Ομιλία στην εκδήλωση της ΝΕ ΣΥΡΙΖΑ – ΠΣ Πειραιά για την παρουσίαση του συλλογικού τόμου σε επιμέλεια Ευκλείδη Τσακαλώτου «Με την Πλάτη στον Τοίχο – Διαπραγματεύσεις για την οικονομία και την κοινωνία 2015-2019».

To βίντεο της ομιλίας

Όλη η ομιλία

 Το ιστορικό δίπολο

Από τον 19ο αιώνα έχουν διαμορφωθεί στη χώρα μας δυο σχολές σκέψης σε ό,τι αφορά τις σχέσεις μας με την Ευρώπη. Η μια είναι η σχολή της ενεργητικής  πολιτικής και η δεύτερη είναι η σχολή της «αψόγου στάσεως» όπως έχει αποκληθεί. Η πρώτη θεωρούσε ότι πρέπει να συγκροτούμε σχέσεις και συμμαχίες με βάση πρωτίστως τις δικές μας ανάγκες και συμφέροντα και να τα διεκδικούμε ενεργητικά στο πλαίσιο της Ευρώπης, ως τμήμα της Ευρώπης.  Η δεύτερη θεωρούσε ότι τηρώντας «άψογη στάση» έναντι των Ευρωπαίων, οι τελευταίοι θα αναγνωρίζουν και θα ικανοποιούν αυτοβούλως τα δίκαιά μας.

Αυτή η αντίθεση, υπό διάφορες μορφές,  είναι διαρκώς παρούσα, άλλοτε εμφανώς και άλλοτε  συγκαλυμμένα, σε όλη τη σύγχρονη ιστορία μας. Ήταν παρούσα για παράδειγμα τη δεκαετία του 1970 και ‘80 όταν ο Ανδρέας Παπανδρέου αλλά και ο Κωνσταντίνος Καραμανλής  εκατηγορούντο ότι  δεν τηρούσαν  «άψογη στάση» και δεν ήταν σε πλήρη ευθυγράμμιση με τη Δύση. Ήταν παρούσα με αντίστροφο τρόπο το   2008-2010 όταν οι τότε πολιτικές ηγεσίες της Ελλάδας, ενώ έβλεπαν ή έπρεπε να βλέπουν ότι «πηγαίναμε στα βράχια» και οι Ευρωπαίοι δεν έκαναν τίποτα για να  αποτρέψουν την επερχόμενη χρεοκοπία,  ακολούθησαν παθητική στάση απέναντι στις εξελίξεις που τελικά οδήγησαν στη χρεοκοπία και  στα μνημόνια. Ήταν παρούσα στα χρόνια των μνημονίων στη διάρκεια των οποίων η «άψογος στάση» ταυτίστηκε με την παθητική αποδοχή του επικυρίαρχου ρόλου της τρόικα. Αλλά και σήμερα, μια από τις εκδοχές αυτής της ίδιας αντίθεσης που φαίνεται να διχάζει ακόμη και  την κυβερνητική παράταξη είναι αν η Ελλάδα πρέπει να λειτουργεί ως «προκεχωρημένο φυλάκιο» της Δύσης, όπως υποστηρίζει ο πρωθυπουργός κ. Μητσοτάκης ή ως γέφυρα Δύσης και Ανατολής, με τον δικό της ρόλο στα Βαλκάνια και την Ευρώπη. Στο πλαίσιο αυτό πρέπει να δούμε και το 2015. Η στρατηγική του ΣΥΡΙΖΑ εγγράφεται σ’ αυτήν την ιστορική αντίθεση καθώς σε τελευταία ανάλυση αποσκοπούσε στην ανάκτηση της λαϊκής κυριαρχίας και της δυνατότητας  αυτοκαθορισμού του μέλλοντός μας  ως ισότιμο  μέλος της Ευρωπαϊκής Ένωσης.

Αυτή η στρατηγική της ενεργητικής στάσης, όπως ήδη φάνηκε, δεν ήταν δική μας ανακάλυψη. Εκείνο που εμείς κάναμε ήταν να συνδέσουμε αυτήν την εθνική στρατηγική με το σύγχρονο κοινωνικό πρόβλημα, να προσδώσουμε σε αυτήν κοινωνικό και ταξικό περιεχόμενο και να την εντάξουμε σε μια στρατηγική αριστερού και προοδευτικού μετασχηματισμού. Διαμορφώσαμε έτσι μια στρατηγική ενεργητικών πρωτοβουλιών, προοδευτικών μεταρρυθμίσεων και μετασχηματισμών, εναλλακτική και ανταγωνιστική προς τον νεοφιλελευθερισμό και τα κατεστημένα συμφέροντα,   με στόχο  την άμεση ανακούφιση των λαϊκών τάξεων και την αλλαγή του παραγωγικού και αναπτυξιακού υποδείγματος.

Πολλές πολεμικές που έγιναν και γίνονται κατά του ΣΥΡΙΖΑ πρέπει να τις κατανοήσουμε στο πλαίσιο αυτής της αντίθεσης. Έγιναν και γίνονται από την  σκοπιά των υποστηρικτών της παθητικής αποδοχής των συνθηκών και των δεδομένων που άλλοι διαμορφώνουν για μας.

Ένα διαφορετικό βιβλίο: Υπεύθυνη  καταγραφή, νηφάλια αποτίμηση

Έρχομαι τώρα στο υπό συζήτηση βιβλίο, το οποίο θα ήθελα καταρχήν να το δω στο  πλαίσιο της βιβλιογραφίας για το 2015, τον ΣΥΡΙΖΑ και τη διακυβέρνηση του, που διαρκώς εμπλουτίζεται και στη χώρα μας και διεθνώς. Το βιβλίο λοιπόν του Ευκλείδη Τσακαλώτου (δεν αναφέρω όλους τους συγγραφείς για λόγους συντομίας) δεν είναι ένα Αφήγημα. Δεν επιλέγει δηλαδή κάποια γεγονότα αποσιωπώντας άλλα,   προκειμένου να υποστηρίξει ένα προκαθορισμένο συμπέρασμα όπως κάνουν ας πούμε βιβλία που έχουν γράφει από μια αντι-ΣΥΡΙΖΑ σκοπιά. Το βιβλίο του Τσακαλώτου εκθέτει τα γεγονότα  και ταυτόχρονα αναστοχάζεται και συζητά την πολιτική που ασκήσαμε σε διάφορους τομείς, όπως προσπάθησε να κάνει και ο Απολογισμός της Κεντρικής Επιτροπής του ΣΥΡΙΖΑ. Το βιβλίο περιγράφει πως έγιναν οι διαπραγματεύσεις σε διάφορα θέματα, που κερδίσαμε, που χάσαμε, που καταλήξαμε σε κάποιον συμβιβασμό, αξιολογεί το τελικό αποτέλεσμα, εντοπίζει, όπου κρίνει αναγκαίο, αδυναμίες και λάθη. Μπορεί κάποιος να ήθελε η αυτοκριτική ή ο αναστοχασμός να είναι πιο βαθύς  ή πιο ήπιος, δίνονται όμως τα αναγκαία στοιχεία και γεγονότα για να κάνει ο καθένας τις δικές του αξιολογήσεις. Το υπό συζήτηση βιβλίο λοιπόν είναι ένα απαιτητικό βιβλίο. Ίσως δεν είναι ένα βιβλίο για τις παραλίες, όμως είναι μια αυθεντική πηγή γνώσης, άρα, αξίζει την προσπάθεια που απαιτεί από τον αναγνώστη για να διαβαστεί.  Με άλλα λόγια το υπό συζήτηση  βιβλίο  δεν είναι μυθιστόρημα, ούτε μυθοπλασία, ούτε σενάριο για κινηματογραφική ταινία, παρόλο που έχει πολλά στοιχεία που θα μπορούσαν να εμπνεύσουν όλα αυτά τα είδη της τέχνης. Και κάνω αυτή την αντίστιξη, διότι το πρόβλημα με τις μυθοπλασίες, ιδίως όταν πρόκειται για νωπά ιστορικά γεγονότα, δεν είναι μόνο ο αναπόφευκτος υποκειμενισμός αλλά είναι η σύγχυση  περί τα γεγονότα ή ακόμη και η αλλοίωσή τους. Δεν είναι σαφές τι είναι γεγονός, τι είναι ερμηνεία, τι είναι μύθος. Το βιβλίο του Τσακαλώτου και των άλλων συγγραφέων αποτελεί μια υπεύθυνη  καταγραφή, και νηφάλια αποτίμηση, υπό το πρίσμα πάντα  της δικής τους εμπειρίας και ευθύνης.

Η καταγραφή γίνεται σε τρία επίπεδα:

• Πρώτον σε εκείνο των γεγονότων και των διαδικασιών.
• Δεύτερον στο επίπεδο των ιδεών, των εναλλακτικών πολιτικών και της αντιπαράθεσής τους.
• Τρίτον, στο επίπεδο των μύθων. Δίνεται καταλυτική απάντηση σε κάποιους από τους πολλούς μύθους και ψεύδη που παρήγαγε η αντι-ΣΥΡΙΖΑ εμπάθεια και φαντασία, για το ότι πχ το τρίτο μνημόνιο ήταν δήθεν αχρείαστο, για το «τέταρτο μνημόνιο» το οποίο δήθεν υπογράψαμε, για τον ρόλο του λεγόμενου Υπερταμείου, για τη φορολόγηση της μεσαίας τάξης και πολλά άλλα. Το βιβλίο αυτό είναι μια αυθεντική και υπεύθυνη πηγή γνώσης για όσους θέλουν να μάθουν ή να μελετήσουν περαιτέρω τα θέματα τα οποία αναλύονται στο συγκεκριμένο βιβλίο. Είναι χρήσιμο στο ευρύ κοινό καθώς αναγνώστες πέρα από τον χώρο του ΣΥΡΙΖΑ όπου  και αν ανήκουν πολιτικά μπορούν να μάθουν όσα τους κρύβει η αντι-ΣΥΡΙΖΑ προπαγάνδα για μια κρίσιμη για την πατρίδα μας περίοδο και να καταλάβουν καλύτερα το διακύβευμα των αντιπαραθέσεων με τους δανειστές. Είναι όχι απλώς χρήσιμο αλλά και αναγκαίο θα έλεγα, στα μέλη αλλά και στα στελέχη του ΣΥΡΙΖΑ, καθώς η πυκνότητα των εξελίξεων και ο τρόπος που γίνονταν οι διαπραγματεύσεις, όπως αναλύει ο Ευκλείδης στο πρώτο κεφάλαιο του βιβλίου, δεν ευνοούσαν την ουσιαστική συμμετοχή του κόμματος, ως συλλογικότητα ούτε την έγκαιρη και ολόπλευρη ενημέρωσή του, συλλογικά, για τα τεκταινόμενα.

Βεβαίως το βιβλίο επικεντρώνεται στα αντικείμενα κυρίως του Υπουργείου Οικονομικών. Ελπίζω η θερμή αποδοχή αυτού του βιβλίου να δώσει ώθηση στη  συνέχιση της προσπάθειας αυτής και στο μέλλον και από τους ίδιους συγγραφείς και από άλλους που έχουν πολλά να μας πουν με τη δίκη τους εμπειρία.

Δυνατότητες και περιορισμοί

Εγώ θα ήθελα τώρα να έλθω σε ένα γενικότερο ζήτημα. Ακούμε συχνά να λέγεται ότι «την άλλη φορά θα είναι αλλιώς» ή «την άλλη φορά θα είναι διαφορετικά». Και βεβαίως θα είναι διαφορετικά. Αλλά θα είναι όλα διαφορετικά;  Και σε τι θα είναι διαφορετικά; Μπορούμε από την εμπειρία που αποκτήσαμε να αντλήσουμε συμπεράσματα; Κάποια μαθήματα που να έχουν μια γενικότερη ισχύ;  Ο Απολογισμός της Κεντρικής Επιτροπής του ΣΥΡΙΖΑ-ΠΣ κάνει μια τέτοια προσπάθεια.

Θα περιοριστώ σε τρία συμπεράσματα:

• Το πρώτο συμπέρασμα είναι ότι όπως δείχνει και το υπό συζήτηση βιβλίο ακόμη και υπό δύσκολες συνθήκες υπάρχει ένα χώρος εφικτών λύσεων και δυνατοτήτων, μεγαλύτερων ή μικρότερων που αξίζει να αξιοποιηθούν υπέρ της κοινωνικής πλειοψηφίας.
• Το δεύτερο συμπέρασμα είναι ότι αυτός ο χώρος του εφικτού δεν είναι στατικός. Μπορεί να συρρικνωθεί αν γίνουν λάθη, ή να διευρυνθεί με τη κατάλληλη στρατηγική και ορθή αριστερή στρατηγική είναι ακριβώς εκείνη αφενός επιδιώκει να εξαντλεί τα όρια του εφικτού και αφετέρου επιδιώκει να τα διευρύνει.
• Το τρίτο συμπέρασμα είναι ότι οι δυνατότητες συνυπάρχουν πάντα με περιορισμούς και καταναγκασμούς της μιας ή της άλλης έντασης και δυσκολίας.

Μπορούμε λοιπόν να θεωρήσουμε το πεδίο δράσης της κυβέρνησης της Αριστεράς   αποτελούμενο από  τρεις επιμέρους χώρους από τους οποίους ο καθένας έχει τις δικές του ιδιαίτερες απαιτήσεις προετοιμασίας και δράσης:

• Πρώτος είναι ένας χώρος περιορισμών και καταναγκασμών. Όπως είχε γράψει ο Μαρξ, και ορθά υπενθυμίζουν οι συγγραφείς στο υπό συζήτηση βιβλίο, οι άνθρωποι δημιουργούν την ίδια τους την ιστορία, τη δημιουργούν όμως όχι μέσα σε συνθήκες που οι ίδιοι διαλέγουν, αλλά μέσα σε συνθήκες που υπάρχουν, που είναι δοσμένες και που κληροδοτήθηκαν από το παρελθόν.  Σημείο αφετηρίας λοιπόν της  κυβέρνησης της Αριστεράς είναι οι κάθε φορά δεδομένες συνθήκες. Στην περίπτωση του 2015 οι εν λόγω συνθήκες ήταν η χρεοκοπημένη χώρα, τα άδεια ταμεία, η δημοσιονομική ασφυξία, η εκροή καταθέσεων, οι απαιτήσεις των δανειστών και πολλά άλλα. Την άλλη φορά οι περιορισμοί αυτοί μπορεί να μην υπάρχουν. Θα υπάρχουν όμως κάποιοι άλλοι.  Χρειάζεται επομένως να υπάρχει επίγνωση, στο μέγιστο δυνατό βαθμό, των κάθε φορά περιορισμών και προετοιμασία τόσο του κόμματος όσο και της κοινωνίας για την αντιμετώπιση τους.
• Δεύτερος είναι ο χώρος των εφικτών λύσεων. Είναι πολύ σημαντικός. Διότι πάντα υπάρχει ένα πλήθος προβλημάτων που μπορούν να λυθούν από μια αριστερή κυβέρνηση. Και μάλιστα πρόκειται για προβλήματα που κατά κανόνα αφορούν στη καθημερινότητα των ανθρώπων, προβλήματα θεσμικά, διακρίσεων, ανισοτήτων που δεν απαιτούν πάντα πόρους αλλά πολιτική βούληση. Αλλά και σε ό,τι αφορά στους πόρους πάντα υπάρχει  πιο δίκαιος και αποτελεσματικός τρόπος αξιοποίησής τους. Η αξιοποίηση αυτού του χώρου απαιτεί προεργασία, καταγραφή των προβλημάτων και προετοιμασία των λύσεων ώστε να υπάρχει ετοιμότητα για την υλοποίησή τους. Κρίσιμος παράγοντας είναι  το μοντέλο διακυβέρνησης,  οι συμμετοχικές διαδικασίες, οι σχέσεις με την κοινωνία και τα κινήματα,  ο ρόλος του κόμματος. Μια ιδιαίτερα ενδιαφέρουσα και πρωτότυπη πρακτική στα χρόνια της διακυβέρνησης   ΣΥΡΙΖΑ ήταν η πραγματοποίηση των Περιφερειακών Αναπτυξιακών Συνεδρίων ως διαδικασία καταγραφής και συζήτησης των προβλημάτων, της δέσμευσης των αρμοδίων υπουργείων για την υλοποίηση τους, του διαρκούς ελέγχου στη συνέχεια και του δημόσιου απολογισμού. Τέτοιες και άλλες ανάλογες πρακτικές θα μπορούσαν να θεσμοθετηθούν στο μέλλον και να ενταχθούν σε ένα ολοκληρωμένο σύστημα δημοκρατικού και συμμετοχικού σχεδιασμού.
• Τρίτος είναι ο νέος χώρος που προκύπτει από διεύρυνση της περιμέτρου του χώρου του εφικτού. Η εν λόγω διεύρυνση κατά κανόνα γίνεται μέσα από μικρές ή μεγάλες ρήξεις με κατεστημένα συμφέροντα και λογικές, κι εξαρτάται από πολλούς παράγοντες, όπως είναι η συγκεκριμένη προετοιμασία, η ενεργή στήριξη από την κοινωνία, τη διεύρυνση των κοινωνικών και πολιτικών συμμαχιών, την πολιτική τόλμη αλλά και τη δυνατότητα αντιμετώπισης αντιστάσεων αλλά και πιθανών συνεπειών.

Το υπό συζήτηση βιβλίο αποτελεί μια καταγραφή εμπειριών και παραδειγμάτων που αφορούν και στα τρία αυτά επίπεδα.

Τέλος να πω ότι το βιβλίο αναφέρεται βεβαίως στο παρελθόν. Όμως είναι χρήσιμο και  για το μέλλον. Διότι το βιβλίο το διαπερνά η διαρκής αντιπαράθεση με τις νεοφιλελεύθερες ιδέες και πολιτικές, η διαρκής προσπάθεια για κοινωνικά δίκαιες ή λιγότερο άδικες πολιτικές και η φροντίδα για τις ανάγκες των λαϊκών τάξεων. Και ο αγώνας για  αυτό συνεχίζεται. Μπορεί σήμερα να μην έχουμε τρόικα και ΔΝΤ αλλά ο κ. Μητσοτάκης αποδείχτηκε «άξιος» εκπρόσωπος πολλών από τις απόψεις τους. Στον αγώνα λοιπόν αυτόν το βιβλίο του Τσακαλώτου και των άλλων συντελεστών έχει να μάς προσφέρει γνώση, επιχειρήματα, μεθοδολογίες και αισιοδοξία.