  επόμενο βήμα θα ήταν, η Βουλή  να έχει τη δυνατότητα αλλαγών στο εσωτερικό του προϋπολογισμού, στο πλαίσιο της συνολικής του «ισορροπίας», η ευθύνη της οποίας ασφαλώς και πρέπει να ανήκει στην εκάστοτε κυβέρνηση.

Πιο μεσοπρόθεσμα είναι αναγκαίο να περάσουμε σ’ έναν «προϋπολογισμό προγραμμάτων» και σ’ ένα σύστημα όχι τυπολατρικού, αλλά ουσιαστικού ελέγχου και αξιολόγησης της κοινωνικής και οικονομικής αποτελεσματικότητας των δαπανών.

Ένας προϋπολογισμός επί της ουσίας συμμετοχικός, δηλαδή, δημοκρατικός στην κατάρτισή του, διαφανής στην εκτέλεσή του, ανοιχτός στον έλεγχο της Βουλής και της κοινωνίας, δε θα μας λύσει όλα τα προβλήματα. Αλλά σίγουρα θα μας επιτρέψει να αμβλύνουμε κάποια απ’ αυτά, κάνοντας πιο δημοκρατική την ιεράρχηση των προτεραιοτήτων και πιο ελεγχόμενη την κοινωνική  αποτελεσματικότητα των δαπανών και των ασκούμενων πολιτικών.