1. Η ευχάριστη έκπληξη  – Αισιόδοξο μήνυμα

Προσωπικά ένοιωσα μεγάλη και ευχάριστη έκπληξη διαβάζοντας το βιβλίο αυτό, αφού δεν γνώριζα τις συγγραφικές αρετές του παλιού φίλου και συναγωνιστή Βασίλη Αμανατίδη. Είναι όμως το βιβλίο αυτό ταυτόχρονα και ένα αισιόδοξο μήνυμα, καθώς δείχνει τα πολλαπλά πεδία ανθρώπινης δημιουργίας. Ο Βασίλης Αμανατίδης, πέραν της σημαντικής πολιτικής του δράσης και της επαγγελματικής του διαδρομής, δοκιμάζει με επιτυχία τις δυνάμεις του σε ένα εντελώς διαφορετικό όσο και απαιτητικό πεδίο.

Το βιβλίο «Δρόμοι πάνω στο χιόνι» επιδέχεται πολλαπλές αναγνώσεις, αφού η αφήγησή του κινείται ταυτόχρονα σε πολλαπλά επίπεδα.

2. Σε μια πρώτη ανάγνωση, ο Ταΰγετος, το χωριό Νέδουσα, η πόλη της Καλαμάτας, είναι το κεντρικό σκηνικό πάνω στο οποίο εκτυλίσσονται τρεις αφηγήσεις, για τρεις ανθρώπινες διαδρομές.

Όμως οι στοχασμοί, τα διλήμματα, οι προσδοκίες, οι ελπίδες και οι απογοητεύσεις που συνθέτουν τη διαδρομή των πρωταγωνιστών, η διαρκής σύγκρουση ανάμεσα στην υποταγή και την αξιοπρέπεια, την ανυπακοή και τα ατομικά όριά της, θα μπορούσαν να εκτυλιχθούν παντού. Αυτή η διαπλοκή της τοπικότητας και της παγκοσμιότητας είναι διαρκής και έντονη όχι μόνο επειδή οι  πρωταγωνιστές συνδέονται ή επικοινωνούν με τον έξω κόσμο , αλλά επειδή τα βαθύτερα διλήμματα που ζουν είναι κοινά.

Το βιβλίο συγκροτείται από τρεις ανθρώπινες ιστορίες, τρεις ανθρώπινες διαδρομές, διαφορετικές αλλά και συμπληρωματικές μεταξύ τους. Είναι συμπληρωματικές ως προς το χρόνο, αφού η πρώτη διαδρομή, αυτή του Θανάση Μπράτη, του αγωγιάτη μας φέρνει σ’ επαφή με το πρώτο μισό περίπου του 20ου αιώνα, ενώ η δεύτερη διαδρομή, με τη μορφή του αντάρτη Πρίφτη, επικεντρώνεται στην πυκνή δεκαετία του ’40, για να κλείσει η τρίτη διαδρομή, εκείνη του Άρη Βαγενά, το οδοιπορικό του 20ου αιώνα. Όμως οι τρεις διαδρομές είναι συμπληρωματικές και ως προς το περιεχόμενο, αφού αυτές από κοινού συνθέτουν το πλαίσιο των ηθικοπολιτικών και κοινωνικών συγκρούσεων του αιώνα που πέρασε.

Φαίνεται λοιπόν πως πίσω από αυτές τις διαδρομές ο πραγματικός πρωταγωνιστής είναι ο ίδιος ο «ψεύτης αιώνας», όπως τον ονόμασε ο Βασίλης, τονίζοντας με τον τρόπο αυτό τη διάψευση ελπίδων ως το κύριο χαρακτηριστικό του αιώνα που πέρασε. 

3. Αναστοχασμός πάνω στον 20ο αιώνα

Φαίνεται λοιπόν πως ο αναστοχασμός για τον 20ο αιώνα, την εποχή των άκρων, όπως τον ονόμασε ο Eric Hobsbawm, συνεχίζεται. Και δεν θα ήταν υπερβολή αν έλεγα ότι το μυθιστόρημα αυτό είναι μια συμβολή σ’ αυτόν τον αναστοχασμό.

Ο φτωχός και βασανισμένος αγωγιάτης θυσιάζεται, «χάνεται σαν κομμουνιστής, ενώ δεν ήταν», από τις σφαίρες των Γερμανών κατακτητών, όχι απλώς για να βοηθήσει το νέο αντάρτη να γλυτώσει αλλά επειδή έβλεπε στον αγώνα των ανταρτών την προσδοκία για μια ριζική αλλαγή της ζωής.

Όμως ο ίδιος ο αντάρτης σβήνει εντελώς άδοξα με το παράπονο και το αναπάντητο ερώτημα: πώς «όλοι εμείς που θέλαμε να γίνουμε το αλάτι της γης», όπως λέει, πώς, αναρωτιέται, «καταλήξαμε υπνοβάτες σε ναρκοπέδιο και τελικά ιδανικοί αυτόχειρες»;

Τέλος, ο τρίτος πρωταγωνιστής αναζητά μέχρι τέλους νόημα  ζωής και λόγο ύπαρξης ανάμεσα στο μποξ, σε ρέμπελες παρέες και ψεύτικους παραδείσους σε μια εποχή αντιηρωική, τη μετεμφυλιοπολεμική Ελλάδα.   

4. Τέλος ή μια νέα αρχή;

Όμως στο βιβλίο αυτό μπορούμε να δούμε και στοιχεία ενός πολιτικού δοκιμίου για την Αριστερά.

Αναμφίβολα για όσους θέλησαν να γίνουν το «αλάτι της γης», για όσους πίστεψαν την παγκόσμια επανάσταση, για όσους και όσες αγωνίσθηκαν οι ίδιοι για μια άλλη κοινωνία, ο επίλογος του 20ου αιώνα ήταν μια μεγάλη απογοήτευση. Όμως ο ίδιος ο 20ος  δεν ήταν μόνο η εποχή των άκρων. Ήταν και ο αιώνας των ορίων. Έδειξε τα όρια του καπιταλισμού στην ακραία εκδοχή της φασιστικής βαρβαρότητας, και τα υπενθυμίζει έκτοτε με ποικίλα επεισόδια, πολέμους και εκτροπές. Έδειξε τα όρια του υπαρκτού σοσιαλισμού, υπό τη μορφή που τον γνωρίσαμε, με την παταγώδη και χωρίς καμιά αντίσταση κατάρρευση της Σοβιετικής Ένωσης. Όπως έδειξε και τα όρια εκείνου που ονομάσθηκε «καπιταλισμός με ανθρώπινο πρόσωπο» ή σοσιαλδημοκρατικό μοντέλο, τον άδοξο εκφυλισμό του οποίου ζούμε σήμερα διεθνώς και στη χώρα μας.

Ίσως τελικά ο 20ος αιώνας, αποκαλύπτοντας τα όρια των διαδρομών που γνωρίσαμε, να έστρωσε το έδαφος για μια νέα αρχή, για νέες διαδρομές, με στόχο πάντα μια κοινωνία πραγματικής ελευθερίας, ουσιαστικής δημοκρατίας και ισότητας.

Ίσως λοιπόν ο απολογισμός για τον 20ο αιώνα να μην είναι τόσο αρνητικός. Στο κάτω κάτω όλες οι μεταρρυθμίσεις που σήμερα ανατρέπονται από τη νεοφιλελεύθερη λαίλαπα, υπό τη δεξιά ή «σοσιαλιστική» διαχείριση, όλα τα δικαιώματα που τόσο βάναυσα καταπατούνται, αποτέλεσμα των αγώνων που έγιναν κυρίως στον αιώνα που πέρασε είναι. Δεν ζούμε λοιπόν το τέλος της ιστορίας όπως μας είπαν. Ούτε ζούμε το τέλος των μεταρρυθμίσεων, των επαναστάσεων και των ανατροπών. Οι διαδρομές και οι δρόμοι πάνω στο χιόνι συνεχίζονται και ίσως πίσω από τη στροφή που τώρα διανύουμε να μας αποκαλυφθούν νέοι ορίζοντες και νέες αχαρτογράφητες περιοχές που πρέπει να διαβούμε.

Εύχομαι στο Βασίλη δύναμη και κουράγιο να μας χαρίσει κι άλλες ευχάριστες εκπλήξεις, και στον εκδότη του και άλλα ενδιαφέροντα ταξίδια.