Θα ήθελα να ευχαριστήσω για τη δυνατότητα που μου δίνετε να είμαι σήμερα εδώ, να ευχαριστήσω και να συγχαρώ τον κ. Λαγό για το συγγραφικό του έργο, διότι αυτό το βιβλίο έχει ένα στοιχείο και γενίκευσης και, αν μπορώ να χρησιμοποιήσω τον όρο, ωριμότητας με την έννοια της σφαιρικής προσέγγισης του τουρισμού.

Με όσους κάθομαι στο τραπέζι, πράγματι μας συνδέουν κοινές εμπειρίες, ακόμη και πριν από το ΄95. Τη δεκαετία του ΄80, ο Μάκης Ζαχαράτος ήταν ο άνθρωπος που με βοήθησε τότε να προσπαθήσω να εντάξω τον τουρισμό στην πολιτική οικονομία και στην πολιτική της Αριστεράς. Διότι μέχρι τότε μεγάλο τμήμα της Αριστεράς είχε έναν, όχι με τη σωστή έννοια, βιομηχανοκεντρισμό. Δηλαδή αριστερό θεωρούταν το βιομηχανικό, σωστά, αλλά ο τουρισμός ήταν λίγο σαν terra incognita, παρόλο που είχε τόσο αναδειχθεί.

Και χαίρομαι πραγματικά που έχουν αναπτυχθεί η ακαδημαϊκή και η θεωρητική έρευνα γύρω από το θέμα του τουρισμού. Σχολίασε πριν η συντονίστρια, Χριστίνα Πουτέτση, ότι η μεγάλη αύξηση του τουρισμού τα τελευταία χρόνια ίσως να οφείλεται στο ότι γύρω μας υπάρχει αστάθεια, οπότε η Ελλάδα είναι ένα στοιχείο σταθερότητας. Αυτό, όμως, είναι η ιδιομορφία του τουρισμού. Δηλαδή, η ανάπτυξη του τουρισμού δεν εξαρτάται μόνο από τα καλά ξενοδοχεία, τα ωραία δωμάτια, τις πισίνες. Η ανάπτυξη του τουρισμού έχει ορισμένες προϋποθέσεις, που χαρακτηρίζουν ακριβώς αυτή τη δραστηριότητα. Προϋποθέτει τι; Προϋποθέτει σταθερότητα, προϋποθέτει ασφάλεια, προϋποθέτει κοινωνική συνοχή. Δεν θα αναπτυχθεί ισχυρή τουριστική δραστηριότητα μέσα σε μια κοινωνία εξαθλίωσης. Και αυτό ακριβώς είναι κάτι το οποίο το βιβλίο του Δ. Λαγού μας βοηθάει να καταλάβουμε. Ο τουρισμός είναι ένα πολιτισμικό φαινόμενο, μια εκδήλωση της ζωής, μια δραστηριότητα της ζωής. Δεν μπορούμε να τη δούμε απλώς ως βιομηχανία αυτόνομη, έξω από το κοινωνικό και το πολιτικό γίγνεσθαι. Άρα ο ανταγωνιστικός τουρισμός υποστηρίζεται από μία δίκαιη κοινωνία, από μια συνεκτική κοινωνία. Αυτό είναι το κίνητρο. Πολλές χώρες έχουν εξαιρετικά ξενοδοχεία, ωραίες υποδομές, αλλά δεν έχουν πετύχει ένα βαθμό κοινωνικής ασφάλειας. Ακριβώς για αυτό έχει σημασία και η περιβόητη αξιολόγηση, για την οποία όλοι συζητούμε.

Στόχος μια προωθητική συμφωνία

Και εδώ θα μου επιτρέψετε μια παρένθεση, για να κάνω μια αναφορά στο θέμα αυτό. Αρχικά, θα ήθελα να εξηγήσω τι επιδιώκουμε ως κυβέρνηση. Ακούω παντού: «Υπογράψτε, υπογράψτε, υπογράψτε» ή  «Γιατί δεν κλείνετε την αξιολόγηση;» Οι ίδιοι που το λένε αυτό, αν υπογράψουμε την αξιολόγηση με δυσμενή μέτρα για το λαό, οι ίδιοι θα φωνάζουν ότι δεχτήκαμε μέτρα που δεν έπρεπε να δεχτούμε.

Ο ενημερωμένος πολίτης, λοιπόν, πρέπει να ξέρει ότι εμείς επιδιώκουμε μία συμφωνία η οποία πρώτον θα είναι προωθητική και θα προωθεί το στόχο μας. Ποιος είναι ο στόχος μας; Να βγούμε στις αγορές, να μην εξαρτώμαστε από το δανεισμό των κρατών και των θεσμών, διότι αυτό πάντα συνεπάγεται μνημόνιο, έχοντας ολοκληρώσει το τρέχον Πρόγραμμα, όπως προβλέπεται, το καλοκαίρι του 2018. Μια τέτοια συμφωνία λοιπόν, που μας οδηγεί στους στόχους μας, αυτή είναι η επιλογή μας.

Θέλουμε όμως και μία συμφωνία συνολική, δηλαδή μία συμφωνία που να φωτίζει το δρόμο της χώρας, μετά τα μνημόνια, μετά το 2018. Και θέλουμε μια συμφωνία που θα λέει τι θα γίνει με τα πλεονάσματα, τι θα γίνει με το χρέος, τι θα γίνει με την ανάπτυξη. Συμφωνία που να είναι καθαρή, να μην έχει γκρίζα σημεία, να μην δημιουργεί αβεβαιότητες, ούτως ώστε να μπορέσουμε πράγματι να βγούμε δοκιμαστικά στις αγορές, ει δυνατόν μέσα στο 2017 και να δούμε μετά αν μπορούμε να δανειζόμαστε με ανεκτά επιτόκια, διότι το να βγεις στις αγορές και να δανείζεσαι με απαγορευτικά επιτόκια μετά το 2018 δεν έχει νόημα, με την έννοια ότι δεν είναι βιώσιμο.

Επίσης, η συμφωνία πρέπει να είναι δημοσιονομικά ουδέτερη, δηλαδή να μην επιβάλει νέα λιτότητα. Διότι η λιτότητα, έπειτα από 7 χρόνια αυτής της πολιτικής που είχαμε, όχι μόνο δεν διορθώνει τα προβλήματα που γνωρίζουμε, αλλά καταστρέφει και τις αναπτυξιακές στρατηγικές.

Η συμφωνία είναι εφικτή και προς το συμφέρον όλων

Αυτή τη συμφωνία λοιπόν επιδιώκουμε. Πού στηριζόμαστε όμως για να την πετύχουμε;

Πρώτον, στο ότι υλοποιούμε τη συμφωνία και δεύτερον ότι υπάρχουν θετικά αποτελέσματα. Θα έχετε μάλιστα σημειώσει ότι τον τελευταίο καιρό για τα αποτελέσματα, τους στόχους και την υπερκάλυψή τους, μιλούμε όχι εμείς αλλά τα περισσότερα σχόλια, από το εξωτερικό. Για παράδειγμα, ο κ. Μοσκοβισί δήλωσε: «Οι επιδόσεις της Ελλάδας είναι πολύ υψηλότερες από τις προβλέψεις μας, περισσότερο αισιόδοξες από ό, τι προέβλεπε το Διεθνές Νομισματικό Ταμείο. Οι αριθμοί μας δεν είναι ούτε εσφαλμένοι, ούτε προϊόντα φαντασίας. Ελπίζω ότι αυτή η έκκληση για υπευθυνότητα και οξυδέρκεια θα έχει ακουστεί εντός της εβδομάδας, ώστε να μπορέσουμε να έχουμε ένα θετικό Eurogroup στις 20 Φεβρουαρίου».

Το δεύτερο στοιχείο στο οποίο στηριζόμαστε είναι ότι μια θετική συμφωνία για την Ελλάδα φαίνεται και είναι θετική για την Ευρώπη. Κανείς λογικός άνθρωπος δεν μπορεί να πει ότι η Ευρώπη μετά το Brexit χρειάζεται χώρες που έχουν προβλήματα και δεν μπορούν να συμμετέχουν στο ευρωπαϊκό γίγνεσθαι με έναν τρόπο ισότιμο και αξιοπρεπή. Άρα, η επίτευξη μιας συμφωνίας, όπως περιέγραψα, δεν είναι μόνο προς όφελος της Ελλάδας και του λαού μας, αλλά είναι προς όφελος και της Ευρώπης γενικότερα.

Καθυστερήσεις εξαιτίας των δανειστών

Πού οφείλονται όμως οι καθυστερήσεις; Οι καθυστερήσεις οφείλονται αποκλειστικά σε αποκλίνουσες εκτιμήσεις και αντιφατικές επιδιώξεις των δανειστών. Το υπαινίσσεται και ο κ. Μοσκοβισί. Το ΔΝΤ αρνείται να δεχτεί τους αριθμούς, ενώ φωνάζει συνέχεια για αριθμούς. Αρνείται να δεχτεί δηλαδή ότι έχουμε αποτελέσματα συγκεκριμένα, μετρήσιμα. Έχουμε πρωτογενές πλεόνασμα 2% το 2016, κι αυτό με ελαφρώς θετικούς ρυθμούς ανάπτυξης, άρα το 2018 ή το 2019, με ισχυρούς αναπτυξιακούς ρυθμούς είναι δυνατόν να έχουμε κατώτερο από 2% ή 1.5%; Άρα, λόγω διαφόρων σκοπιμοτήτων, το ΔΝΤ  αρνείται να δει την πραγματικότητα.

Ας δούμε όμως και ένα χαρακτηριστικό παράδειγμα από αυτές τις αντιφατικές επιδιώξεις. Ο κ. Σόιμπλε θέλει οπωσδήποτε το ΔΝΤ στο ελληνικό Πρόγραμμα. Το ΔΝΤ λέει ότι για να είναι στο Πρόγραμμα πρέπει να μειωθεί το ελληνικό χρέος. Ο κ. Σόιμπλε, λοιπόν, θέλει το ΔΝΤ αλλά δεν θέλει τους όρους που βάζει το ΔΝΤ. Εμείς τι μπορούμε να κάνουμε ως προς αυτό; Είναι δυνατόν ο ελληνικός λαός να πληρώνει προβλήματα, αντιφάσεις, παγιδεύσεις, δυσλειτουργίες ενός ευρύτερου παγκόσμιου συστήματος;

Άρα, θα πρέπει, νομίζω, να κάνουμε ό,τι μπορούμε για να έχουμε αυτογνωσία, κάπου μπορεί να έχουμε ευθύνη εμείς και να το αναγνωρίσουμε. Αλλά όταν δεν έχουμε ευθύνη εμείς και η αποκλειστική ευθύνη είναι, όπως περιγράφεται, των άλλων, αυτό θα πρέπει να το έχουμε υπόψη μας. Είναι δυνατόν δηλαδή να βγαίνει ο κ. Γκάμπριελ, ο Πρόεδρος του Σοσιαλδημοκρατικού Κόμματος της Γερμανίας, να δείχνει τον υπεύθυνο, ποιος φταίει, και εμείς εδώ στην Ελλάδα να ρίχνουμε ο ένας την ευθύνη στον άλλο;

Οι προοπτικές

Πώς βλέπω τις προοπτικές; Οι προϋποθέσεις για να πετύχουμε συμφωνία υπάρχουν. Αυτά που είπα, όλα δηλαδή τα στοιχεία τα συμφωνίας, είναι στοιχεία αποδεκτά σχεδόν από όλους. Βεβαίως, υπάρχει διαφωνία, αλλά όλοι πρέπει να αναλάβουν την ευθύνη τους, ούτως ώστε τη Δευτέρα 20 του μήνα, που είναι το Eurogroup, να υπάρξει είτε συμφωνία είτε δρομολόγηση της συμφωνίας, σε ορατό, όμως χρόνο, διότι στις 15 Μαρτίου είναι οι εκλογές στην Ολλανδία και μπορεί να μην προκύψει αυτοδύναμη κυβέρνηση, μετά είναι οι εκλογές στην Γαλλία. Δεν είναι δυνατόν το δικό μας πρόβλημα να εμπλακεί σε εσωτερικές εκλογικές διαδικασίες άλλων χωρών. Εφόσον έχουμε ολοκληρώσει τις υποχρεώσεις μας, καλούνται και όλοι οι άλλοι να αναλάβουν τις ευθύνες τους. Με αυτή την έννοια λέω, λοιπόν, ότι μπορεί να κλείσει η συμφωνία στο αμέσως επόμενο διάστημα και τουλάχιστον από τη δική μας μεριά και κάνουμε και θα κάνουμε ό,τι πρέπει για να συμβάλουμε σ’ αυτό.

Ο τουρισμός ως πολυδιάστατο φαινόμενο

Έπειτα από αυτή την παρένθεση, έρχομαι στο κυρίως θέμα μας, για να πω και εγώ ότι ένα από τα μεγάλα πλεονεκτήματα του βιβλίου του κ. Λαγού είναι ότι απεικονίζει σε θεωρητικό επίπεδο τη διεπιστημονικότητα του τουριστικού φαινομένου, τη διεπιστημονικότητα που απαιτεί η κατανόηση του τουριστικού φαινομένου. Αυτή τη διεπιστημονικότητα στο θεωρητικό επίπεδο εμείς τη βιώνουμε, στην κυβέρνηση, ως μία πολυλειτουργικότητα και ως έναν πολυπαραγοντισμό.

Κάναμε προ ημερών μία σύσκεψη στην Αντιπροεδρία, όπου έχουμε την ευθύνη για τη λειτουργία του ΚΥ.Σ.ΟΙ.Π., με την κ. Κουντουρά και το επιτελείο της, και προσπαθήσαμε να δούμε θέματα συντονισμού ανάμεσα στο Υπουργείο Τουρισμού και τα άλλα Υπουργεία. Χωρίς υπερβολή, δεν υπάρχει Υπουργείο που να μη συνδέεται με το θέμα του τουρισμού. Το Υπουργείο Περιβάλλοντος συνδέεται προφανώς με τις περιβαλλοντικές άδειες, το Υπουργείο Εσωτερικών συνδέεται λόγω της αυτοδιοίκησης. Παλιά, και όχι άστοχα, το Υπουργείο Τουρισμού ήταν μέσα στο Υπουργείο Πολιτισμού. Ειδικά στην Ελλάδα και πρέπει το θέμα αυτό να το μελετήσουμε, διότι ο τουρισμός πρέπει να συνδεθεί περισσότερο με τον Πολιτισμό. Ακόμη, το Υπουργείο Παιδείας για τα θέματα της αναβάθμισης της τουριστικής εκπαίδευσης. Το Υπουργείο Προστασίας του Πολίτη, για το ρόλο της τουριστικής αστυνομίας. Το Υπουργείο Εξωτερικών για τα θέματα της βίζας, Σένγκεν κ.ο.κ. Το Υπουργείο Ναυτιλίας για την κρουαζιέρα, την ακτοπλοΐα και πολλά άλλα. Το Υπουργείο Εργασίας για τα θέματα εποχικότητας αλλά και υψηλού ποσοστού ανασφάλιστης εργασίας. Στο Υπουργείο Αγροτικής Ανάπτυξης θα αναφερθώ αργότερα για το πώς συνδέουμε την αγροτική παραγωγή με την τουριστική κατανάλωση.

Άρα, βλέπουμε ανάγλυφα, πώς ο τουρισμός συνδέεται στη μεν θεωρία με τη διεπιστημονικότητα, στη δε καθημερινή του λειτουργία με όλες τις δομές του κράτους και άρα χρειάζεται πραγματικά να κατανοηθεί ο ρόλος και η σημασία του, για να έχουμε και το αναγκαίο αποτέλεσμα. Και από αυτή την άποψη το βιβλίο του Δ. Λαγού θα έλεγα ότι, εκτός των άλλων, χρησιμοποιείται και σαν εγχειρίδιο που μπορεί να βοηθήσει στη χάραξη της πολιτικής.

Στόχοι για τον τουρισμό και μέσα επίτευξής τους

Δύο λόγια για τις τρέχουσες εξελίξεις.  Το πρώτο σχόλιο είναι ότι έχουμε ένα γεγονός που πρέπει να αξιολογήσουμε, ότι ο τουριστικός κλάδος άντεξε και την κρίση την οικονομικοκοινωνική και την προσφυγική. Άρα, αυτό δείχνει ότι είναι εδραιωμένος, είναι ένας σημαντικός κλάδος, συνεπώς πρέπει να δούμε πώς ακριβώς αναπτύσσεται και πώς θα τον θωρακίσουμε έναντι μελλοντικών κινδύνων, αλλά και πώς θα τον κάνουμε μοχλό συνολικής ανάπτυξης για τη χώρα. Θα επανέλθω σε αυτό. Για το 2017 προβλέπονται θετικές προοπτικές και γενικά ο στόχος που κάποτε φαινόταν να είναι απόμακρος, να έχουμε δηλαδή 30.000.000 τουρίστες, μάλλον είναι προσεγγίσιμος στο ορατό μέλλον. Τη διαπίστωση αυτή την κάνω όχι για να δημιουργήσω εφησυχασμό, αλλά ακριβώς με αφετηρία αυτό το συμπέρασμα, να προετοιμαστούμε για τη στρατηγική που θα έχουμε από εδώ και πέρα. Πρέπει να επενδύουμε σε μια στρατηγική που θα συνδυάζει ποσοτικούς με ποιοτικούς στόχους.

Θα κάνω λοιπόν μία προσπάθεια να αναφερθώ σε τέτοιους στόχους, για να κατανοηθεί αυτή η σκέψη:

• Πρώτος στόχος, τόσο ποσοτικός όσο και ποιοτικός, είναι η επιμήκυνση της τουριστικής περιόδου. Το πρόβλημα είναι γνωστό, είναι σημαντικό. Πάμε σ’ ένα νησί το καλοκαίρι, δεν «χωράμε» εκείνη την περίοδο και μετά, ξαφνικά, το νησί ερημώνει. Αυτό έχει μεγάλες επιπτώσεις και οικονομικές και κοινωνικές. Επομένως, γι’ αυτό την επιμήκυνση της τουριστικής περιόδου τη θεωρώ ένα σημαντικό στρατηγικό στόχο. Αυτή η διαδικασία συνδέεται με νέες αγορές και με διαφοροποίηση του προϊόντος. Αυτό που ακούστηκε πριν, δηλαδή η μετάβαση από την ομογενοποίηση  στη διαφοροποίηση, είναι ένας δρόμος για να το πετύχουμε σε αυτό το επίπεδο. Γιατί, αν κάποιος έρχεται μόνο για ήλιο και θάλασσα, έρχεται μόνο καλοκαίρι, αν όμως τον ενδιαφέρουν τα βουνά, η φύση, τα μοναστήρια, τα συνέδρια, o πολιτισμός κ.λπ., αυτός μπορεί να έρθει όλες τις εποχές του χρόνου.

Η διαφοροποίηση των αγορών, επίσης σημαντική. Αν ο τουρισμός προέρχεται μόνο από την Ευρώπη, υπάρχει το ζήτημα ότι όλοι οι Ευρωπαίοι κάνουμε με τον ίδιο περίπου τρόπο διακοπές. Αν όμως έχουμε και Κινέζους, Ασιάτες, αλλά και από τη Μέση Ανατολή, αν έχουμε και από άλλες θρησκείες και από άλλους πολιτισμούς, αυτό βοηθά στη διαφοροποίηση. Ο θεματικός τουρισμός και οι νέες αγορές δίνουν τα μέσα για να πετύχουμε το στόχο αυτό και έχουμε ήδη αποτελέσματα. Οι αφίξεις με αεροπλάνα πέρυσι τον Οκτώβριο και το Νοέμβριο ήταν αυξημένες κατά 25%. Αυτό δείχνει ήδη μια επιμήκυνση  και ο στόχος βέβαια πρέπει να είναι, ει δυνατόν, για τουρισμό 365 ημέρες του χρόνου.

• Ως δεύτερο στόχο θα θεωρούσα αυτόν που έχω πει ήδη, να δούμε δηλαδή τον τουρισμό ως μέρος του συστήματος αναπαραγωγής της οικονομίας και της κοινωνίας και όχι σαν έναν «απομονωμένο» τομέα. Πρέπει να αρχίσουμε κάνοντας τον τουρισμό μοχλό ανάπτυξης και ανασυγκρότησης της οικονομίας. Πώς να αρχίσουμε να κάνουμε την τουριστική κατανάλωση, κατανάλωση ειδικών αγροτικών και βιομηχανικών προϊόντων. Αν το πετύχουμε αυτό θα έχουμε ήδη ένα αποτέλεσμα. Μιλάμε πολύ για εξωστρέφεια και καλά κάνουμε, υπάρχει όμως και μια εσωτερική πλευρά. Εάν επιτύχουμε να έχουμε προϊόντα που να τροφοδοτούν τον τουρισμό, την κατανάλωση, αυτό σημαίνει ότι έχουμε προϊόντα να αντικαταστήσουν εισαγωγές και άρα και να κάνουμε εξαγωγές. Αν εισάγουμε ολλανδικές ντομάτες για τους τουρίστες σημαίνει ότι δεν πετύχαμε. Στην κατεύθυνση, λοιπόν, αυτών που κάνουμε εκτός των άλλων, πρώτον, ο αναπτυξιακός νόμος δίνει ιδιαίτερα κίνητρα σε επιχειρήσεις που καλύπτουν αυτήν την εφοδιαστική αλυσίδα.

Πρέπει να σας πω και ένα παράδειγμα που ίσως είναι ακραίο, για το αβοκάντο Χανίων. Καταναλώνεται στην επαρχία Χανίων, αφού έχει εισαχθεί μέσω Ιταλίας, δηλαδή έγινε η εξαγωγή του αβοκάντο και επανεισάχθηκε. Αυτό που δημιουργούμε είναι ένα σύμπλεγμα αγροτοδιατροφικής – τουριστικής αλυσίδας μέσα από το οποίο ακριβώς θα συζητούνται μέτρα που θα ενισχύουν τη σύνδεση που προανέφερα.

• Τρίτον, ενίσχυση της ενδογενούς ανάπτυξης, το έθιξαν οι ήδη ομιλητές. Ενδογενής ανάπτυξη πρέπει να είναι ο στόχος, αλλά πρέπει να την κατανοήσουμε σφαιρικά, ότι δεν σημαίνει πως κάτι το μικρό είναι  καλό από μόνο του, ούτε ότι κάθε τι μεγάλο είναι από μόνο του αρνητικό. Σημασία έχει να συνθέσουμε ένα  μοντέλο, ένα οργανικό σύνολο το οποίο βοηθά  στην ενδογενή ανάπτυξη των τοπικών κοινωνιών και οικονομιών. Αυτό συνδέεται και με την ανάγκη να αποτρέψουμε την τουριστική μονοκαλλιέργεια. Στο πλαίσιο της νησιωτικής πολιτικής, που έχουμε ήδη επεξεργαστεί, έχουμε προσθέσει ένα κεφάλαιο για τη διαφοροποίηση της απασχόλησης,  δηλαδή να δημιουργηθούν συνθήκες που θα ευνοούν δραστηριότητες ώστε κάποιος να μπορεί να βρει δουλειά στα νησιά και εκτός τουριστικού κλάδου.
• Ένας τέταρτος πολιτικός στόχος είναι το θέμα του περιβάλλοντος, και όχι μόνο του φυσικού περιβάλλοντος, αλλά και του πολιτισμικού κ.λπ. Από έρευνες, που εσείς γνωρίζετε καλύτερα από εμένα, προκύπτει ότι σε ορισμένες περιπτώσεις έχουν φτιαχτεί πολυτελή και εξαιρετικά τουριστικά συγκροτήματα, μικροί «παράδεισοι», αλλά έξω από τα συγκροτήματα αυτά κυριαρχούν τα σκουπίδια, οι νάιλον σακούλες, η έλλειψη υποδομών, η έλλειψη εξυπηρέτησης. Αυτό συνιστά το mind the gap – «προσέξτε το χάσμα» όπως λένε –  που υπάρχει μεταξύ των τουριστικών υποδομών και της κατάστασης που υπάρχει στην κοινωνία.  Αυτό είναι κάτι που διαρκώς πρέπει να το έχουμε κατά νου, διότι υπάρχουν πολλά διεθνή παραδείγματα τουριστικών περιοχών που είναι εξαιρετικά και που αυτοκαταστράφηκαν, διότι δεν πρόσεξαν τον τρόπο αξιοποίησης και ανάπτυξής τους.
• Στους πιλοτικούς στόχους, βεβαίως, πρέπει να βάλουμε και την αναβάθμιση του ανθρώπινου δυναμικού. Γίνεται εδώ προσπάθεια, αλλά πρέπει να προσέξουμε και την εκπαίδευση των επαγγελματιών, κυρίως αυτών που είναι πρώτης γενιάς, δηλαδή αυτός που από αγρότης νοικιάζει κάποια δωμάτια και προσφέρει τουριστικές υπηρεσίες. Γι’ αυτόν που μπήκε στο επάγγελμα αυτό χωρίς κάποια εκπαίδευση, νομίζω ότι πρέπει να έχουμε ειδικά προγράμματα για την κατάρτιση του κόσμου.

Αλλαγή επιχειρηματικού παραδείγματος

Και βέβαια ένας ποιοτικός τουρισμός θέλει και μια δυνατή επιχειρηματικότητα. Δε θέλω να μηδενίσω, να ισοπεδώσω αλλά η ελληνική επιχειρηματικότητα έχει και θετικά αλλά έχει και πολλά αρνητικά παραδείγματα. Ένα αρνητικό παράδειγμα είναι η επιχειρηματικότητα που λέει «εγώ τα κέρδη μου τα έχω στο εξωτερικό και τα δάνειά μου τα έχω στο εσωτερικό». Αρνητική επιχειρηματικότητα είναι αυτή που βλέπει τον εργαζόμενο ως αντικείμενο εκμετάλλευσης, δεν σέβεται την εργατική νομοθεσία, την τουριστική νομοθεσία,  είναι ο λεγόμενος  καπιταλισμός της «αρπαχτής». Αυτές οι μορφές επιχειρηματικότητας είναι αντικοινωνικές. Πρέπει να στοχεύσουμε σε μια κοινωνικά υπεύθυνη επιχειρηματικότητα, η οποία βεβαίως επιδιώκει το κέρδος αλλά με έναν τρόπο που σέβεται τους όρους παραγωγής, δηλαδή σέβεται το περιβάλλον, σέβεται τους εργαζόμενους,  αναφέρεται στην κοινωνία και επανεπενδύει τα κέρδη, δημιουργώντας απασχόληση.

Με αυτές τις σκέψεις θα ήθελα να τελειώσω με μία κριτική σκέψη και πρόταση που αφορά στο πρώτο ερώτημα που έκανε η συνομιλήτριά μας. Να δημιουργηθεί ένα φόρουμ που θα συνδέσει επιστημονική, ακαδημαϊκή γνώση με φορείς άσκησης και χάραξης πολιτικής και βεβαίως με κοινωνικούς φορείς. Θα παρακαλέσω κι εσάς, αν θέλετε, να το σκεφτείτε και να βρούμε μια πρακτική λύση. Σας ευχαριστώ.

*Ομιλία στην εκδήλωση για την παρουσίαση του βιβλίου του Δημήτρη Λαγού «Θεωρητικές προσεγγίσεις στον τουρισμό» με συνομιλητές τους Γεράσιμο Ζαχαράτο, Χάρη Κοκκώση, Πάρι Τσάρτα