Oμιλία με αφορμή το βιβλίο του Θανάση Λεβέντη, Οδοιπόρος σε Δύσβατους Δρόμους (εκδόσεις Θεμέλιο, Αθήνα, 2023).

Δρόμοι πολιτικοποίησης

Στο βιβλίο του, «Οδοιπόρος σε Δύσβατους Δρόμους», ο Θανάσης Λεβέντης κάνει έναν  απολογισμό ζωής, καταγράφει  την πολυδιάστατη  δράση του. Αφηγείται την παιδική του ηλικία στις σκληρές συνθήκες της κατοχής, τον «Γολγοθά» της οικογένειάς του να επιβιώσει, το σχολείο και ταυτόχρονα την εργασία στο ενοικιασμένο περιβόλι από το οποίο ζούσε η οικογένειά του. Μέσα από την αφήγησή του παρακολουθούμε τόσο τη βιολογική ενηλικίωσή του όσο και τη βαθμιαία πολιτικοποίησή του στην πιο αυθεντική της μορφή: ως ενδιαφέρον για τους άλλους, για τον τόπο του, για τα κοινά, τους αγώνες για δωρεάν παιδεία, δημόσια υγεία, τον πολιτισμό, την ειρήνη. Χαρακτηριστική είναι από την άποψη αυτή η δράση του στον Μορφωτικό Σύλλογο Ελευσίνας, με το πλούσιο πολιτιστικό του έργο, όπου και αποκτά τις πρώτες εμπειρίες του από το μετεμφυλιακό αυταρχικό κράτος της Δεξιάς.

Κοινωνική κινητικότητα

Μέσα από την εξιστόρηση της δικής του διαδρομής, μας δίνει  πληροφορίες για τις  συνθήκες της εποχής και το φαινόμενο της κοινωνικής κινητικότητας που χαρακτήρισε και σε μεγάλο βαθμό διαμόρφωσε τη μεταπολεμική Ελλάδα. Η δίψα των νέων για μόρφωση, το πάθος των γονιών  για πρόοδο, η υψηλή αίσθηση καθήκοντος των εκπαιδευτικών απετέλεσαν έναν συνδυασμό παραγόντων που επέτρεψε σε χιλιάδες παιδιά από φτωχές οικογένειες, να σπουδάσουν και να προκόψουν κοινωνικά, πάρα την ύπαρξη ενός εχθρικού κράτους και ενός αυταρχικού πολιτικού συστήματος. Ένα από αυτά τα παιδιά ήταν και ο Θανάσης Λεβέντης. Αυτό το ατομικό και συλλογικό κοινωνικό άλμα έγινε δυνατό εκτός των άλλων και χάρη στον δημόσιο χαρακτήρα  του εκπαιδευτικού μας συστήματος και των πανεπιστημίων. Χωρίς τα δημόσια ελληνικά πανεπιστήμια,  νέες και νέοι  από φτωχές οικογένειες όπως και ο Θανάσης Λεβέντης είναι εξαιρετικά αμφίβολο αν θα είχαν την ευκαιρία να αξιοποιήσουν τις δυνατότητές τους.

Η πολιτική ως πεδίο προσφοράς

Για τον Θανάση Λεβέντη η άσκηση της ιατρικής δεν είναι ένα κοινό επάγγελμα, ούτε απλώς ένα μέσο βιοπορισμού. Είναι  ένα λειτούργημα.  Όπως σε κάποιο σημείο ο ίδιος αναφέρει,  την άσκηση της ιατρικής την αντιλαμβανόταν ως «ιεραποστολή». Με τον ίδιο τρόπο αντιλαμβάνεται και την πολιτική.

Η πολιτική πορεία του Θανάση Λεβέντη είναι ένα παράδειγμα αντιμετώπισης της πολιτικής ως χώρου προσφοράς. Ο Θανάσης Λεβέντης ανήκει στη κατηγορία των πολιτικών που δεν έζησαν από την πολιτική αλλά έζησαν για την πολιτική και με την πολιτική. Και δεν αναφέρομαι μόνο σε βουλευτές αλλά σε όλους εκείνους και εκείνες που έκαναν τη πολιτική δράση μέρος της ζωής τους. Για τον Λεβέντη η πολιτική είναι συλλογικός αγώνας για μια καλύτερη κοινωνία, ισότητας και ελευθέριας αλλά και καθημερινή αλληλεγγύη για τον συνάνθρωπο, και διαρκής προσπάθεια  για το κοινό καλό. Η πολιτική, με την έννοια αυτή είναι όπως η αναπνοή. Ζει προσφέροντας, και ως γιατρός και ως πολιτικός. Πολιτική και ιατρική διέπονται από τις ίδιες αξίες και επιλογές ζωής. Είναι οι αξίες και οι επιλογές που οδήγησαν το Θανάση Λεβέντη στον δύσβατο δρόμο της συνεχούς προσπάθειας και προσφοράς. Ο Θανάσης Λεβέντης δεν είναι ένας μονοδιάστατος πολιτικός. Ούτε ένα μονοδιάστατος γιατρός, είναι ένας «συνολικός άνθρωπος», μια πολυδιάστατη προσωπικότητα. Και αυτό φαίνεται καθαρά μέσα και από την ανάγνωση του βιβλίου που όπως σωστά αναφέρθηκε είναι ένας απολογισμός  μιας ενδιαφέρουσας και πολυδιάστατης ζωής.

Κοινή διαδρομή

Με τον Θανάση Λεβέντη συνυπήρξαμε για πολλά χρόνια ως βουλευτές του Συνασπισμού και στη συνέχεια του ΣΥΡΙΖΑ. Εργαζόμασταν στον ίδιο χώρο, στα ίδια γραφεία. Όμως ήμαστε τότε λίγοι βουλευτές. Θυμάμαι μια περίοδο ήμαστε μόλις έξι βουλευτές. Και έπρεπε να καλύψουμε τις ανάγκες όλης της χώρας. Ο Θανάσης έπρεπε να καλύψει όλη την Αττική, Δυτική και Ανατολική, που τότε ήταν ενιαία εκλογική περιφέρεια. Ενώ λοιπόν συναντιόμασταν κάθε μέρα  στη Βουλή, ήμαστε όπως οι εργάτες σε αλυσίδα παραγωγής, δεν προλαβαίναμε να μιλήσουμε, γνωρίζαμε πολύ λίγα ο ένας για  τον άλλον.

Εκεί λοιπόν γνώρισα τον Λεβέντη ως έναν ακούραστο βουλευτή που πάντα ξεχώριζε για τις καίριες και τεκμηριωμένες παρεμβάσεις του. Στην πορεία είχαμε την ευκαιρία να γνωριστούμε καλύτερα. Και συνεχώς ανακάλυπτα ολοένα και νέες πτυχές της προσωπικότητάς του και νέες αρετές του  χαρακτήρα του. Ο Θανάσης εκτός από βουλευτής ήταν και διαπρεπής επιστήμονας. Η επιστημονική γνώση και η ευσυνειδησία του τον έκαναν να ξεχωρίζει. Ως γιατρός κυριολεκτικά έσωσε ζωές, μερικές περιπτώσεις επωνύμων, που  έγιναν γνωστές στο πανελλήνιο. Επί τη ευκαιρία, να επισημάνω ότι,  ο Θανάσης ποτέ δεν «διαφήμιζε» τα χειρουργεία που έκανε. Από άλλους τα μαθαίναμε. Και ήταν  πάντα εκεί όπου υπήρχε ανθρώπινη ανάγκη και ανθρώπινος πόνος. Για αυτό κι ευτύχησε να νιώσει, όπως γράφει,  την αγάπη πολλών απλών ανθρώπων και όχι μόνο  ψηφοφόρων του. Ακόμη και μέσα στη Βουλή, ο Θανάσης Λεβέντης ήταν μια κινητή ιατρική μονάδα σε διαρκή ετοιμότητα. Ό,τι είχαμε, στον Θανάση πηγαίναμε για την πρώτη διάγνωση, κι εμείς, και οι συνεργάτες μας και σε ορισμένες περιπτώσεις ακόμη και οι οικογένειες μας. Διότι στην ιατρική, όπως και στην πολιτική, τα πάντα είναι θέμα εμπιστοσύνης. Και ο Θανάσης είχε κερδίσει την εμπιστοσύνη και το σεβασμό μας.

Παρά τις πιεστικές υποχρεώσεις της Βουλής ο Θανάσης Λεβέντης έβρισκε πάντα το χρόνο να  είναι παρών σε κοινωνικές κινητοποιήσεις, πολιτιστικά γεγονότα, κοινωνικές εκδηλώσεις. Στήριζε με πάθος τα δίκαια αιτήματα εργαζομένων και τοπικών κοινωνιών και συχνά έφερνε τα σχετικά αιτήματα στη Βουλή. Ταυτόχρονα όμως ήταν αποφασιστικά απέναντι σε ομάδες συμφερόντων και αντικοινωνικά αιτήματα. Ήταν αντίθετος με τη νομιμοποίηση των αυθαιρέτων,  ιδίως  κτισμάτων που είχαν οικοδομηθεί  σε δάση ή σε ρέματα. Ήταν επίσης υπέρ της απαγόρευσης της οικοδόμησης στον υγροβιότοπο της Ψάθας, γεγονός που τον έφερε σε αντίθεση με οικοπεδούχους που είχαν αγοράσει αγροτεμάχια. Για αυτόν τον λόγο αντιμετώπιζε τη δυσαρέσκεια ακόμη και από ψηφοφόρους του. Όμως οι  συνέπειες από την ακέραιη και υπεύθυνη  στάση του  δεν σταματούσαν εκεί. Σε κάποιες περιπτώσεις έπαιρναν τη μορφή συκοφαντικών επιθέσεων ακόμη και απειλών κατά της ζωής του.

Με τον Θανάση Λεβέντη είχαμε κοινή πολιτική πορεία. Οι  γενικότερες εξελίξεις στην Αριστερά μας έφεραν να είμαστε για κάποιο διάστημα σε διαφορετικούς κομματικούς σχηματισμούς ή μας οδήγησαν σε διαφορετικές εκτιμήσεις σε διάφορα  θέματα, κάποια από τα οποία αναφέρονται και στο βιβλίο. Αυτό όμως δεν διατάραξε τη σχέση μας. Αντίθετα θυμάμαι που ο Θανάσης Λεβέντης παρά τις επιφυλάξεις του για πλευρές της πολιτικής του ΣΥΡΙΖΑ  με επισκέφτηκε ως Αντιπρόεδρο της Κυβέρνησης για να προσφερθεί  να βοηθήσει εθελοντικά όπου χρειαζόταν.

Ο δύσβατος αλλά αξιοβίωτος δρόμος

Με αφορμή το βιβλίο του Θανάση Λεβέντη μιλούμε για την πολιτική σε μια εποχή που η πολιτική και η δημοκρατία δοκιμάζονται, αντιμετωπίζουν προκλήσεις, δέχονται απειλές,  διέρχονται κρίση. Τα κόμματα απαξιώνονται ή αντικαθίστανται από φωτεινά υποτίθεται πρόσωπα. Η συλλογική δράση και συμμετοχή δίνουν τη θέση τους σε λογικές «ανάθεσης» σε κάποιους «μεσσίες» που θα λύσουν υποτίθεται τα προβλήματα. Οι πολίτες αντιμετωπίζονται ως καταναλωτές και η πολιτική αντιγράφει μεθόδους του εμπορικού μάρκετινγκ για να τους δελεάσει. Κάποιοι παρασύρονται από τη δημαγωγία της άκρας Δεξιάς. Άλλοι, αντιδρούν με αποχή, όπως έδειξαν και οι πρόσφατες αυτοδιοικητικές εκλογές. Όμως σε μια εποχή πολλαπλών κρίσεων και πολέμων, που η δικαιοσύνη και η ειρήνη είναι τα μεγάλα ζητούμενα  και οι δυο αυτές μορφές αντίδρασης είναι αδιέξοδες και επικίνδυνες.  Το ερώτημα που τίθεται λοιπόν  είναι  σαφές: Μπορεί η δημοκρατία να αναζωογονηθεί; Μπορεί η πολιτική  να γίνει ξανά ελκυστική, να εμπνεύσει, να κινητοποιήσει  σε θετικούς συλλογικούς στόχους;  Μπορεί  η Αριστερά να  γίνει ο καταλύτης ενός νέου οράματος για την κοινωνία, αρχίζοντας από το περιεχόμενο της ίδιας της πολιτικής; Η περίπτωση του Θανάση Λεβέντη, η ζωή και το έργο του δίνουν κατά την άποψη μου θετική απάντηση στα ερωτήματα αυτά. Μετέτρεψε τη δίκη του Ιθάκη σε ένα υπέροχο ταξίδι. Ο δύσβατος δρόμος του  είναι ο μόνος αξιοβίωτος δρόμος, ο μόνος που ταιριάζει ειδικότερα στους αριστερούς και προοδευτικούς πολίτες και πρωτίστως στη νέα γενιά. Είναι ο δύσκολος δρόμος αλλά μόνο αυτός μπορεί να είναι νικηφόρος για τις αξίες και τους στόχους μας. Οι φαινομενικά εύκολοι δρόμοι είναι ψεύτικοι και οι υποσχέσεις αποδείχνοντας απατηλές. Τα πράγματα λοιπόν μπορούν να αλλάξουν. Αλλά πρέπει  η πολιτική να  απελευθερωθεί από τα δεσμά της εμπορευματοποίησης και του μάρκετινγκ και ξαναγίνει μια αυθεντική λαϊκή και κοινωνική υπόθεση, όπως την έζησε και την υπηρέτησε ο Θανάσης Λεβέντης, προσαρμοσμένη στις συνθήκες του σήμερα.

Σε ευχαριστούμε Θανάση και για το βιβλίο σου και για το παράδειγμα σου, γιατί αποτελούν μια ακτίδα αισιοδοξίας τόσο αναγκαία στις μέρες μας.