“Ζούμε σε μια εποχή ραγδαίων αλλαγών… Οι αλλαγές αυτές διαμορφώνουν τεράστια συσσώρευση πλούτου. Το αποτέλεσμα αυτής της συσσώρευσης στο σημερινό παγκόσμιο σύστημα καπιταλισμού είναι η οικονομική, πολιτική, τεχνολογική και γνωστική ανισότητα”.

Με τις διαπιστώσεις αυτές αρχίζει το πρόγραμμα του ΠΑΣΟΚ. Και είναι αληθινές, όχι μόνο για το παγκόσμιο σύστημα αλλά και για την κάθε κοινωνία ξεχωριστά.

Κάθε πολιτική δύναμη, επομένως, που θέλει να ανατρέψει ή έστω να μειώσει αυτή την πολλαπλή και διευρυνόμενη ανισότητα είναι υποχρεωμένη να εισηγηθεί και να εφαρμόσει ένα διαφορετικό μοντέλο ανάπτυξης δηλαδή ένα διαφορετικό καθεστώς συσσώρευσης και αναδιανομής των αποτελεσμάτων αυτής της συσσώρευσης. Υπό τις παρούσες ιστορικές συνθήκες, το καθήκον αυτό είναι ταυτόσημο με την αναζήτηση μιας στρατηγικής ανάπτυξης που θα είναι εναλλακτική προς την κυρίαρχη νεοφιλελεύθερη στρατηγική, αφού η τελευταία, κατά κοινή ομολογία πλέον, προσδίδει στις ανισότητες εκρηκτικές διαστάσεις.

Οι συντάκτες του προγράμματος του ΠΑΣΟΚ, αποφεύγουν να αναμετρηθούν με το καθήκον αυτό. Μένουν στα συμπτώματα και τη διαχείρισή τους χωρίς να υπεισέρχονται στις βαθύτερες αιτίες και στην αντιμετώπισή τους. Αυτό, κατά τη γνώμη μου, αφαιρεί αξιοπιστία από το συνολικό πρόγραμμα ακόμη και από επιμέρους παροχές, τις οποίες προτείνουν.Η αξιοπιστία των παροχών

Το πρώτο πρόβλημα βέβαια έχει να κάνει με την αξιοπιστία του φορέα που κάνει την πρόταση και όχι με την πρόταση αυτή καθαυτή. Έχουν δίκιο οι συντάκτες του προγράμματος όταν λένε ότι “η γνώση μπορεί να πάει σε όλους” και “η τεχνολογία μπορεί να πάει παντού”. Όμως, τι έφερε ως τώρα τη χώρα μας στη θέση του ουραγού στους τομείς αυτούς; Ποιο μαγικό ραβδί θα την θέσει αύριο στη θέση του πρωτοπόρου, όπως υπόσχεται, τώρα, το πρόγραμμα του ΠΑΣΟΚ; Αν για το πρώτο έφταιξαν ποικίλοι φραγμοί και συμφέροντα, ποιες συγκεκριμένες πολιτικές υπόσχονται να άρουν αυτούς τους φραγμούς και να συγκρουσθούν με αυτά τα συμφέροντα;

Ορθά οι συντάκτες του προγράμματος λένε ότι “το επίδομα ανεργίας μπορεί να πάει στο 70% του μισθού”. Όμως, η ίδια υπόσχεση εδόθη και στις εκλογές του 1993. Ψηφίσθηκε μάλιστα και νόμος (ν.2294/94) που προέβλεπε ότι το επίδομα ανεργίας δε θα ήταν μικρότερο του 66% του μισθού. Δέκα χρόνια μετά, το ΠΑΣΟΚ παρέδωσε την εξουσία με το επίδομα ανεργίας να είναι στο 48% του μισθού! Επέτρεψε έτσι στη Ν.Δ. να θριαμβολογεί επειδή το αύξησε κατά τι.

Υπάρχει και ένα πρόβλημα αξιοπιστίας που προκύπτει από την εσωτερική συνοχή της συνολικής πολιτικής. Το παράδειγμα των πόρων είναι ενδεικτικό. Το πρόγραμμα του ΠΑΣΟΚ υπόσχεται πολλά σε πολλούς, αλλά δε θέλει να στερήσει τίποτα από κανέναν. Τα προτεινόμενα φορολογικά μέτρα, για παράδειγμα, οδηγούν σε μείωση των φορολογικών εσόδων και όχι σε αύξησή τους. Το πρόγραμμα του ΠΑΣΟΚ διστάζει ακόμη και στη φορολόγηση της “υπεραξίας” μετοχών και περιορίζει το θέμα στις βραχυχρόνιες συναλλαγές. Η ανάγκη για μείωση των εξοπλισμών αντικαθίσταται από την υπόσχεση για “εξορθολογισμό” τους.

Τέλος, οι συντάκτες του προγράμματος, αντιγράφοντας τεχνικές της Ν.Δ. καταφεύγουν σε επικοινωνιακά τεχνάσματα. Αρνούνται τη θεσμοθέτηση ενός ελάχιστου εγγυημένου εισοδήματος. Υπόσχονται, όμως, διπλασιασμό των αγροτικών συντάξεων από 277 ευρώ που είναι σήμερα στα 550. Αν η αύξηση δινόταν σύντομα θα ήταν σημαντική. Όμως, ο χρόνος υλοποίησης μένει ασαφής. Μπορεί να πάει στο τέλος της επόμενης τετραετίας δηλαδή το 2012. Πέραν αυτού δεν προβλέπεται τρόπος αναπροσαρμογής άρα οι συντάξεις, μετά την αύξησή τους, μπορεί να μείνουν στάσιμες για χρόνια. Η υποσχόμενη αύξηση καταλήγει έτσι να είναι βραδύτερη κι’ από εκείνη που υπήρξε στο πρόσφατο παρελθόν. Τα όρια της αναδιανομής

Το ζήτημα της αναδιανομής δεν εξαντλείται φυσικά σε κάποιες αποσπασματικές παροχές. Απαιτεί την αναβάθμιση της εργασίας (και της αμοιβής της), την ανακατανομή των φορολογικών βαρών, την προστασία των δημόσιων και κοινωνικών αγαθών και την ελεύθερη πρόσβαση σ’ αυτά, την καταπολέμηση της φτώχειας και την ανακατανομή πόρων υπέρ της προστασίας του περιβάλλοντος. Τι νόημα έχουν στ’ αλήθεια οι αναφορές στη “δίκαιη κοινωνία” και τη “δίκαιη διανομή” χωρίς σαφείς στόχους, αξιόπιστες και δεσμευτικές πολιτικές σ’ αυτούς τους τομείς;

Πέραν αυτού, η αναδιανομή δεν είναι αυτόνομη από την παραγωγή. Ποιο σύστημα παραγωγής, με ποιους φορείς, με ποια παραγωγική εξειδίκευση, με ποιο σύστημα εργασιακών σχέσεων και αμοιβών μπορεί να διασφαλίσει ταυτόχρονα αύξηση του πλούτου και της απασχόλησης, διεθνή βιωσιμότητα και ανταγωνιστικότητα, συμβατότητα με τις οικολογικές απαιτήσεις; Το πρόγραμμα του ΠΑΣΟΚ, είτε αγνοεί ερωτήματα που θα έπρεπε να απαντήσει είτε σιωπηρά αναθέτει την απάντησή τους στον αυτοματισμό των αγορών.

Οι συντάκτες του προγράμματος του ΠΑΣΟΚ, θεωρούν μάλλον σταθερό και αναλλοίωτο το σημερινό κόσμο. Και γι’ αυτό θέλουν να τον βελτιώσουν χωρίς να τον αλλάξουν. Όμως, το κυρίαρχο νεοφιλελεύθερο μοντέλο δεν παράγει μόνο ανισότητες, αλλά και αστάθεια, αντιθέσεις και κρίσεις. Μία  αιτία βασική, ωστόσο, είναι ότι ο πλούτος που, όπως λέει και το πρόγραμμα του ΠΑΣΟΚ στην εισαγωγή του, “συσσωρεύεται”, τα κέρδη και τα υπερκέρδη, δηλαδή, δε γίνονται παραγωγικές επενδύσεις. Όπως διαπιστώνουν και οι κεντρικοί τραπεζίτες, τα κέρδη γίνονται “υπερβάλλουσα ρευστότητα” που εκτονώνεται στα χρηματιστήρια και την κερδοσκοπία των ακινήτων. Αυτό οδηγεί σε “φούσκες” και κρίσεις. Πώς αυτά τα υπερσυσσωρευμένα κεφάλαια μπορούν να γίνουν επενδύσεις, θέσεις εργασίας, υποδομές, κοινωνικό κράτος;

Σ’ αυτά τα κρίσιμα όσο και θεμελιώδη ερωτήματα, το ΠΑΣΟΚ, μέσω του  προγράμματός του, εμφανίζεται ως ένα κόμμα, αφοπλισμένο θεωρητικά και ιδεολογικά, ενοχικά παραδομένο στην ηγεμονία του νεοφιλελευθερισμού. Όχι μόνο δεν ανοίγει έναν άλλο δρόμο, όπως επαγγέλλεται ο αρχηγός του, αλλά ούτε το επιχειρεί. Παγιδεύεται, αντίθετα, η όλη προσπάθεια σε μια ανούσια υμνολογία προς την “επιχειρηματικότητα” γενικώς, χωρίς προδιαγραφές ή ποιοτικά χαρακτηριστικά και τον “υγιή ανταγωνισμό”, χωρίς πλαίσια δημόσιου και κοινωνικού ελέγχου ως προς τη λειτουργία των αγορών και του ανταγωνισμού.

Το “πρόγραμμα” φέρνει, συμπερασματικά, πάνω του το βάρος από το έλλειμμα αξιοπιστίας του πολιτικού φορέα στον οποίο αναφέρεται και αντανακλά τη γενικότερη κρίση στρατηγικής της ευρωπαϊκής σοσιαλδημοκρατίας, χωρίς να υποδεικνύει κάποια αριστερή διέξοδο απ’ αυτήν. Αντίθετα, σε κάποια σημεία του, το πρόγραμμα του ΠΑΣΟΚ, αναζητά κοινωνική νομιμοποίηση “από τα αριστερά” σε κεντρικές επιλογές του νεοφιλελευθερισμού. Φαίνεται δε να αναζητά τη συναίνεση μάλλον, παρά την οργάνωση της ιδεολογικής και προγραμματικής αντιπαράθεσης με το νεοφιλελευθερισμό και με τη Ν.Δ.