Η ευθύνη που έχουμε έπειτα από μια σοκαριστική ήττα, είναι να κρατήσουμε το κόμμα όρθιο και ενωμένο, ώστε με συντεταγμένη πορεία να προχωρήσουμε στην ανάλυση των αιτιών της ήττας και στην επεξεργασία της στρατηγικής και του πολιτικού σχεδίου μας  στις νέες συνθήκες.

Από την άποψη αυτή ήταν θετικό το γεγονός ότι η Πολιτική Γραμματεία μπόρεσε να ανταποκριθεί σε αυτή την ευθύνη και  διαμόρφωσε έναν οδικό χάρτη τον οποίο συζητούμε σήμερα  εδώ. Θετικό στοιχείο θεωρώ και την παρουσία του Σωκράτη  Φάμελλου στη Βουλή που ανταποκρίθηκε με σοβαρότητα  στις απαιτήσεις μιας ανάγκης  που προέκυψε αιφνιδιαστικά. Τέλος η ποιότητα  των ομιλιών και της συζήτησης που διεξάγεται πιστοποιούν ότι ο ΣΥΡΙΖΑ-ΠΣ  έχει υποστεί μια βαριά ήττα αλλά έχει  τη θέληση και τη δύναμη να αναμετρηθεί με  τις απαιτήσεις των νέων συνθηκών.  Με αυτά τα δεδομένα λοιπόν ήθελα και εγώ να διατυπώσω κάποιες σκέψεις για το συγκεκριμένο θέμα που σήμερα μας απασχολεί.

Ακούγοντας ορισμένες ομιλίες, αναρωτήθηκα αν έχουμε  όλοι την ίδια  εκτίμηση ως προς τη κρισιμότητα των στιγμών. Ο ΣΥΡΙΖΑ-ΠΣ  δεν έχει υποστεί απλώς μια βαριά ήττα αλλά, κατά την άποψη μου, ως κομματικός οργανισμός και ως εκλογική βάση βρίσκεται σε μια κατάσταση αποσταθεροποίησης. Έτσι, είτε θα σταθεροποιηθεί  γρήγορα σε κάποιο επίπεδο και θα ανακάμψει στη συνέχεια,  είτε η πτώση του,   υπάρχει  κίνδυνος,   να  συνεχιστεί.

Ο ΣΥΡΙΖΑ πρέπει, επομένως,  να προχωρήσει γρήγορα  στην εκλογή νέας ηγεσίας  η οποία θα οργανώσει την ανασυγκρότηση του κόμματος,  θα αναλάβει πρωτοβουλίες για την ανασυγκρότηση του ευρύτερου προοδευτικού χώρου και θα δημιουργήσει τις προϋποθέσεις για μια αξιόπιστη  ενναλακτική, προς την κυβέρνηση και προς την άκρα δεξιά, προοδευτική διέξοδο.

Η άποψη η οποία έχει διατυπωθεί και  την οποία άκουσα με προσοχή, να πάμε πιο πίσω την εκλογή της νέας ηγεσίας, θα μπορούσε στην  παρούσα φάση  να έχει παραλυτικές ακόμα και διαλυτικές συνέπειες.

Άλλωστε αυτό που λέμε  «ανασυγκρότηση του κόμματος» δεν είναι ένα μονόπρακτο έργο. Θα έλεγα ότι είναι μια νέα ήπειρος προς εξερεύνηση, με στόχο να  «εφεύρουμε τον νέο ΣΥΡΙΖΑ», όπως είπε ο Αλέξης Τσίπρας. Πρέπει να επεξεργαστούμε ξανά  το πολιτικό μας σχέδιο στις νέες συνθήκες που δεν είναι  συνθήκες οικονομικής και κοινωνικής κατάρρευσης, όπως το 2012 ή το 2015  αλλά είναι συνθήκες ενός οικονομικού κύκλου με σχετική οικονομική ανάκαμψη σε ένα περιβάλλον όμως έντονης αβεβαιότητας και πολλαπλών δομικών κρίσεων. Πως, λοιπόν, στις νέες συνθήκες θα ανακτήσουμε τη δυνατότητα να διεκδικήσουμε κυβέρνηση; Πως θα βρούμε αξιόπιστες απαντήσεις σε πρωτόγνωρα προβλήματα όπως η κλιματική αλλαγή, η τεχνητή νοημοσύνη, σε συνδυασμό με το οξύ κοινωνικό πρόβλημα; Πως θα επαναφέρουμε στην επικαιρότητα το όραμα μιας κοινωνίας ελευθερίας και ισότητας το όραμα ενός νέου σοσιαλισμού;

Προφανώς είναι μια πρόκληση παγκόσμια. Παγκόσμια θα είναι και η διαδικασία της ανταπόκρισης σε αυτήν. Και προφανώς δεν έχουμε,  όλες τις απαντήσεις δεδομένες. Θα είναι μια   διαδικασία  «trial and error»,  με δοκιμές, πειραματισμούς, επιτυχίες και αποτυχίες. Γι’ αυτό πρέπει να εξοπλιστούμε με υπομονή, επιμονή, μεθοδικότητα και  συλλογικότητα.

Άρα και από την άποψη αυτή, ο σχεδιασμός της ανασυγκρότησης δεν μπορεί να γίνει ερήμην της νέας ηγεσίας. Απαιτεί την ενεργητική συμμετοχή  όλου του κόμματος καθώς και της  νέας ηγεσίας. Εκείνο που πρέπει να απαιτήσουμε από την υποψήφια και τους υποψήφιους για τη θέση του ή της  προέδρου δεν είναι οι προκαταβολικές απαντήσεις σε όλα τα  ανοιχτά ερωτήματα-αυτές θα τις βρούμε όλοι και όλες μαζί- αλλά η μέθοδος  και η κατεύθυνση, ο τρόπος λειτουργίας ενός κόμματος, που είχε μάθει να κρύβει τα προβλήματα κάτω από το χαλί και την αδράνειά του πίσω από την εμβληματική παρουσία του προέδρου του. Πώς θα λειτουργήσει η νέα ηγεσία σε ένα κόμμα στο οποίο το τασικό κριτήριο συχνά υπερτερεί του συλλογικού; Με διαρκή διαπραγμάτευση με τις τάσεις ερήμην των μελών ή με τη δημιουργία μιας ουσιαστικής συλλογικότητας; Πώς θα αντιμετωπίσει, ή ορθότερα πως θα προτείνει να αντιμετωπίσουμε την έλλειψη δεσμευτικότητας στην υλοποίηση των αποφάσεων που χαρακτηρίζει τον ΣΥΡΙΖΑ από παλιά; Με αδράνεια και συνέχιση της ίδιας κατάστασης, με διοικητικά μέτρα ή με την εμπέδωση ενός τρόπου διεύθυνσης του κόμματος πιο συλλογικού και πιο δημοκρατικού;

Ας θυμηθούμε τι έγινε με τον απολογισμό. Τον κάναμε, ψηφίστηκε σχεδόν ομόφωνα από την Κεντρική Επιτροπή. Και μετά;  Αγνοήθηκε σχεδόν από όλους και όλες. Ο απολογισμός στην εισαγωγή του προέβλεπε να γίνει και  απολογισμός του κόμματος, των οργάνων του, των κοινοβουλευτικών ομάδων του. Και όμως τίποτα δεν έγινε. Και κανείς δεν διαμαρτυρήθηκε, καμία τάση δεν το απαίτησε. Μεμονωμένες φωνές πνίγηκαν στη γενική αδιαφορία. Προβλέπαμε ακόμη, στην εισαγωγή του απολογισμού, θεματικούς απολογισμούς. Θεματικοί απολογισμοί δεν σημαίνει να γράψει ο κάθε υπουργός μια μονογραφία. Αυτό είναι σημαντικό, είναι πολύτιμο και πρέπει να συνεχιστεί. Αλλά θεματικός απολογισμός σημαίνει ότι για επίδικα θέματα, για παράδειγμα το θέμα της φορολογίας, των τραπεζών,  του «μαξιλαριού» , των ΜΜΕ, κ.ά. δημιουργούμε ομάδες στις οποίες εκπροσωπούνται διαφορετικές προσεγγίσεις και προσπαθούν να κατανοήσουν τι και γιατί έγινε, για να  καταλήξουν σε  κάποιο κοινό πόρισμα ή πορίσματα.  Τίποτε από αυτά δεν έγινε,  δεν ζητήθηκε καν. Αντ’ αυτού υπαρκτές ή ανύπαρκτες διαφωνίες συντηρούνται ως ύλη ανούσιων εσωκομματικών διαχωρισμών και άγονων αντιπαραθέσεων.

Να αναφερθώ στο Καταστατικό; Τα ίδια κι εδώ. Πολύ χαλαρή δεσμευτικότητα. Υπήρξα πρόεδρος της Επιτροπής καταστατικού στο προηγούμενο Συνέδριο. Θυμάμαι την ικανοποίησή μας όταν θεσπίσαμε ομόφωνα, αν θυμάμαι καλά, μια σειρά από καινοτομίες όπως να δημιουργήσουμε στο κόμμα ένα παρατηρητήριο κατά των διακρίσεων, να εκλεγεί από την Κεντρική Επιτροπή μια διαρκής επιτροπή για το Καταστατικό, να αξιοποιήσουμε τις ψηφιακές τεχνολογίες για συμμετοχή των μελών σε διαβουλεύσεις και πολλά άλλα. Τα ψηφίσαμε αλλά δεν αισθανθήκαμε δεσμευμένοι από την ψήφο μας να τα υλοποιήσουμε ή να απαιτήσουμε να υλοποιηθούν.

Αυτή η παγιωμένη έλλειψη δεσμευτικότητας πρέπει να σταματήσει. Υπονομεύει  την εσωκομματική  δημοκρατία αλλά και τη σοβαρότητα του κόμματος. Μπορεί η παρουσία του Αλέξη Τσίπρα να κάλυπτε μέρος αυτού του προβλήματος.  Όμως τώρα, στη νέα φάση,  η δεσμευτικότητα των αποφάσεων,  ο σεβασμός στις διαδικασίες, η συλλογικότητα, πρέπει να κατανοηθούν, ως μια από τις   «συγκολλητικές ουσίες» του νέου  ΣΥΡΙΖΑ-ΠΣ, ως προϋποθέσεις δημοκρατικής λειτουργίας, συνοχής  και ισχύος  του κόμματος.

Επομένως δεν έχουμε ούτε ώρα για χάσιμο. Προχωρούμε μπροστά, δυνατά. Επιδιώκουμε τη μέγιστη συσπείρωση και κινητοποίηση των μελών και των φίλων. Εγγράφουμε νέα μέλη. Προβάλουμε προς τα έξω τους κοινούς μας στόχους και όχι τις όποιες διαφορές, περιφρουρούμε ως κόρη οφθαλμού την ενότητα του κόμματος.  Εκλέγουμε δημοκρατικά τη νέα  ηγεσία μας. Την εξουσιοδοτούμε να κάνει ό,τι χρειάζεται για να υπάρξει μεγαλύτερη σοβαρότητα στο κόμμα, να βάλει τέρμα στις διαρροές και άλλες παθογένειες, να διασφαλίσει σεβασμό των διαδικασιών, δεσμευτικότητα των αποφάσεων. Να  δημιουργήσει ένα νέο μοντέλο ηγετικής λειτουργίας που δεν θα στηρίζεται  στη συνεχή διαπραγμάτευση θέσεων,  ρόλων και αξιωμάτων με τις τάσεις αλλά θα στηρίζεται στην ισότιμη αξιοποίηση όλου του δυναμικού, σε μια δημοκρατική λειτουργία με βάση σχέδιο, συγκεκριμένους στόχους, προσωποποιημένες ευθύνες, απολογισμό, αξιολόγηση. Ανασκουμπωνόμαστε λοιπόν όλοι και όλες αποφασιστικά και αισιόδοξα για τη νέα σπορά που είναι προϋπόθεση για το νέο θερισμό.

Και θα εξηγήσω λίγο αυτή την αναφορά μου στη σπορά και το θερισμό. Ξέρω ότι εδώ είμαστε από πολλές παραδόσεις και διαδρομές. Θέλω να πω κάτι από τη σκοπιά της δικής μου διαδρομής, ένας σημαντικός σταθμός της οποίας ήταν το 1989 και όσα ακολούθησαν.  Θέλω να θυμίσω λοιπόν στους νεότερους και τις νεότερες κυρίως, ότι τότε ξεκινούσαμε και πάλι ένα ταξίδι σε συνθήκες όχι απλώς ήττας αλλά κατάρρευσης και συντριβής. Δεν ξεκινήσαμε από το μηδέν αλλά από μια αφετηρία που ήταν κάτω από το μηδέν με αρνητικό πρόσημο. Δεν είχε μείνει τίποτα όρθιο. Δεν είχαμε ουσιαστικά κόμμα καθώς ο Συνασπισμός της Αριστεράς και της Προόδου είχε διασπαστεί μετά την αποχώρηση του ΚΚΕ και πολλοί  προέβλεπαν τη διάλυσή του. Πράγματι ο  Συνασπισμός έμεινε εκτός βουλής το 1993. Οι αντίπαλοι μας τότε, δεν προέβλεπαν όπως κάνουν σήμερα  το τέλος του ΣΥΡΙΖΑ, αλαζονικά προέβλεπαν το τέλος της ιστορίας. Όλα ήταν αρνητικά, και όμως τα καταφέραμε. Και ξεκινώντας από το μείον πήγαμε στο 3%, στο 4% και έπειτα με τη καθοριστική συμβολή  του Αλέξη Τσίπρα είχαμε τη γνωστή διαδρομή .

Σήμερα είμαστε ξανά μπροστά σε ένα νέο ξεκίνημα. Ξεκινάμε με μία ήττα, βαριά, σοκαριστική, αλλά ξεκινάμε από μία βάση πολύ υψηλότερη από αυτήν που είχαμε στο παρελθόν. Επίσης έχουμε σήμερα εμπειρία  και γνώση της διακυβέρνησης, που από την άποψη αυτή, τότε, ήμασταν αναλφάβητοι. Βεβαίως θέλω να πιστεύω ότι διατηρούμε τις γνώσεις και τις εμπειρίες και  από τη συμμετοχή μας στα κοινωνικά κινήματα  διότι και αυτή η γνώση θα μας χρειαστεί. Οι «Αλκυονίδες» ημέρες του κ. Μητσοτάκη δεν θα είναι για πάντα. Και, επί τη ευκαιρία, αυτός ο όρος «κυβερνώσα αριστερά» θέλει κάποια διευκρίνηση, καθώς το «κυβερνώσα» δεν είναι μια  ιδιότητα μόνιμη ούτε  αυθύπαρκτη αλλά κατακτάται και ανακτάται  υπό προϋποθέσεις  και μια από αυτές είναι η ανάπτυξη των κοινωνικών κινημάτων και των  αγώνων.

Έχοντας ζήσει, λοιπόν τις πιο διαφορετικές φάσεις και καταστάσεις  δεν έχει  ομορφιά μόνο ο θερισμός,  και η σπορά έχει τη δικιά της αξία και γλυκιά ομορφιά…

* Σημεία από την ομιλία στην Κεντρική Επιτροπή του ΣΥΡΙΖΑ-ΠΣ 15-16/7/2023