Θέλω να εκφράσω τις ευχαριστίες μου, για την πρόσκληση να συμμετάσχω στη σημερινή συζήτηση.

 

 

Όταν κλήθηκα να συμμετάσχω στην παρουσίαση αυτού του βιβλίου, ομολογώ ότι δεν είχα επαρκή γνώση για το σύνολο του έργου του κ. Εγγλέζου, ήξερα ορισμένες πτυχές του λογοτεχνικού, ποιητικού του έργου, αλλά δεν ήξερα την πολιτική του γραφή.

 

 

Όταν άρχιζα να διαβάζω βιβλίο, το εξέλαβα – για να είμαι ειλικρινής – στην αρχή σαν ένα βιβλίο απομνημονευμάτων που πολλοί αγωνιστές της Αριστεράς γράφουν –και μας είναι πολύτιμα αυτά τα βιβλία ως πηγές πληροφόρησης-, στη συνέχεια όμως βρέθηκα μπροστά σε μια αποκάλυψη, χωρίς υπερβολή, για τον εξής συγκεκριμένο λόγο.

 

 

Πάντα είχα και έχω ειδικό ενδιαφέρον για τα θεωρητικά προβλήματα της Αριστεράς, τα προγράμματά της κ.λπ. και τα τελευταία χρόνια μάλιστα πέρα από τη δουλειά του Βουλευτή, ασχολήθηκα με αυτό στα πλαίσια του Συνασπισμού έντονα.

 

 

Η αποκάλυψη, λοιπόν, ήταν ότι βρέθηκα μπροστά σε σκέψεις και ιδέες, πάνω σε προβλήματα τα οποία με απασχολούσαν. Το βιβλίο αυτό τελικά, θα το χαρακτήριζα σαν μια πραγματεία γραμμένη με απλό τρόπο πάνω σε κρίσιμα και επίκαιρα ζητήματα του αριστερού κινήματος.

 

 

Το δεύτερο, που νομίζω κάνει ξεχωριστό αυτό το βιβλίο, είναι ότι είναι γραμμένο από τη σκοπιά ενός απλού μέλους αριστερού κόμματος. Ο Τάσος Εγγλέζος, βεβαίως, είναι επιστήμονας, είναι συγγραφέας, έχει έντονη κοινωνική δράση, πλούσιες κοινωνικές εμπειρίες κ.λπ. όμως η σκοπιά από την οποία εξετάζει τα φαινόμενα είναι η σκοπιά του απλού μέλους. Αξίζει να σημειωθεί ότι δεν έχουμε πολλές αποτυπώσεις από τη σκοπιά του μέλους. Έχουμε πολλά βιβλία από στελέχη, από ηγετικές φυσιογνωμίες, όχι όμως από τη σκοπιά του απλού μέλους και μάλιστα τόσο συγκροτημένες.

 

 

Θα ξεχωρίσω τρία, τέσσερα θέματα από τα πολλά που υπάρχουν και θα προσπαθήσω να αναδείξω τη συμβολή που, κατά την άποψή μου, έχει το βιβλίο του Τ. Εγγλέζου στη διερεύνηση και συζήτηση αυτών των θεμάτων. Βεβαίως, εννοείται ότι δε μιλούμε για θέματα και απόψεις που μπορεί κανείς να ομοφωνεί σε όλα. Αλλά είναι το πεδίο της αναζήτησης και της κριτικής σκέψης το οποίο είναι ένας χώρος πολύτιμος όταν οικοδομείται σωστά.

 

 

Το πρώτο θέμα έχει να κάνει με τις ρίζες της Αριστεράς με το πώς διαμορφώνονται οι αριστερές συνειδήσεις, πώς συγκροτούνται οι αριστερές ταυτότητες.

 

 

Το δεύτερο θέμα έχει να κάνει με τους σκοπούς της Αριστεράς και το ιστορικό πλαίσιο μέσα στο οποίο κάθε φορά αγωνιζόμαστε για την επίτευξη αυτών των σκοπών.

 

 

Το τρίτο θέμα, το πιο οδυνηρό αλλά από πολλές απόψεις και το πιο ενδιαφέρον, μας λέει πολλά για το αριστερό κόμμα και την κομματική ζωή.

 

 

Και το τέταρτο θέμα είναι το κόμμα της Αριστεράς και τα άλλα αριστερά κόμματα, οι αριστεροί και οι άλλοι αριστεροί. Δηλαδή το θέμα της διαφορετικότητας εντός της Αριστεράς και πώς το διαχειριζόμαστε.

 

 

Θα προσπαθήσω, λοιπόν, να κάνω κάποιες επισημάνσεις των θεμάτων, διότι η ανάπτυξή τους απαιτεί χρόνο και πλαίσιο διαφορετικό.

 

 

Σε ό,τι αφορά τις ταυτότητες της Αριστεράς και των αριστερών. Υπάρχει ένα παλιό ερώτημα. Τι καθιστά κάποιον αριστερό; Το ότι είναι μέλος ενός αριστερού κόμματος; Το ότι ανήκει σε ένα αριστερό κόμμα; Ή μήπως ένα κόμμα είναι αριστερό αν συγκροτείται από αριστερούς ανθρώπους και ενοποιείται από μια αριστερή ιδεολογία;

 

 

Βρήκα μερικές πολύ ενδιαφέρουσες σελίδες στο βιβλίο του κ. Εγγλέζου,  όπου μας περιγράφει με απλά λόγια τι γινόταν στην Κοκκινιά, στον ιστορικό χώρο της κατοχής, στον περίγυρο τον κοινωνικό της προσφυγιάς, όπου μέσα από τις διηγήσεις του διαπιστώνουμε ότι υπήρχαν τέτοιες συνθήκες ζωής που ωθούσαν τους ανθρώπους από ανάγκη να φτιάχνουν δεσμούς αλληλεγγύης μεταξύ τους, να συγκροτούν ισχυρές ταυτότητες πολιτισμικές και τελικά και πολιτικές, να βρίσκουν χώρο πολιτικής ένταξης, αυτών των ταυτοτήτων στην Αριστερά και ειδικότερα στην οργανωμένη τότε μορφή της το Κομμουνιστικό Κόμμα Ελλάδας.

 

 

Δηλαδή δεν ήταν το κόμμα που δημιουργούσε τις ταυτότητες, ήταν η ζωή και οι ανάγκες της ζωής που ωθούσε τους ανθρώπους να αλληλο-υποστηρίζονται, να ανακαλύπτουν επομένως την αξία της αλληλεγγύης στην πράξη, να ανακαλύπτουν την αξία της ισότητας και το νόημά της και να αναζητούν μετά, την πολιτική έκφραση αυτών που γι’ αυτούς τους ίδιους ήταν βιώματα.

 

 

Θεωρώ λοιπόν αυτό ένα πολύτιμο συμπέρασμα που ζητά την εφαρμογή του και σήμερα. Δεν ήταν το κόμμα, λοιπόν, που έδινε τις ταυτότητες, αλλά ήταν όλη αυτή η διαδικασία της κοινωνικής ζωής κατ’ αρχήν με απολίτικους όρους πριν την πολιτική που δημιουργούσε το υπόστρωμα, το πρόπλασμα το οποίο οδηγούσε τελικά σε αυτό το οποίο μετέπειτα είχαμε ΕΑΜικό κίνημα, μαζικό κόμμα της Αριστεράς.

 

 

Αυτό θα μπορούσα να το γενικεύσω και να μιλήσω για μια Αριστερά που γεννιέται από τα κάτω, έχει αυτά τα χαρακτηριστικά και γι’ αυτό είναι σταθερή, αντέχει στο χρόνο, στις κακουχίες κ.λπ. σε αντιδιαστολή με μια Αριστερά που δημιουργείται από τα πάνω ή νομίζει ότι δημιουργείται από τα πάνω, μέσω επικοινωνιακών τεχνασμάτων, μέσω ευρημάτων. Δεν υποτιμώ καθόλου την τηλεόραση ως μέσο σήμερα, αλλά μιλάω για τον τρόπο διαμόρφωσης ταυτοτήτων και συνειδήσεων.

 

 

Από την άποψη αυτή θεωρώ ότι οι παρατηρήσεις που κάνει ο Τάσος Εγγλέζος, ιστορικά, αφηγηματικά, αθώα, κρύβουν μέσα τους μια γνώση που μπορούμε να τη θεωρητικοποιήσουμε, να τη γενικεύσουμε και να τη φέρουμε στο σήμερα για να δούμε πως αυτό που προσπαθούμε να κάνουμε μέσα από κινήματα, μέσα από κοινές δράσεις, μέσα από πρωτοβουλίες, μέσα από συζητήσεις, μέσα από διεκδικήσεις για τα απλά και τα σύνθετα, αυτός είναι και σήμερα ο δρόμος για να χτίσουμε μια Αριστερά σύγχρονη και ριζοσπαστική, ανθεκτική στις δυσκολίες της σημερινής εποχής.

 

 

Το δεύτερο θέμα, είναι οι σκοποί της Αριστεράς και τα ιστορικά της πλαίσια. Μιλάμε εδώ για τον σοσιαλισμό βέβαια. Εδώ ο Τάσος Εγγλέζος, κάνει πολλές εύστοχες παρατηρήσεις, οδυνηρές μερικές φορές όταν αναφέρεται στις εμπειρίες του υπαρκτού σοσιαλισμού. Θα ήθελα και εδώ να ξεχωρίσω ορισμένα πιο συγκεκριμένα σημεία. Ένα απ’ αυτά, που μας απασχολεί και σήμερα νομίζω όλους, είναι η στάση των αριστερών απέναντι στην ιστορία τους. Δεν εννοώ την προσωπική ιστορία, εννοώ τη στάση των αριστερών απέναντι στην ιστορία του αριστερού κινήματος. Διότι η Αριστερά κατ’ εξοχήν είναι ένα ιστορικό κίνημα. Γεννήθηκε μαζί με τον καπιταλισμό, μαζί με την γαλλική επανάσταση, άρα υπάρχει μια ιστορία.

 

 

Ο Τάσος Εγγλέζος απορρίπτει το μηδενισμό της ιστορίας και νομίζω κάνει πολύ σωστά. Απορρίπτει όμως και μια άκριτη αποδοχή, έναν μηρυκασμό της ιστορίας. Όλα έγιναν έτσι, επειδή έτσι έπρεπε να γίνουν, άρα δεν μπορούσαν να γίνουν αλλιώς. Το απορρίπτει αυτό και νομίζω ότι κάνει πολύ σωστά και μας προτείνει μια μέθοδο που προσωπικά τη θεωρώ τη μόνη σωστή. Είναι η κριτική αποτίμηση της ιστορίας. Η ιστορία δηλαδή ως ιστορικό γεγονός, ως εμπειρία ζωής και κινημάτων, που όλες οι πλευρές της μας αφορούν και από την κριτική της αποτίμηση καλούμαστε να αντλήσουμε διδάγματα, να βγάλουμε συμπεράσματα, να αποφύγουμε λάθη.

 

 

Είναι μια γραμμή που ακολούθησε προς τιμήν του και ο αείμνηστος Γρηγόρης Φαράκος στο τέλος της ζωής του. Ένα άλλο πρόσωπο με πολύ πλούσια διαδρομή στο αριστερό κίνημα, αφιέρωσε τα τελευταία χρόνια της ζωής του όχι τόσο να μας γράψει τα απομνημονεύματα της δικής του δράσης, όσο να μας προσφέρει έναν στοχασμό και σε ορισμένα θέματα έναν αναστοχασμό για πράγματα που έγιναν και που αναζητά και αυτός τις απαντήσεις στο γιατί έγιναν, πώς έγιναν, τι συμπεράσματα προκύπτουν.

 

 

Στο δεύτερο συγκεκριμένο θέμα, σε ό,τι αφορά το σκοπό μας, το σκοπό της Αριστεράς είναι ένα θέμα που εγώ το ονομάζω η στρατηγική των δυο βημάτων.

 

 

Δηλαδή η Αριστερά μέχρι και τον Μάη του ’68 ως κυρίαρχη στρατηγική της είχε τη λεγόμενη στρατηγική των δυο βημάτων την οποία ο Τάσος Εγγλέζος αναλύει πολύ καλά.

 

 

Η στρατηγική των δύο βημάτων λέει το εξής: Ενίσχυσέ με, να πάρω την εξουσία και μετά θα λύσω τα προβλήματα. Ενίσχυσέ με, να ανατρέψω τον καπιταλισμό και τότε θα ασχοληθώ με το γυναικείο πρόβλημα, με το οικολογικό πρόβλημα, με την ίση κοινωνία. Αυτή η στρατηγική έχει χρεοκοπήσει.

 

 

Γιατί έχει χρεοκοπήσει; Πρώτον, δεν οδηγεί σε επιτυχία. Αλλά και αν οδηγήσει σε επιτυχία τότε δεν έχεις διαμορφώσει τις συνειδήσεις των ανθρώπων για να δεχθούν και να οικοδομήσουν το σοσιαλισμό. Και αυτό ήταν ένα από τα δράματα της ιστορίας του υπαρκτού σοσιαλισμού.

 

 

Όσοι συμφωνούμε με αυτό που θα πω, αναζητούν μια νέα αντίληψη η οποία βλέπει το σοσιαλισμό όχι μόνο ως στόχο μελλοντικό αλλά και ως κίνημα καθημερινό. Ένα κίνημα, δηλαδή, που μπορεί από σήμερα να οργανώνει διεκδικήσεις και αγώνες οι οποίοι να ενσωματώνουν αξίες του σοσιαλισμού, αξίες μιας άλλης κοινωνίας που είναι στόχος προς κατάκτηση. Θεωρώ λοιπόν ότι και εδώ υπάρχουν αρκετές σελίδες με πολύ γόνιμο προβληματισμό στο βιβλίο του Τάσου Εγγλέζου.

 

 

Το τρίτο συγκεκριμένο σημείο αφορά τα ιστορικά πλαίσια του στόχου μας. Προσωπικά, θεωρώ ότι το Κομμουνιστικό Μανιφέστο είναι από τα πιο σύγχρονα κείμενα που έχουν γραφτεί για την Αριστερά και για την ανάλυση του καπιταλισμού. Γράφτηκε το 1848 το κείμενο αυτό. Δε μπορούμε όμως να πούμε ότι οι στόχοι που περιγράφονται εκεί με αναλλοίωτο τρόπο, με τον ίδιο τρόπο μπορούσαμε να τους διεκδικήσουμε το1850, το 1950 ή τον 21ο αιώνα. Τα ιστορικά πλαίσια αλλάζουν. Αυτό που λέω το κάνει ακόμη πιο επίκαιρο η διάσταση: Ευρώπη, που θίγει ο Τάσος στο βιβλίο του. Δηλαδή πώς στεκόμαστε ως Αριστερά απέναντι στο θέμα της ευρωπαϊκής ενοποίησης; Το αντιμετωπίζουμε απλώς ως μια καπιταλιστική συνομωσία ή ως ένα όραμα λαών, μια ανάγκη τελικά λαών την οποία πρέπει να οικειοποιηθούμε, να ανακτήσουμε, να διεκδικήσουμε και να δώσουμε σ’ αυτήν το δικό μας αριστερό κοινωνικό και οικολογικό περιεχόμενο; Νομίζω ότι η σκέψη του Τάσου είναι προς τη δεύτερη απάντηση. Θεωρώ πως είναι η μόνη απάντηση που έχει μια ιστορική προοπτική, δε σημαίνει βεβαίως απολογητική στάση απέναντι στις πολιτικές που σήμερα εφαρμόζονται στην Ευρωπαϊκή Ένωση.

 

 

Προσωπικά, έχω πειστεί ότι αν δεν καταφέρουμε να βρούμε τον τρόπο απέναντι στην ενότητα του μεγάλου κεφαλαίου που έχει συντελεστεί, να αντιπαρατάξουμε μια ενότητα των Ευρωπαίων εργαζομένων και των Ευρωπαίων πολιτών, τότε θα υστερούμε πάντα στη διεκδίκηση των στόχων μας.

 

 

Το τρίτο θέμα, είναι το κόμμα και η κομματική ζωή. Όσοι από σας δεν έχετε κομματικές εμπειρίες, ενδεχομένως να σας φανούν λίγο κουραστικά όσα θα πω και τα οποία θα πω πολύ συνοπτικά και γι’ αυτό το λόγο. Για όσους όμως είχαν ή έχουν κομματικές εμπειρίες αυτά που περιγράφει ο κ. Εγγλέζος στο βιβλίο του, μας πονούν όλους.

 

 

Δρώντας σε ένα κόμμα που έχει σκοπό τη δίκαιη κοινωνία, την κοινωνία της ισότητας με την πλέρια δημοκρατία, όπως λέγαμε, υπάρχει πάντα ένα πρόβλημα συνάφειας σκοπών και μέσων. Συνάδουν τα μέσα που χρησιμοποιώ με τους σκοπούς που θέλω να εκπληρώσω;

 

 

Το πρόβλημα αυτό είναι κεντρικό σ’ ένα διάλογο της Λούξεμπουργκ με τον Λένιν. Συμφωνούσαν επί της ουσίας. Ο Λένιν είχε ένα επιχείρημα «πώς μπορώ να έχω δημοκρατία, όπως μου λες Ρόζα, όταν δουλεύω σε τσαρικό καθεστώς; Πώς μπορεί να γίνει αυτό; Συμφωνώ μαζί σου αλλά δε  γίνεται».

 

 

Η Λούξεμπουργκ επέμενε: «τη δημοκρατία πρέπει να την ορίσουμε με βάση τα δικαιώματα των λίγων και όχι των πολλών. Η δημοκρατία ορίζεται με βάση την ελευθερία αυτών που διαφωνούν με το κόμμα και τη γραμμή του, όχι με βάση αυτούς που συμφωνούν με το κόμμα και τη γραμμή του κάθε φορά».

 

 

Είναι μια πτυχή από τις πολλές που έχει το θέμα σκοποί και μέσα. Ήταν και ένας από τους λόγους της διάσπασης την οποία έζησα εγώ το 1991. Νομίζω ότι πρέπει να επιμείνουμε παρά τις δυσκολίες που υπάρχουν. Αλλά όσοι είμαστε ενταγμένοι οργανικά στα αριστερά κόμματα, θα πρέπει να επιμείνουμε ότι αυτό που επιδιώκουμε να κατακτήσουμε για την κοινωνία πρέπει να προσπαθούμε να το κατακτούμε για το κόμμα μας, για το χώρο μας, για τους εαυτούς μας. Η δημοκρατία πριν απ’ όλα στηρίζεται στο σεβασμό της διαφορετικής άποψης διότι έτσι κτίζουμε συνειδήσεις, έτσι δημιουργούμε τις προϋποθέσεις και της άλλης κοινωνίας που θέλουμε.

 

 

Ένα δεύτερο θέμα, είναι η σχέση πίστης και γνώσης, το θέτει πολύ ωραία ο Τάσος. Εγώ θα το πω με ένα γεγονός που μοιάζει ανέκδοτο. Για κάποια χρόνια ήμουν σε στενή συνεργασία με το Χαρίλαο Φλωράκη και βοηθούσα στη σύνταξη ομιλιών του σε οικονομικά θέματα. Ο Χαρίλαος όμως έδινε τα κείμενα που ετοίμαζα εγώ να τα δουν και τα μέλη του πολιτικού γραφείου, να κάνουν παρατηρήσεις και μετά  συζητούσαμε τις παρατηρήσεις, ποιες λαμβάνουμε υπόψη μας, ποιες όχι. Πολλές λοιπόν παρατηρήσεις, ήταν της λογικής να βάζουμε υπερθετικούς βαθμούς. Δηλαδή, λέγαμε ας πούμε η εργατική τάξη υποφέρει, «η εργατική τάξη υποφέρει πάρα πολύ», πέφτει το βιοτικό επίπεδο, « κατρακυλάει το βιοτικό επίπεδο». Σχολιάζοντας αυτά ο Χαρίλαος λοιπόν, μου έλεγε συνήθως μια ιστορία.: «Ήταν σε μια κομματική σχολή και δίνανε μάθημα πολιτικής οικονομίας. Ο καθηγητής εξέταζε τα γραπτά και συζητούσε με τον κάθε σπουδαστή. Συζητούσε λοιπόν το γραπτό κάποιου. Του λέει: για το μίσος σου κατά του καπιταλισμού παίρνεις 10, για την πίστη σου στην υπόθεση του κομμουνισμού παίρνεις 10, για τις γνώσεις σου στην πολιτική οικονομία παίρνεις μηδέν. Γνώση και πίστη. Χρειάζονται και τα δυο.

 

 

Χρειάζεται η πίστη αλλά πρέπει η γνώση να περιορίζει την ανάγκη της πίστης και όσο γίνεται να την καθιστά περιττή. Με τον όρο γνώση εννοώ όχι την τεχνοκρατική γνώση, εννοώ την έλλογη πεποίθηση γι’ αυτά που πιστεύουμε.

 

 

Ένα τρίτο θέμα, είναι το θέμα της κομματικότητας. Μια έννοια και μια λέξη με τεράστιο φορτίο ακόμη και με αίμα. Υπήρξαν εποχές που άνθρωποι θυσιάστηκαν στο όνομα της κομματικότητας.

 

 

Ζητούσαν, ας πούμε, να υπογράψουν αγωνιστές δηλώσεις μετανοίας, ότι αποκηρύσσουν το κόμμα τους, την ιδεολογία τους και δεν αποκήρυτταν. Τους έστελναν στο εκτελεστικό απόσπασμα. Σκοτώθηκαν άνθρωποι για την πίστη τους, για την αξιοπρέπειά τους σε τελευταία ανάλυση.

 

 

Ποιο είναι τώρα το δράμα; Το δράμα κυρίως εδώ του Κομμουνιστικού Κόμματος, είναι ότι ορισμένοι γραφειοκράτες κατά καιρούς χρησιμοποιούν την κομματικότητα ως άλλοθι για να απαιτούν τυφλή υπακοή, όχι σε κάποια ιδεολογία ή κοσμοθεωρία αλλά σε χαζές εντολές μερικές φορές. Αυτό είναι το δράμα. Και νομίζω, ότι το βιβλίο του Τάσου Εγγλέζου, φωτίζει αυτό το θέμα. Φωτίζει δηλαδή τους κινδύνους από έναν εκφυλισμό της κομματικότητας.

 

 

Πώς δηλαδή αυτό μπορεί να υπηρετεί τελικά όχι το κόμμα γενικώς, αλλά κάποιες καταστάσεις και πρόσωπα εντός του κόμματος. Και από εκεί προκύπτει ένα πολύ μεγάλο θέμα με το οποίο και κλείνω αυτή τη σύντομη διαδρομή. Τελικά, τι είναι το μέλος ενός αριστερού κόμματος; Είναι ένας ενεργός πολίτης ενταγμένος στο κόμμα ή ένας πειθαρχημένος στρατιώτης; Είναι ένας αγωνιζόμενος πολίτης ή ένας εκτελεστής εντολών; 

 

 

Εγώ, χαίρομαι, που ανήκω σ’ έναν πολιτικό χώρο που μπορεί να έχει του κόσμου τα προβλήματα, αλλά τουλάχιστον αυτό νομίζω, το έχουμε κατακτήσει. Θέλουμε, η Αριστερά σήμερα να είναι μια ένωση προσώπων, εργαζομένων, πολιτών που εθελοντικά, με δημοκρατικό τρόπο, με αλληλοσεβασμό, με μια κουλτούρα ανώτερη απ’ αυτή που γενικά υπάρχει, θα ενώνουν τις δυνάμεις τους πάνω σε κοινούς σκοπούς.

 

 

Υπάρχει βέβαια εξήγηση ιστορικού χαρακτήρα. Νομίζω, δηλαδή, ότι ο εμφύλιος πόλεμος, τα δύσκολα χρόνια που ακολούθησαν, η παράνομη δράση επί έτη, διαμόρφωσαν μια αντίληψη, μια συνείδηση αλλά ακριβώς αυτός είναι ο λόγος που κάνει ακόμη πιο εκφυλιστικά τα φαινόμενα στο να επιμένει κανείς σε πρακτικές οι οποίες αντιστοιχούν σε άλλες εποχές, σε άλλες συνθήκες.

 

 

Προσπάθησα, λοιπόν, να δείξω ότι αυτά τα απλά όπως τα περιγράφει δοκίμια ή σημειώματα, ή άρθρα ο Τάσος Εγγλέζος κρύβουν μέσα τους με τη δική μου ανάγνωση πολύτιμες σκέψεις, πάρα πολύ επίκαιρες που δεν αφορούν ένα κόμμα της Αριστεράς, το ΚΚΕ ας πούμε, δεν αποτελούν μια καταγγελία προς το ΚΚΕ, αλλά έναν προβληματισμό για την Αριστερά ως παρελθόν, ως παρόν και ως μέλλον. Και θεωρώ ότι είναι πολύ επίκαιρα αυτά σήμερα διότι, στη δική μου τουλάχιστον άποψη, το αριστερό κίνημα του 21ου αιώνα είναι το αριστερό κίνημα μετά την κατάρρευση του υπαρκτού σοσιαλισμού. Δε μπορούμε να μιλάμε για σοσιαλισμό ως μέλλον, αγνοώντας ότι υπήρξε κάποια μορφή σοσιαλισμού η οποία είχε τη γνωστή της έκβαση.

 

 

Επομένως ζούμε μια Αριστερά σε φάση αναστοχασμού. Τον οποίο αναστοχασμό πρέπει να οργανώσουμε, να τον επιθυμούμε, να τον επιδιώκουμε, να τον κάνουμε παραγωγικό, να οδηγεί σε αποτελέσματα, να μην είναι μια διαδικασία γραφείου, να είναι συνδεδεμένος με τη δράση. Αλλά αυτή είναι η Αριστερά της εποχής μας. Βρισκόμαστε σε μια διαδικασία όπου οι στόχοι που βάλαμε αποδείχθηκαν υψηλές κορυφές, οι δρόμοι και τα μέσα που ακολουθήσαμε ενδεχομένως δεν ήταν τα πλέον σωστά και τα πλέον κατάλληλα, ή εν πάση περιπτώσει σήμερα καλούμαστε να μην αλλάξουμε τους στρατηγικούς μας στόχους, αλλά καλούμαστε να επαναξιολογήσουμε, να επανεξετάσουμε όλα τα μέσα, τις μεθόδους, τους δρόμους που ακολουθήσαμε.

 

 

Ακριβώς γι’ αυτό, εγώ θεωρώ ότι η Αριστερά της εποχής μας παρά τα προβλήματά της είναι μια πρόκληση παρά μια αγγαρεία, είναι μια πρόκληση ακριβώς να βρούμε νέες απαντήσεις.

 

 

Τελειώνοντας να ευχαριστήσω τον κ. Τάσο Εγγλέζο -τον λέω κύριο, θα μπορούσα να τον λέω σύντροφο, δεν τον ήξερα, η συντροφικότητα για εμένα είναι μια έννοια πολύ πιο σύνθετη, τον νοιώθω σύντροφο μέσα από το κείμενό του, μέσα από τις σκέψεις του- για τη γενικότερη συμβολή που είχε στα αριστερά πράγματα όλα αυτά τα χρόνια, για τη συγκεκριμένη του πραγματεία η οποία αποτελεί σημαντικό εφόδιο για όλους μας και για όσους θέλουν να ανιχνεύσουν το μέλλον.

 

 

Του εύχομαι να βρει τον κατάλληλο τρόπο, τον κατάλληλο χώρο, τα κατάλληλα μέσα να συνεχίσει να έχει δημιουργική συμβολή, την έχουμε ανάγκη όλοι.