Η επιλογή της Θεσσαλονίκης ως έδρα του οργανισμού για την υλοποίηση του “Συμφώνου Σταθερότητας για τη Νοτιοανατολική Ευρώπη” αποτελεί μια θετική εξέλιξη. Κυρίως, διότι ο αποκλεισμός της θα αποτελούσε μια πρόκληση. Δεν πρέπει, ωστόσο, να περάσει απαρατήρητο ότι για να επιτευχθεί αυτή η μεταστροφή των Ευρωπαίων χρειάστηκε η χώρα μας να καταφύγει στην απειλή του ΒΕΤΟ.

Από ‘κει και πέρα, τα πολλά και ηχηρά, που για μια ακόμη φορά ακούστηκαν, αποτελούν υπερβολές που εκθέτουν όσους τα λένε. Και θα περίμενε κανείς, αν όχι από την κυβέρνηση, τουλάχιστον από τους επιχειρηματίες της Θεσσαλονίκης να είναι πιο μετρημένοι, αφού αυτοί -είμαστε βέβαιοι- γνωρίζουν και την πραγματικότητα και το παρασκήνιό της.

Αλλά, όσο σημαντικό κι αν θεωρήσει κανείς το θέμα της “έδρας” σημαντικότερο, ασφαλώς, είναι το περιεχόμενο του από ίδρυση οργανισμού. Πρόκειται πράγματι για ένα “Σύμφωνο” που οδηγεί στην ανασυγκρότηση, την ανάπτυξη και τη σταθερότητα των Βαλκανίων; Ή θα αναπαράγει τις αντιθέσεις, τις ανισότητες και την αστάθεια της περιοχής;

Κάνει εντύπωση το γεγονός ότι αν εξαιρέσει κανείς ορισμένα εύστοχα σχόλια της κας Αδάμ στην “Ελευθεροτυπία” ουδείς φαίνεται να νοιάζεται για το συγκεκριμένο περιεχόμενο του συγκεκριμένου συμφώνου, το οποίο μάλιστα προαναγγέλθηκε από τη γερμανική προεδρία όσο διαρκούσε ο πόλεμος, ως “ελπίδα” για τους λαούς της περιοχής.

Ούτε γνωρίζουμε αν η ελληνική κυβέρνηση διατύπωσε κάποιες απόψεις, υπέβαλε κάποιες προτάσεις, προσπάθησε εν πάση περιπτώσει να επηρεάσει το περιεχόμενό του ή αρκέστηκε στη μάχη της “έδρας”.

Στο άρθρο αυτό θα διατυπώσουμε ορισμένες πρώτες εκτιμήσεις με βάση το τελικό σχέδιο του κειμένου του Συμφώνου Σταθερότητας, όπως το έχει διατυπώσει η γερμανική προεδρία.

1. Η αρχή του “διαίρει και βασίλευε”.

Μια βασική θέση του Συνδέσμου Βιομηχανιών της Βόρειας Ελλάδας και κοινή διαπίστωση του 6ου Βαλκανικού Επιχειρηματικού Συνεδρίου που έγινε στη Θεσσαλονίκη, ως προς το περιεχόμενο του Συμφώνου Σταθερότητας, είναι ότι το Σύμφωνο αυτό πρέπει “να περιλαμβάνει και να τυγχάνει της αποδοχής της Γιουγκοσλαβίας, η οποία θα μπορεί να διαπραγματεύεται και να συναλλάσσεται ελεύθερα, με τις γειτονικές της χώρες και τη διεθνή κοινότητα” (από την ομιλία του προέδρου του ΣΒΒΕ, κου Τακά).

Το Σύμφωνο Σταθερότητας, όχι μόνο δεν υιοθετεί αυτή την ορθή θέση, αλλά στηρίζεται στη λογική του “διαίρει και βασίλευε” των διακρίσεων και των εκβιασμών, λογική που φέρει μεγάλο μέρος της ευθύνης για τη βαλκανική κρίση.

Συγκεκριμένα, το Σύμφωνο Σταθερότητας (παρ. 11), ενώ καλεί το Μαυροβούνιο να πάρει μέρος στις δομές του, εξαιρεί απ’ αυτό τη Σερβία.

Από πολιτική άποψη το γεγονός αυτό αποτελεί μια ακόμη πρόκληση προς τους λαούς της Γιουγκοσλαβίας. Δείχνει την εμμονή της Δύσης στην πολιτική της διάσπασης, του παραπέρα τεμαχισμού και του εκβιασμού του σερβικού λαού.

Από αναπτυξιακή άποψη η επιλεκτικότητα αυτή δείχνει ότι οι εμπνευστές του σχεδίου αρνούνται το “ενιαίο” του Βαλκανικού χώρου και την ανάγκη της ολοκληρωμένης προσέγγισης και της συνανάπτυξής του. Όμως οι οδικές μεταφορές της Ελλάδας και της Βουλγαρίας εξαρτώνται άμεσα και σε μεγάλο βαθμό από τη Σερβία. Η οικονομία της FYROM εξαρτάται από τις οικονομικές δομές της Σερβίας. Και ο Δούναβης για να ξαναγίνει πλωτός ποταμός προϋποθέτει την αποκατάσταση και του γιουγκοσλαβικού τμήματός του. Τέλος, κάθε σοβαρός σχεδιασμός, ιδιαίτερα στο πεδίο των υποδομών, απαιτεί αυτός να έχει ως ορίζοντά του τον ενιαίο βαλκανικό χώρο που ο αποκλεισμός της Σερβίας ντε φάκτο διασπά. Ετσι, τόσο από πολιτική, όσο και από οικονομική άποψη, το σύμφωνο αυτό υπονομεύει αντί να προωθεί την ολοκλήρωση, τη συνεργασία και την συν-ανάπτυξη των Βαλκανίων.

2. Οι ευρωατλαντικές δομές.

Βασικό πρόβλημα των Βαλκανίων είναι η ιστορική παράδοση εναλλασσόμενων εξαρτήσεων της περιοχής από ποικίλες “προστάτιδες δυνάμεις”.

Το Σύμφωνο Σταθερότητας αντί να ενθαρρύνει τη χειραφέτηση των λαών και των κοινωνιών των βαλκανικών χωρών και να σέβεται την ελεύθερη επιλογή τους, αναπαράγει την ιδεολογία της εξάρτησης και της προστασίας.

Αν και σε κάποιο σημείο γίνεται αναφορά στην ένταξή τους σε διεθνείς δομές “της επιλογής τους” (παρ. 10) η δυνατότητα αυτή ακυρώνεται από την απαίτηση του Συμφώνου Σταθερότητας που θέλει τις χώρες της περιοχής ενταγμένες στις “ευρωατλαντικές δομές” (παρ. 8).

Ο όρος αυτός, προβάλλει ως προϋπόθεση για όλα τα άλλα, δηλαδή, τη βοήθειά τους, ακόμη και την προσέγγισή τους προς την Ε.Ε.

Το θέμα αυτό βέβαια έχει γενικότερες διαστάσεις, καθόσον αποκαλύπτεται το περιεχόμενο της ευρύτερης διευθέτησης Ε.Ε. – ΗΠΑ με την πρωτοκαθεδρία της δεύτερης σε θέματα ασφάλειας και άμυνας.

Και στο στενότερο, ωστόσο, βαλκανικό πλαίσιο ο όρος αυτός συνιστά ωμό εκβιασμό και απροκάλυπτη επέμβαση στις εσωτερικές υποθέσεις, ανεξάρτητων κρατών. Τέλος, ο όρος αυτός θα λειτουργήσει ως παράγοντας μελλοντικής αστάθειας, καθόσον δεν μπορεί να μην προκαλέσει τώρα ή στο μέλλον απάντηση της Ρωσίας.

3. Χορηγοί: Οι νέοι ρυθμιστές.

Σύμφωνα με αδημοσίευτη μελέτη – έκθεση των υπηρεσιών της Ευρωπαϊκής Ενωσης όλες οι χώρες της περιοχής έχουν υποστεί σημαντικές οικονομικές ζημιές από τους ΝΑΤΟϊκούς βομβαρδισμούς της Γιουγκοσλαβίας. Για διαφορετικούς λόγους η κάθε μία, όχι μόνο η Αλβανία και η FYROM, αλλά και η Βουλγαρία, η Ρουμανία, η Κροατία, η Σλοβενία αλλά και η χώρα μας έχουν υποστεί συγκεκριμένες ζημιές, με αποτέλεσμα η ως άνω έκθεση να επισημάνει τον κίνδυνο ακόμη και οικονομικών καταρρεύσεων. Τις επιπτώσεις αυτές αναγνωρίζει και μια δεύτερη έκθεση που συντάχθηκε από τις υπηρεσίες του Διεθνούς Νομισματικού Ταμείου και δημοσιεύτηκε στην “Ημερησία” (26.6.99) και η οποία, επίσης, θέτει το πρόβλημα όχι μόνο ανάπτυξης, αλλά και βιωσιμότητας χωρών της περιοχής.

Θα περίμενε λοιπόν κανείς ότι το όποιο Σύμφωνο Σταθερότητας θα άρχιζε με μια συγκεκριμένη αποτίμηση αυτών των πολεμικών καταστροφών και επιπτώσεων και θα συνοδευόταν από μια σαφή δέσμευση για την αποζημίωση και την αποκατάστασή τους.

Κι όμως, σ’ ολόκληρο το σύμφωνο δεν υπάρχει η λέξη “αποζημίωση”, ούτε φυσικά και καμία συγκεκριμένη αναγνώριση των καταστροφών του πολέμου. Αντί γι’ αυτό, υπάρχουν ευχές και το θέμα παραπέμπεται στους “χορηγούς” οι οποίοι καλούνται να δείξουν “γενναιοδωρία” (παρ. 41).

Οι αρχές όμως της “χορηγίας” είναι δεδομένες. Ο χορηγός ορίζει τους όρους και την τύχη της χορηγίας του. Με άλλα λόγια, έχει το πεπόνι άρα έχει και το μαχαίρι. Το Σύμφωνο Σταθερότητας, λοιπόν, όπως έχει δομηθεί, θα λειτουργήσει περισσότερο ως όπλο στα χέρια των πολυεθνικών και των κυβερνήσεών τους για μια επιλεκτική και αποσπασματική οικονομική διείσδυση στην περιοχή, παρά ως ένα συγκροτημένο σχέδιο αποκατάστασης των καταστροφών και ανοικοδόμησης της περιοχής.

4. Καπιταλισμός με διατάγματα.

Μπορεί το Σύμφωνο Σταθερότητας να μη λέει πολλά ως προς τη χρηματοδότησή του, λέει όμως πολλά αναλυτικά και συγκεκριμένα ως προς την πολιτική που πρέπει να ακολουθήσουν οι χώρες, προκειμένου να βοηθηθούν. Έτσι το Σύμφωνο Σταθερότητας (παρ. 10) δεν αφήνει καμία αμφιβολία ότι επιθυμεί οι αντίστοιχες κυβερνήσεις να εφαρμόσουν ένα σαφώς νεοφιλελεύθερο μοντέλο βασισμένο στις “ελεύθερες αγορές” και τις ιδιωτικοποιήσεις, ενώ δεν παραλείπει να υποδείξει και τη δημιουργία “ισχυρών κεφαλαιαγορών” θεωρώντας καθώς φαίνεται, την ανάπτυξη των χρηματιστηρίων ως την πιο άμεση προτεραιότητα των βαλκανικών χωρών και των εξαθλιωμένων λαών τους.

Το Σύμφωνο Σταθερότητας, λοιπόν, αποσκοπεί στη δημιουργία, κυρίως, μιας δομής και ενός μηχανισμού, με στόχο αυτός να λειτουργήσει ως μέσο πολιτικής πίεσης, επιβολής και εξάρτησης, παρά ως βοήθειας προς τις χώρες και την περιοχή. Πρόκειται για μια συνέχεια του πολέμου με άλλα μέσα.

Πρόκειται με άλλα λόγια για μια προσπάθεια επιβολής του νεοφιλελεύθερου καπιταλισμού με διατάγματα, από τα πάνω, χωρίς να υπολογίζονται οι δομικοί περιορισμοί και οι κοινωνικές συνέπειες.

Οι καταστροφικές συνέπειες, ωστόσο, τέτοιων εγχειρημάτων βίαιης προσαρμογής κοινωνιών σε “προκάτ” μοντέλα αναγνωρίστηκαν από πολλούς στην περίπτωση των χωρών της Νοτιοανατολικής Ασίας με αφορμή τις κρίσεις του περασμένου χρόνου. Επίσης, τα ρίσκα που εμπεριέχουν αυτές οι λογικές για τις κοινωνίες, αλλά και για την ευρύτερη ασφάλεια, αποτελούν κεντρικό θέμα ειδικής εισήγησης που πρόκειται να συζητηθεί στην επικείμενη 8η Σύνοδο της Κοινοβουλευτικής Συνέλευσης του ΟΑΣΕ που θα συνέλθει την ερχόμενη εβδομάδα.

Αν υπάρχει κάποιος κοινωνικός στόχος, αυτό είναι η διαμόρφωση μιας χρηματοοικονομικής ελίτ, δηλαδή ενός κοινωνικού στρώματος, το οποίο θα βοηθηθεί να οικειοποιηθεί τον κοινωνικό πλούτο (και να τον μοιραστεί με το ξένο κεφάλαιο), με όρους όμως χρηματιστηριακού καπιταλισμού και όχι του μαφιόζικου καπιταλισμού που κυριαρχεί σήμερα σε πολλές περιπτώσεις.

Ακόμη, όμως κι αν επιτύχει το μοντέλο αυτό, οι κοινωνικές συνέπειες θα είναι βαρύτατες. Η ανεργία και η φτώχεια θα πάρουν ακόμη μεγαλύτερες διαστάσεις. Η κοινωνική αποσύνθεση, η πολιτική αποσταθεροποίηση, η έξαρση του λαϊκισμού, των εθνικισμών και οι μαζικές μετακινήσεις οικονομικών μεταναστών θα είναι η πιο πιθανή έκβαση.

Το αίτημα, συνεπώς, για ένα Σύμφωνο Ειρήνης Σταθερότητας και Ισότιμης Συνανάπτυξης της περιοχής παραμένει και επίκαιρο και επιτακτικό. Για να ανοίξει όμως ο δρόμος προς την ικανοποίησή του, πρέπει να γίνει υπόθεση των ίδιων των λαών της περιοχής, και πριν απ’ όλα των δυνάμεων που ευαισθητοποιήθηκαν και αντιστάθηκαν στον πόλεμο. Μπορεί να αποτελέσει το θετικό περιεχόμενο για μια σταθερή συνέχιση και διεύρυνση του αντιπολεμικού κινήματος στη χώρα μας, τα Βαλκάνια και την Ευρώπη.