Η ΑΡΙΣΤΕΡΑ ΤΟΥ ΦΑΡΑΚΟΥ

 Ελέχθησαν πολλά, τις μέρες αυτές, για το Φαράκο της Αριστεράς. Υπάρχει όμως και ένα άλλο κεφάλαιο που είναι η Αριστερά του Φαράκου.

 Βεβαίως δεν είναι εύκολο να μιλήσει κάποιος ούτε για το ένα ούτε για το άλλο. Και τούτο γιατί το εκτενές και πυκνογραμμένο βιβλίο της ζωής του Φαράκου δε μπορεί να διαβασθεί διαγωνίως. Κάθε σελίδα έχει τη δική της σημασία.

  Θα ήταν άτοπο, επομένως, να επιχειρήσω στις γραμμές που ακολουθούν έστω και μια αδρή σκιαγράφηση της προσωπικότητας του Φαράκου. Μερικές ψηφίδες μόνο από το πλούσιο και πολύχρωμο – παρά τη γκρίζα εικόνα που ορισμένοι του κατασκεύασαν –ψηφιδωτό της ζωής του Φαράκου θα ξεχωρίσω. Και τούτο για να δείξω την πολυεπίπεδη όσο και εν πολλοίς υποτιμημένη συμβολή του Φαράκου στον αντιδικτατορικό αγώνα, την εξέλιξη του ΚΚΕ και του αριστερού κινήματος γενικότερα.

 Προσωπικά, φοιτητής ακόμη, γνώρισα το Φαράκο μέσα από τα γραπτά του. Με προκαταλήψεις πολλές και δυσπιστία μεγάλη τα προσέγγισα. Δεν ένοιωσα μεγάλο ενθουσιασμό. Εγώ απαντήσεις έψαχνα. Τα γραπτά του Φαράκου ερωτήματα μου έθεταν. Γιατί ένας πρώην αντάρτης, εξόριστος τώρα σε χώρες μακρινές, κάθησε και έγραψε ένα ολόκληρο βιβλίο για την «ενεργειακή οικονομία της Ελλάδας», αντί να γράψει, ας πούμε, για την επανάσταση; Γιατί μέσα στις φυλακές της χούντας, αντί να μας πει πώς να οργανώσουμε την παράνομη δράση, αυτός ασχολείται με την “επιστημονικοτεχνική επανάσταση” και τις επιπτώσεις της στην κοινωνία και την εργατική τάξη; Γιατί, ενώ ο πόλεμος με τους .”αναθεωρητές” του ΚΚΕ εσωτερικού μαίνεται, αυτός, εν έτει 1968,  γράφει ένα ολόκληρο βιβλίο για τα 100 χρόνια από την έκδοση του πρώτου τόμου του Κεφαλαίου του Μαρξ για να μας πει τι; Ότι ο Μαρξισμός είναι ένα σύστημα ανοιχτό και ότι πρέπει να κάνουμε διάλογο ακόμη και με μη μαρξιστές;

 Πρέπει να αναγνωρίσω ότι μόνο μετά από καιρό άρχισα να συνειδητοποιώ και να διακρίνω μέσα από τα γραπτά του Φαράκου μια άλλη αριστερά.

 Μια αριστερά που δεν υποτάσσεται στον εμπειρισμό, αλλά για την επίτευξη του σκοπού της στηρίζεται στη γνώση, τη θεωρία, αυτή που θεμελίωσε ο Μαρξ ως μια ανοιχτή όμως και αναπτυσσόμενη θεωρία.

 Μια Αριστερά  που δεν εξαντλείται στα άμεσα πρακτικά καθήκοντα, αλλά αναζητά το καινούριο, το ερευνά και αναθεμελιώνει, στο έδαφος αυτής της έρευνας, τα οράματα και τη στρατηγική της.

 Μια Αριστερά,  τέλος, που θέλει πέρα από την υπεράσπιση των αδυνάτων να ηγεμονεύσει ευρύτερα με τις ιδέες και τις προτάσεις της για την επίλυση των προβλημάτων της κοινωνίας.

Αυτή η Αριστερά, στην οποία συχνά με έναν τρόπο υπαινικτικό ή συμβολικό αναφερόταν ο Φαράκος, δεν υπήρχε, βεβαίως, ούτε στο προδικτατορικό ΚΚΕ ούτε και αλλού.

Κι όχι μόνο αυτό, αλλά  το μεγαλύτερο μέρος των νέων που είχαμε ενταχθεί στους Λαμπράκηδες και στη συνέχεια στον αντιδικτατορικό αγώνα, βλέπαμε επιφυλακτικά όλα τα υφιστάμενα σχήματα της Αριστεράς. Το ΚΚΕ, ειδικά, μας συγκινούσε ως ιστορία, αλλά μας απωθούσε η θεωρητική του στειρότητα, ο στεγνός εμπειρισμός του και άλλα. Η διάσπαση του ΚΚΕ, το 1968, και η δημιουργία του ΚΚΕ εσωτερικού ενέτεινε την απογοήτευση και τα διλήμματά μας. Διότι εκείνο που ψάχναμε πολλοί και πολλές από μας, δεν ήταν ένα κόμμα για να ενταχθούμε, αλλά μια αριστερά για την οποία άξιζε τον κόπο να εργασθούμε και, μέσω αυτής, να αγωνισθούμε για τη δημοκρατία και το σοσιαλισμό.

Ο Γρ. Φαράκος ήταν μεταξύ εκείνων που με το έργο τους  και τη στάση τους έπεισαν εμένα και πολλούς άλλους ή μας έδωσαν το άλλοθι που ψάχναμε πως, όχι μόνο μια άλλη αριστερά μπορούσε να υπάρξει, αλλά   και πως ο πιο πρόσφορος δρόμος γι’ αυτήν ήταν να την επιδιώξουμε μέσα από το κέλυφος του ΚΚΕ. Πάνω  σ’ αυτόν τον άτυπο και μη συνειδητοποιημένο αρχικά δεσμό κτίστηκε η σχέση μου με το Γρηγόρη Φαράκο. Μια σχέση που στηρίχθηκε αποκλειστικά στην αμοιβαία εκτίμηση και στα κοινά οράματα.

Η συνεισφορά, συνεπώς, του Φαράκου στο ΚΚΕ δεν εξαντλείται στην άμεση δράση του, στο συγκεκριμένο έργο που επιτέλεσε σε πολλούς τομείς, αλλά στην ευρύτερη επιρροή που άσκησε σε ολόκληρες γενιές.

 Αυτός ο διπλός τρόπος επίδρασης του Φαράκου στα πράγματα, ο άμεσος, μέσω της δικής του βιωματικής συμμετοχής, αλλά και ένας  έμμεσος μέσω του  παραδείγματός του είναι κάτι που χαρακτηρίζει τη συνολική παρουσία του.

  Η συμβολή π.χ. του Φαράκου στον αντιδικτατορικό αγώνα δεν εξαντλείται στην παράνομη είσοδό του στην Ελλάδα και στη δράση έξω και μέσα από τις φυλακές. Ίσως μεγαλύτερη ήταν η συμβολή του Φαράκου μέσω της συμβολικής εμβέλειας της δράσης του όταν εκείνος ήταν φοιτητής του ΕΜΠ, καπετάνιος του λόχου «Λόρδος Μπάυρον», που υπερασπίστηκε την πύλη του Πολυτεχνείου από τα αγγλικά τανκ κατά τα Δεκεμβριανά. Εκείνο το ιστορικό γεγονός, μέρος της συλλογικής μνήμης, λειτούργησε ως το πιο καταλυτικό επιχείρημα σ’ εκείνη τη δύσκολη φάση της αμηχανίας και των αμφιβολιών ότι ναι,  και σήμερα (στα χρόνια της Χούντας δηλαδή) μπορεί να υπάρξει ένα ανάλογο κίνημα κατά της χουντικής κατοχής.

 Γι’ αυτό και ο Φαράκος δεν έχει ανάγκη από αγιογραφίες ή μετά θάνατον φωτοστέφανα. Ευτύχησε να ζήσει μια ζωή γεμάτη προκλήσεις, από τις οποίες δεν απέφυγε ούτε παρέκαμψε καμιά, ακόμη κι όταν αφορούσαν στη ζωή ή τη σωματική του ακεραιότητα. 

 Όχι, ο Φαράκος δεν ήταν ο Έλληνας Γκράμσκι.  Αλλά δεν ήταν ούτε ο πρώην δογματικός που στα γεράματά του έγινε ανανεωτής. Είχε, από κάποιο σημείο και μετά, συνειδητοποιήσει τα όρια του ΚΚΕ και του μοντέλου σκέψης που αυτό εκπροσωπούσε.  Αλλά ποτέ δεν έδρασε για τη διάλυσή του, όπως οι συκοφάντες του – η σημερινή ηγεσία  του ΚΚΕ- τον κατηγορούν. Αντίθετα ο Φαράκος είχε, κατά τη γνώμη μου, – μαζί με τον Φλωράκη – τη μεγαλύτερη προσωπική συμβολή στην αναζωογόνηση του ΚΚΕ μετά τη μεταπολίτευση. Και όχι μόνο αυτό, αλλά εργάσθηκε για την ανανέωσή του, και μέσα απ΄ αυτήν για την ενδυνάμωσή του

Δεν ξέρω ποια ολομέλεια του ΚΚΕ και σε πόσες δεκαετίες θα αναγνωρίσει δημόσια το λάθος και θα διορθώσει τις μικρότητες των σημερινών ηγετών του ΚΚΕ. Εκείνο που γνωρίζω από πρώτο χέρι, είναι ότι όταν ο Φαράκος αποφάσισε να κάνει στην άκρη, να παραιτηθεί, δηλαδή, από τη θέση του Γενικού Γραμματέα του ΚΚΕ και να προτείνει εμένα για τη θέση αυτή, το έκανε όχι μόνο επειδή, κατά τη γνώμη του, μπορούσα να συμβάλω στην υπόθεση της ανανέωσης, αλλά και επειδή γνώριζε ότι ήμουν της άποψης ότι η συνολική ανανέωση και ανάπτυξη του αριστερού κινήματος, προϋπέθετε την ύπαρξη ενός ανανεωμένου και ισχυρού ΚΚΕ και όχι τη διάλυση ή τη διάσπαση ή τον αποχρωματισμό του με αλλαγή των συμβόλων του. Τόσο τη διάλυση όσο και τη διάσπαση του ΚΚΕ τη θεωρούσα “δώρο” στο δικομματισμό και το δήλωνα δημόσια.

Η άποψη λοιπόν ότι ο Φαράκος ήθελε τη διάλυση του ΚΚΕ και μάλιστα ότι εργάσθηκε γι’ αυτήν, έχει τόση σχέση με την αλήθεια όση έχει η άποψη κάποιων άλλων ηγετών του ΚΚΕ ότι ο Κορδάτος, ο Μάξιμος, ο Σιάντος, ο Ζαχαριάδης, ο Πλουμπίδης και τόσοι άλλοι αγωνιστές ήταν “πράκτορες του ταξικού εχθρού”.

Η άλλη Αριστερά, που οραματίσθηκε ο Φαράκος, είναι σήμερα πιο αναγκαία. Αλλά η εκκόλαψή της δε μπορεί και δεν πρέπει να κλειστεί μέσα σε κάποιο κομματικό κέλυφος. Αντίθετα, πρέπει να κατανοηθεί με όρους κοινωνίας, κινημάτων, εστιών δράσης και σκέψης, ως μια παγκόσμια διαδικασία, που, έστω αργά, βασανιστικά, έχει πάντως τεθεί σε κίνηση.