Χαιρετισμός στην εκδήλωση του Ινστιτούτου Εναλλακτικών Πολιτικών ΕΝΑ με θέμα «Έρευνα, Καινοτομία και η Ευρωπαϊκή προοπτική» στο Εθνικό Ίδρυμα Ερευνών.

Καλημέρα σε όλες και όλους.

Παρόλο που όπως ελέχθη, είμαστε σε μια προεκλογική περίοδο, ενόψει των ευρωεκλογών, το σημερινό θέμα είναι από αυτά τα οποία αξίζει να συζητήσουμε. Είχαμε και πριν από δύο χρόνια στο Ινστιτούτο Εναλλακτικών Πολιτικών ΕΝΑ, πάλι μια συζήτηση με αφορμή ένα βιβλίο του κ. Χατζηιωσήφ και, κατά μία έννοια, ορισμένες τουλάχιστον πτυχές της σημερινής συζήτησης θα τις έβλεπα ως συνέχεια εκείνης, για όσους ήταν παρόντες. Και τότε εξετάσαμε τη στρατηγική σημασία που έχουν αυτές οι εξελίξεις γενικά και ειδικά σε ό,τι αφορά την Ευρώπη.

Εκείνο που θα ήθελα να πω, χαιρετίζοντας αυτήν την εκδήλωση, είναι ότι η Καινοτομία και η Έρευνα βρίσκονται στον πυρήνα της Εθνικής Αναπτυξιακής Στρατηγικής και η χώρα μας, για πρώτη φορά, έχει μία στρατηγική η οποία αποτελεί το πλαίσιο και την κατεύθυνση στην οποία κινούμαστε. Βρίσκεται στον πυρήνα της, διότι η μετάβαση στο νέο υπόδειγμα ανάπτυξης, την οποία επιδιώκουμε, μιας ανάπτυξης βιώσιμης, διατηρήσιμης, χωρίς αποκλεισμούς μπορεί να γίνει μόνο αν στηριχθούμε στις υλικές και στις άυλες δυνάμεις που εμπεριέχονται στη γνώση, την έρευνα, την καινοτομία, τη συνεργασία, το σχεδιασμό, τη συμμετοχή της κοινωνίας.

Τα τελευταία χρόνια, μπορούμε να εντοπίσουμε ορισμένες ελπιδοφόρες εξελίξεις, παρά την κρίση και παρά τους περιορισμούς των μνημονίων, που είχαμε ως πρόσφατα, όπως είναι η αύξηση των δαπανών για την Έρευνα, όπως είναι η προώθηση σημαντικών δράσεων στην κατεύθυνση του ενεργειακού και του ψηφιακού μετασχηματισμού, όπως είναι η ενίσχυση νέων ερευνητών, καθώς και η στροφή αρκετών, θα έλεγα, επιχειρήσεων στην καινοτομία και την εξωστρέφεια, αρκετών για τα ελληνικά δεδομένα.

Ενόψει όμως των ραγδαίων εξελίξεων που συντελούνται διεθνώς και των προκλήσεων της 4^ης Βιομηχανικής Επανάστασης, αλλά και για την ενίσχυση και τη διατηρησιμότητα των θετικών τάσεων που προανέφερα, θα πρέπει να περάσουμε από τις επιμέρους δράσεις και τα αποσπασματικά μέτρα, σε μία συνολική πολιτική, σε μία συνολική στρατηγική για την Έρευνα και την Καινοτομία στη χώρα μας.

Ο επικείμενος σχεδιασμός για τη νέα Προγραμματική Περίοδο 2021-2030, ο οποίος στην πραγματικότητα έχει ξεκινήσει -εντός ολίγου θα βγει και η πρώτη εγκύκλιος από το Υπουργείου Οικονομίας και Ανάπτυξης που θα θέτει το πλαίσιο- αποτελεί νομίζω την ευκαιρία, αλλά και το κατάλληλο πλαίσιο για ένα διάλογο που θα αφορά στους στόχους, στην κατανομή των πόρων και στις επιλογές με τις οποίες θα προχωρήσουμε τα επόμενα χρόνια, με τη φιλοδοξία να κάνουμε την επόμενη δεκαετία 2020-30, μία δεκαετία του μεγάλου και διαρκώς αναβαλλόμενου μετασχηματισμού, που έχουν ανάγκη η ελληνική οικονομία και η ελληνική κοινωνία.

Πολλές από τις αποφάσεις αυτές θα εξαρτηθούν και από τις εξελίξεις στην Ευρώπη. Με την έννοια αυτή, οι ευρωεκλογές είναι καθοριστικές, καθώς το αποτέλεσμά τους θα επηρεάσει, για να μην πω θα καθορίσει, αυτές τις επιλογές οι οποίες αναμένεται να σημαδέψουν τις εξελίξεις για πολλά χρόνια.

Και έρχομαι, ακριβώς, στο δεύτερο σημείο που ήθελα να αναφέρω, ότι δηλαδή, η Έρευνα και Καινοτομία αποτελούσαν πάντα, αλλά πολύ περισσότερο αποτελεί στις μέρες μας, ένα πεδίο παγκόσμιου ανταγωνισμού, ο οποίος μάλιστα εντείνεται και παίρνει πολλές μορφές.

Μπορεί στη δημοσιότητα να υπάρχει το θέμα των δασμολογικών συζητήσεων και του εμπορικού πολέμου ανάμεσα στις ΗΠΑ και την Κίνα, ή τα μέτρα-εμπάργκο προς τη Ρωσία ή οι συζητήσεις στην Ευρώπη για μέτρα ελέγχου των Ξένων Επενδύσεων σε στρατηγικούς τομείς, αλλά νομίζω το υπόβαθρο όλων αυτών, ο πυρήνας, το διακύβευμα του ανταγωνισμού, είναι το τεχνολογικό προβάδισμα και ιδίως ο έλεγχος των εξελίξεων σε τεχνολογίες αιχμής. Είτε αυτή είναι η τεχνητή νοημοσύνη είτε είναι άλλες πτυχές αυτών των τεχνολογικών εξελίξεων. Κανείς δεν μπορεί να προβλέψει ακριβώς πού θα καταλήξει και ποιες μορφές θα πάρει στο μέλλον αυτός ο ανταγωνισμός.

Στον αγώνα αυτό η Ευρώπη προσέρχεται χωρίς ενιαία στρατηγική, αλλά και κυρίως χωρίς μία στρατηγική που να αντιμετωπίζει τις ασυμμετρίες και τις ανισότητες που τη χαρακτηρίζουν και σήμερα. Έτσι, ο κίνδυνος περαιτέρω διεύρυνσης των ανισοτήτων, ακόμη και περιθωριοποίησης χωρών, εάν δεν αλλάξει η ευρωπαϊκή πολιτική, είναι υπαρκτός.

Είναι γεγονός ότι τα τελευταία χρόνια υπάρχει μία κινητικότητα σε ευρωπαϊκό επίπεδο. Σε επίπεδο εθνικών κρατών, είναι πιο εμφανής η δράση της Γερμανίας και η στρατηγική της, πρόσφατα είχαμε και τις προτάσεις του γερμανικού Υπουργείου Οικονομικών. Είναι η κινητικότητα γύρω από τις προσπάθειες αναβίωσης με νέους όρους του γάλλογερμανικού άξονα. Είναι οι προτάσεις των «Φίλων της Βιομηχανίας» όπως λέγονται, μία ομάδα από 20 περίπου χωρών στην Ευρώπη, στις οποίες συμμετέχουμε και εμείς, η οποία προσπαθεί να συνδέσει τα θέματα αυτά με την ιδέα μιας νέας ευρωπαϊκής βιομηχανικής πολιτικής. Και είναι και ορισμένες πρωτοβουλίες της ίδιας της Ευρωπαϊκής Επιτροπής.

Παρόλο, όμως, που υπάρχει αυτή η κινητικότητα και παρόλο που αυτή η κινητικότητα έχει ως θετικό, το ότι δημιουργείται, ανοίγει μία ατζέντα συζητήσεων και μάλιστα τίθενται προς συζήτηση και θέματα ταμπού, όπως είναι οι κρατικές ενισχύσεις, όπως είναι ο ανταγωνισμός, όπως είναι η νομοθεσία κατά των μονοπωλίων και αρκετά αλλά, όλη αυτή η συζήτηση φοβάμαι γίνεται υπό το πρίσμα των λεγόμενων «παγκόσμιων πρωταθλητών». Η ιδέα δηλαδή είναι ότι η Ευρώπη για να αντιμετωπίσει τις παγκόσμιες προκλήσεις, θα πρέπει να διαμορφώσει, να συμβάλει στο να υπάρξουν επιχειρήσεις, επιχειρηματικοί όμιλοι, οι οποίοι να μπορούν να ανταγωνίζονται παγκοσμίως στα πεδία αυτά και σε άλλα. Μάλιστα, το βασικό επιχείρημα, που μπορεί να βρει κανείς στα ευρωπαϊκά κείμενα, είναι ότι μεταξύ των 50 μεγάλων παγκόσμιων τεχνολογικών κολοσσών, μόνο τέσσερις ή πέντε είναι ευρωπαϊκής προέλευσης.

Το ερώτημα όμως είναι, κατά πόσο μία τέτοια στρατηγική με αυτόν τον κεντρικό στόχο μπορεί να αντιμετωπίσει τα προβλήματα της Ευρώπης, τα κοινά προβλήματα της Ευρώπης, αλλά και να απαντήσει στις διαφοροποιημένες ανάγκες των κρατών-μελών και ιδίως των λιγότερο αναπτυγμένων κρατών. Επομένως, βρισκόμαστε σε μία κατάσταση όπου οι κίνδυνοι από την απραξία, του να μη γίνει τίποτα, συνυπάρχουν με κινδύνους και απειλές από μία στρατηγική, η οποία, όπως είπα, δεν αντιμετωπίζει τις υφιστάμενες ανισότητες, αλλά ενέχει τον κίνδυνο να υπάρξουν και νέες.

Από την άποψη, λοιπόν αυτή, είναι φανερό ότι μόνο ένα ευρύ μέτωπο, πολιτικό μέτωπο αριστερών, οικολογικών και ευρύτερα προοδευτικών δυνάμεων, θα μπορούσε να σπάσει αυτό το διαγραφόμενο αδιέξοδο, να ανοίξει ένα νέο δρόμο για τέτοιες αλλαγές και τέτοιες πολιτικές, οι οποίες θα απαντούν τόσο στα συνολικά προβλήματα της Ευρώπης όσο και στις ανάγκες των επιμέρους κρατών-μελών.

Ερχόμαστε έτσι νομίζω, στην καρδιά του θέματος που συζητούμε, το οποίο είναι το γεγονός ότι ποτέ οι τεχνολογίες, οι καινοτομίες, η έρευνα, δεν ήταν ουδέτερες. Πάντα οι συνέπειες διαφοροποιούνται και σε επίπεδο κρατών και εντός των κοινωνιών. Το θέμα αυτό, μπορεί κανείς να πει ότι τεκμηριώνεται πλήρως από τις εμπειρίες και από τη γνώση, από προηγούμενες τεχνολογικές και επιστημονικές επαναστάσεις που ζήσαμε. Δεν υπάρχουν μηχανισμοί αυτόματης διάχυσης των θετικών συνεπειών, είτε σε κλίμακα κοινωνίας είτε σε κλίμακα ευρύτερων ενοτήτων, χωρών, κρατών κ.λπ. Οι δυνατότητες και οι κίνδυνοι πάνε μαζί.

Επομένως, η εξέλιξη της τεχνολογίας χωρίς κοινωνικό και πολιτικό έλεγχο μπορεί εύκολα να οδηγήσει σε μία κόλαση, παρόλο που υπόσχεται έναν παράδεισο. Μπορεί να οδηγήσει σε απειλή για τη δημοκρατία, ενώ παρέχει θεωρητικά τις δυνατότητες για διεύρυνσή της. Μπορεί να οδηγήσει σε νέες μεγαλύτερες ανισότητες, παρόλο που η τεχνολογία έχει τη δυνατότητα, αν χρησιμοποιηθεί κατάλληλα, να συμβάλλει στη μείωση των ανισοτήτων.

Το πραγματικό ερώτημα λοιπόν, νομίζω πως είναι, όχι αν και πώς θα αναπτύξουμε την Καινοτομία γενικώς, αλλά ποιες καινοτομίες και για ποιο σκοπό; Πώς οι καινοτομίες θα υπηρετήσουν τις κοινωνικές ανάγκες; Πώς θα γίνουν μέσο βελτίωσης της ζωής των πολιτών, των πολλών;

Στα ερωτήματα αυτά, τον πρώτο λόγο τον έχουν η πολιτική, η δημοκρατία και η κοινωνία. Πέρα, λοιπόν, από την τεχνολογική καινοτομία, σημασία και μάλιστα μεγαλύτερη, νομίζω πως έχει η κοινωνική και η πολιτική καινοτομία. Με την έννοια ακριβώς ότι, οι αλλαγές, οι κοινωνικές και πολιτικές καινοτομίες, είναι αυτές οι οποίες μπορούν να καθορίσουν το πώς τα θετικά, τα πλεονεκτήματα, οι δυνατότητες των τεχνολογικών καινοτομιών μπορούν να γίνουν όφελος και προστιθέμενη αξία για την κοινωνία.

Με τον όρο κοινωνικές και πολιτικές καινοτομίες εννοώ φυσικά τρόπους, μεθόδους, μέσω των οποίων η γνώση, η έρευνα, η καινοτομία γίνεται δύναμη κοινωνικού μετασχηματισμού. Δύναμη κοινωνικής προόδου. Δύναμη μετασχηματισμού που οδηγεί σε βιώσιμες και κοινωνικά δίκαιες δομές.

Στη χώρα μας, η σημερινή κυβέρνηση, παρά τις αντίξοες συνθήκες που είχε να αντιμετωπίσει, είχε επίγνωση αυτού του γεγονότος και ιδίως τώρα βγαίνοντας από τα μνημόνια, αλλά και πιο πριν προσπάθησε να προωθήσει τέτοιου τύπου αλλαγές, καινοτομίες, οι οποίες να συμβάλουν στους τρόπους που προανέφερα.

Παραδείγματος χάριν, η προσπάθειά μας να εισάγουμε ένα παράλληλο χρηματοπιστωτικό σύστημα, το οποίο να διέπεται από κοινωνικούς σκοπούς, να υπηρετεί κοινωνικούς σκοπούς και όχι το κέρδος, όπως γίνεται με τις κλασικές τράπεζες∙ η προσπάθειά μας να θεσμοθετήσουμε μικροπιστώσεις, οι οποίες να μπορούν να δίνονται σε αυτούς που έχουν ανάγκη∙ η θέσπιση των ενεργειακών κοινοτήτων, τα Περιφερειακά Συνέδρια τα οποία μας έδωσαν τη δυνατότητα να συζητήσουμε με φορείς της κοινωνίας∙ πρωτοβουλίες που έχουμε ξεκινήσει για τη σύνδεση διαφορετικών παραγωγικών τομέων, όπως είναι ο τουρισμός, η αγροδιατροφή ή γύρω από το φάρμακο∙ νέοι θεσμοί όπως, το μεταφορικό ισοδύναμο, που να μπορούν να σπάσουν ένα μέρος της ανισότητας που προκαλείται από κάποιες δυσκολίες του να μένει κανείς σε ένα νησί∙ ο σχεδιασμός και η διεύρυνση του ρόλου της Αυτοδιοίκησης, ο σχεδιασμός νέων δράσεων για την Αυτοδιοίκηση και πολλά άλλα, αποτελούν ψήγματα προς αυτή την κατεύθυνση.

Σημαντικό νομίζω είναι -και να ολοκληρώσω- ότι μία κοινωνία δεν μπορεί να επωφεληθεί από τις τεχνολογικές εξελίξεις, όσο σημαντικές και αν είναι αυτές, εάν η ίδια δεν κάνει εκείνες τις αλλαγές, στο κοινωνικό και πολιτικό επίπεδο, που θα της επιτρέψουν να οικειοποιηθεί αυτές τις τεχνολογικές εξελίξεις.

Βεβαίως μία αριστερή δύναμη δεν μπορεί να κυβερνά, υπό συνθήκες μάλιστα σαν τις σημερινές και να μπορεί να απαντά σε προβλήματα του λαού και της κοινωνίας, αν η ίδια δεν καινοτομεί διαρκώς, αν δεν προσπαθεί να βρίσκει ή να  ανοίγει ο δρόμους,  που να βοηθούν στην επίλυση των προβλημάτων. Εάν δεν συγκροτεί διαρκώς κοινωνικές και πολιτικές συμμαχίες, που δημιουργούν εκείνη την δύναμη που είναι αναγκαία για κάθε αλλαγή.

Νομίζω ότι ενόψει των ευρωεκλογών και στη συνέχεια, ενόψει των εθνικών εκλογών, θα πρέπει να ανακεφαλαιώσουμε κριτικά, όλη την εμπειρία του ζήσαμε, να δούμε αυτά τα οποία πετύχαμε, να δούμε εκεί που δεν πετύχαμε γιατί δεν πετύχαμε και τι συμπεράσματα βγαίνουν, ούτως ώστε, με μεγαλύτερη ακόμη αυτοπεποίθηση και σιγουριά, να διεκδικήσουμε μία νέα τετραετία από τον ελληνικό λαό, για να μπορέσουμε να ολοκληρώσουμε και να εδραιώσουμε μία πρακτική κοινωνικής και πολιτικής καινοτομίας προς όφελος του λαού.

Σας ευχαριστώ.