Ομιλία στην εκδήλωση για την παρουσίαση του βιβλίου του Πάνου Τριγάζη «Ο διαρκής μετασχηματισμός της Αριστεράς», που πραγματοποιήθηκε την Πέμπτη 15 Ιουλίου στην Πλατεία Εθνικής Αντίστασης (Ταπητουργείο) στο Βύρωνα.

Αρχίζοντας, θα ήθελα να ευχαριστήσω τον Πάνο Τριγάζη για την πρόσκλησή του και να τον συγχαρώ για το νέο βιβλίο που μας προσφέρει και το οποίο αποτελεί και την αφορμή για τη σημερινή συζήτηση.

Ο Πάνος Τριγάζης ήταν ανέκαθεν αυτό που είναι και σήμερα: ακούραστος, συστηματικός, αθόρυβος, απλός  και  δημιουργικός. Και πάντα επίκαιρος.

Αυτό ισχύει και  με το τελευταίο του βιβλίο «Ο Διαρκής Μετασχηματισμός της Αριστεράς». Έρχεται, μάλιστα σε μια στιγμή κατά την οποία η αναγκαιότητα της Αριστεράς ως δύναμη κοινωνικού μετασχηματισμού και  προοδευτικής διακυβέρνησης  αποκτά μια νέα επικαιρότητα.

Η πανδημία αποκάλυψε τα όρια της κυρίαρχης προσέγγισης

Όλη αυτή η πρωτόγνωρη εμπειρία που ζει η ανθρωπότητα με την πανδημία, μας υποχρεώνει να σκεφτούμε με νέο τρόπο και από μια νέα σκοπιά θεμελιώδη ζητήματα όπως είναι η σχέση του ανθρώπου με τη φύση,  η προτεραιότητα της πολιτικής σε σχέση με τις αγορές και την οικονομία,  η σημασία των κοινών και των δημοσίων αγαθών, της δημόσιας υγείας, της δημόσιας εκπαίδευσης, του κοινωνικού κράτους για τη ζωή των ανθρώπων και την ανθεκτικότητα και την πρόοδο των κοινωνιών.

Από την άλλη πλευρά, ο νεοφιλελευθερισμός έχει δείξει τα όριά του και τις συνέπειές του με τις  ανισότητες και τα αδιέξοδα να αυξάνουν παντού. Είναι ένα μοντέλο που εξασφαλίζει πρωτοφανή συσσώρευση πλούτου στους λίγους και τους πολύ λίγους  και παράλληλα είναι μια κούρσα προς τα κάτω σε ότι αφορά τα εισοδήματα και δικαιώματα των πολλών. Γι’ αυτό ακριβώς ακόμη και στην ίδια τη μητρόπολη του καπιταλισμού, τις ΗΠΑ, στρέφονται σε νέα μίγματα πολιτικής.

Η κυβέρνηση αξιοποιεί την πανδημία για το ξεδίπλωμα μιας νεοφιλελεύθερης ατζέντας

Σε μια εποχή λοιπόν που αυξάνουν και η ανάγκη  αλλά και οι δυνατότητες για μια αλλαγή πολιτικής σε προοδευτική κατεύθυνση, η κυβέρνηση του κυρίου Μητσοτάκη αξιοποιεί τη πανδημία ως ευκαιρία για το πάγωμα των μισθών, την ιδιωτικοποίηση του ασφαλιστικού συστήματος, αρχίζοντας από τις επικουρικές συντάξεις, την καθιέρωση ενός μοντέλου ανάπτυξης βασισμένου στη φτηνή εργασία και στη μόνιμη εσωτερική υποτίμηση.

Το Ταμείο Ανάκαμψης & ποιοι θα ωφεληθούν

Η κυβέρνηση προβάλει  ως πανάκεια τους πόρους του Ταμείου  Ανάκαμψης. Όμως και   στο παρελθόν είχαμε πόρους αλλά δεν επωφελήθηκε ο λαός. Ποιοι θα επωφεληθούν και ποιοι θα μείνουν εκτός και αυτή τη φορά; Ποια η θέση των μικρών επιχειρήσεων και των νοικοκυριών σ’ αυτή τη διαδικασία;

Στο μεταξύ, το δημόσιο χρέος αυξήθηκε σχεδόν κατά 30 δισ. ευρώ. Κι αν κυβέρνηση ΣΥΡΙΖΑ δεν είχε αφήσει «γεμάτα» τα ταμεία, το χρέος θα είχε αυξηθεί ακόμη περισσότερο. Αλλά και πάλι αν η σημερινή  κυβέρνηση προχωρήσει τα σχέδιά της για την ιδιωτικοποίηση των επικουρικών συντάξεων, το δημόσιο χρέος θα επιβαρυνθεί κατά πολύ περισσότερο.

Οι δύο κίνδυνοι

Στις σημερινές συνθήκες υπάρχουν δύο κίνδυνοι. Ο πρώτος είναι να μεγαλώσουν οι ανισότητες και οι διαφορετικές ταχύτητες στο εσωτερικό της οικονομίας και της κοινωνίας λόγω της άνισης κατανομής και του τρόπου  αξιοποίησης των πόρων. Και ο δεύτερος κίνδυνος είναι να μην υπάρξει εκείνη η ανάπτυξη που θα επέτρεπε να αποσβεστεί το χρέος που αναλήφθηκε  για να στηριχτεί η οικονομία στα χρόνια του κορονοϊού. Στην περίπτωση αυτή θα βγούμε από την πανδημία με πολύ μεγαλύτερο χρέος  και μεγαλύτερους κίνδυνους να μπούμε ξανά σε τούνελ λιτότητας αν μείνει στα πράγματα η σημερινή κυβέρνηση. Άλλωστε και χωρίς μνημόνια εφαρμόζει, ιδίως στα θέματατης εργασίας, μνημονιακές και ακόμη πιο σκληρές πολιτικές. 

Το αίτημα της προοδευτική κυβέρνησης & ο ρόλος του ΣΥΡΙΖΑ-ΠΣ

Το ζήτημα λοιπόν της  προοδευτικής κυβέρνησης έχει τεθεί ξανά στην ημερήσια διάταξη. Και το ερώτημα που έχει τεθεί είναι τι πρέπει να κάνει ο ΣΥΡΙΖΑ-ΠΣ από τη πλευρά του ώστε να είναι έτοιμος και ικανός γι’ αυτή τη νέα πρόκληση;

Ο διαρκής μετασχηματισμός της Αριστεράς

Το βιβλίο του Πάνου Τριγάζη μας βοηθά  να βρούμε απαντήσεις σ’ αυτό το ερώτημα. Και μας βοηθά διότι ακριβώς περιγράφει πως η Αριστερά. μέσα στη πορεία του χρόνου αντιμετώπισε και ξεπέρασε καταστάσεις κατακερματισμού, στασιμότητας, διασπάσεων, παγίδευσης σε φαινομενικά ανυπέρβλητα διλήμματα. Και η απάντηση βρίσκεται στον ίδιο τον τίτλο του βιβλίου, στο διαρκή «μετασχηματισμό».

Βέβαια, μετασχηματισμός της Αριστεράς για τον Πάνο Τριγάζη δεν σημαίνει ιδεολογική μετάλλαξη της Αριστεράς αλλά προσαρμογή στις κάθε φορά νέες συνθήκες. Μετασχηματισμός σημαίνει επίσης προωθητική υπέρβαση διλημμάτων και καθορισμός των αναγκαίων όσο και ώριμων στόχων την κάθε  ιστορική στιγμή. Και θα ήθελα, ακολουθώντας και τη δομή του βιβλίου, να αναφερθώ σύντομα σε κάποια  παραδείγματα που το επιβεβαιώνουν.

Η τομή του Μάη του ‘68

Πριν από τον Μάη του 1968 η Αριστερά ταύτιζε την πρόοδο με την ανάπτυξη και μάλιστα την ποσοτική ανάπτυξη. Το κίνημα ή μάλλον τα κινήματα του 1968 έφεραν μια επανάσταση που έμελλε να έχει βαθιές συνέπειες. Αμφισβήτησαν τον καπιταλιστικό αλλά και κάθε άλλο τρόπο ποσοτικής ανάπτυξης. Ανέδειξαν τα προβλήματα του περιβάλλοντος, της ποιότητας ζωής, της γυναικείας χειραφέτησης, καθώς και αιτήματα μεταϋλιστικού χαρακτήρα. Όλα αυτά οδήγησαν σε νέα κοινωνικά κινήματα. Έθεσαν την ιστορική Αριστερά μπροστά σε νέα διλήμματα. Ορισμένα αριστερά κόμματα αρνήθηκαν ή δεν μπόρεσαν να κατανοήσουν τα νέα δεδομένα με αποτέλεσμα να συρρικνωθούν και να μαραζώσουν. Ο ΣΥΡΙΖΑ δημιουργήθηκε συνθέτοντας και εσωτερικεύοντας όλα αυτά τα νέα αιτήματα και οικοδομώντας δεσμούς με τα κινήματα. Και αυτός ήταν ένας από τους πιο  αποφασιστικούς παράγοντες που συνέβαλαν  στη μετέπειτα ανάπτυξη του.

Ο ενιαίος Συνασπισμός

Έρχομαι σ’ ένα άλλο παράδειγμα. Πριν από τη δημιουργία του ενιαίου Συνασπισμού της  Αριστεράς οι διαφορές ανάμεσα στο ΚΚΕ και την ΕΑΡ στο ζήτημα της Ευρωπαϊκής Ένωσης φαίνονταν αγεφύρωτες. Κι όμως, με το κοινό πόρισμα, που είχαμε συντάξει τότε μια ομάδα  από στελέχη τόσο από το ΚΚΕ όσο και από την ΕΑΡ, φάνηκε πως οι κοινοί τόποι ήταν πιο πολλοί και ποιο ισχυροί από τις διαφορές.

Το ΚΚΕ ήταν υπέρ της αποδέσμευσης από την ΕΟΚ, όπως λεγόταν τότε η ΕΕ, αλλά όπως αναγνώριζε δεν ήταν άμεσος στόχος. Δεν έθετε δηλαδή θέμα άμεσης εξόδου. Άρα είχε ένα κενό πολιτικής και παρέμβασης στα τεκταινόμενα. Με το κοινό πόρισμα είχαμε διαπιστώσει ότι η θέση αυτή για αποδέσμευση μακροπρόθεσμα  δεν εμπόδιζε το ΚΚΕ  να αγωνίζεται ενάντια σε αρνητικές  πολιτικές μαζί με άλλες δυνάμεις ή  για προοδευτικές  αλλαγές και μέτρα που είχαν  θετικό κοινωνικό ή οικολογικό πρόσημο.

Η ΕΑΡ πάλι ήταν υπέρ της ΕΟΚ αλλά όχι με αυτή τη νεοφιλελεύθερη μορφή της. Άρα η θέση της ΕΑΡ ήταν υπέρ της συμμετοχής της χώρας αλλά ταυτόχρονα ήταν αντίθετη τόσο στον τρόπο που η ΕΟΚ λειτουργούσε όσο και με πολλές από τις πολιτικές που εφάρμοζε.

Άρα ξεκινώντας από διαφορετικές αφετηρίες, το ΚΚΕ και η ΕΑΡ, συναντιούνταν σε ένα πρόγραμμα δράσης εντός και εναντίον. Αυτή ήταν και η βάση της συγκρότησης του ενιαίου Συνασπισμού. Εντός της ΕΟΚ αλλά ενάντια στις πολιτικές που δημιουργούν ανισότητες και αλλά προβλήματα. Βέβαια μετά την αποχώρηση του ΚΚΕ υπήρξαν νέοι κλυδωνισμοί και μονόπλευρες αποκλίσεις, όπως η υπερψήφιση της συνθήκης του Μάαστριχτ από τον Συνασπισμό, αλλά αυτή απόκλιση από τη σωστή γραμμή του «εντός και εναντίον» διορθώθηκε στη πορεία.

Η δημιουργία του ΣΥΡΙΖΑ

Έρχομαι στο τρίτο παράδειγμα. Πριν από τη δημιουργία του ΣΥΡΙΖΑ, ανάμεσα στον Συνασπισμό και τις οργανώσεις της εξωκοινοβουλευτικής Αριστεράς υπήρχαν μεγάλες διαφορές που συμπυκνώνονταν στο δίλημμα «μεταρρύθμιση ή επανάσταση;». Στην πράξη όμως το δίλημμα ήταν ανεπίκαιρο. Όχι διότι τελείωσε η εποχή των επαναστάσεων, αλλά επειδή μετά την κατάρρευση της Σοβιετικής Ένωσης τόσο το ερώτημα αυτό όσο και πολλά άλλα σχετικά με την αριστερή στρατηγική, το περιεχόμενο του σοσιαλισμού και τους δρόμους μετάβασης σε αυτόν τίθενται με νέους όρους. Άρα αντί η Αριστερά να παραμένει κατακερματισμένη κι  ανήμπορη να υπερασπισθεί τα δικαιώματα των εργαζόμενων είναι καλύτερο να ενώσει τις δυνάμεις της, να δράσει από κοινού για τις ώριμες και αναγκαίες αλλαγές και στην πορεία να απαντήσει και στα εκκρεμή ερωτήματα. Έτσι δημιουργήθηκε ο ΣΥΡΙΖΑ κι έτσι μπόρεσε σε μια κρίσιμη για την κοινωνία στιγμή να αναδειχθεί στη δημοκρατική επιλογή του λαού, να γίνει κυβέρνηση και να σπάσει το ταμπού που είχαν κτίσει οι αστικές δυνάμεις, ότι δήθεν η Αριστερά είναι μόνο για να «διαμαρτύρεται» κι εκείνες ν’ ασκούν το μονοπώλιο  της εξουσίας. Και ταυτόχρονα απόκτησε για πρώτη φορά κυβερνητική εμπειρία από την οποία μπορεί να βγάλει πολύτιμα μαθήματα για το μέλλον.

Ο ΣΥΡΙΖΑ σύγχρονο κόμμα της Αριστεράς-κορμός της προοδευτικής παράταξης

Κι έτσι φτάνουμε στα σημερινά διλήμματα. Διεύρυνση του ΣΥΡΙΖΑ ή αναβάθμιση του; Αριστερό κόμμα ή προοδευτική παράταξη;  Άνοιγμα στη πέραν του ΣΥΡΙΖΑ Αριστερά ή και σε δυνάμεις του κέντρου;

Τα διλήμματα αυτά απασχόλησαν αρκετά, θα έλεγα περισσότερο από όσο έπρεπε. Και όπως έδειξε η πρόσφατη Προγραμματική Συνδιάσκεψη δεν ήταν καν πραγματικά διλήμματα. Η διεύρυνση είναι εντελώς αναγκαία. Για να φτάσει ο ΣΥΡΙΖΑ να είναι παντού πρέπει να μεγαλώσει οργανωτικά, να γίνει ένα ακόμη πιο μαζικό κόμμα, να λειτουργεί ως η πολιτική έκφραση του οργανωμένου λαού. Για να το πετύχει όμως αυτό πρέπει να αναβαθμίσει τη λειτουργία του, να βρει τρόπους συμμετοχής και αξιοποίησης των γνώσεων και των δυνατοτήτων των μελών του και των φίλων του.

Δεν υπάρχει επίσης αντίθεση ανάμεσα στο αριστερό κόμμα και την ευρύτερη προοδευτική παράταξη. Ο ΣΥΡΙΖΑ διευρύνεται ήδη, διπλασίασε τα μέλη του, ονομάστηκε ΣΥΡΙΖΑ- Προοδευτική Συμμαχία, απευθύνεται σήμερα σε ευρύτερες δυνάμεις ως ένα σύγχρονο αριστερό κόμμα. Κι όπως είπε ο πρόεδρος του κόμματος, ο Αλέξης Τσίπρας, απευθυνόμαστε ακόμη και σε πέρα από την Αριστερά δυνάμεις, σοσιαλιστικές, σοσιαλδημοκρατικές, οικολογικές δυνάμεις, κεντρώες δυνάμεις με την αριστερή μας ταυτότητα και όχι με κάποια άλλη.

Η πραγματική πρόκληση λοιπόν δεν βρίσκεται στα παραπάνω διλήμματα αλλά στο πώς θα κάνουμε τον ΣΥΡΙΖΑ- Προοδευτική Συμμαχία ικανό να παίξει αυτό τον ευρύτερο ρόλο. Πώς θα μπορέσει να απευθυνθεί σε σύμπασα την Αριστερά αλλά και να συγκροτήσει ένα ευρύτερο προοδευτικό μέτωπο όχι για λόγους στενά εκλογικούς αλλά επειδή αυτό επιτάσσουν τα προβλήματα, οι ανάγκες και οι αντιθέσεις της κοινωνίας στην εποχή μας.

Λύσεις στα θέματα του «σήμερα» με όρους του «αύριο»

Το βιβλίο του Πάνου Τριγάζη δείχνει την αξία της εμπειρίας της Αριστεράς όταν αυτή αξιοποιείται κριτικά αλλά και γόνιμα. Η εμπειρίες της Αριστεράς με τα σωστά και τα λάθη αποτελούν πολύτιμη παρακαταθήκη. «Οι ανεκπλήρωτοι στόχοι του κινήματος», οι ήττες, οι  ματαιώσεις, οι αποτυχίες δεν γίνονται ποτέ αδρανή υλικά στο μουσείο της ιστορίας. Λειτουργούν ως ζωντανό ανεκπλήρωτο χρέος, πηγή μαθημάτων και «τροφοδότης λογαριασμός» των μελλοντικών αγώνων. Το στοίχημα είναι, τα προβλήματα του χθες να κατανοούνται με τους όρους του σήμερα και οι λύσεις να είναι με τα υλικά και τους θεσμούς του αύριο.

Η εμπειρία της Αριστεράς ως πηγή για την άντληση μαθημάτων για το μέλλον είναι πολύτιμη και αναντικατάστατη. Το βιβλίο του Τριγάζη δεν είναι μια απλή καταγραφή γεγονότων  αλλά και μια συμβολή στην αξιολόγηση τους.