ΑΡΙΣΤΕΡΑ ΕΙΝΑΙ ΜΙΑ ΔΙΑΡΚΗΣ ΠΡΟΣΠΑΘΕΙΑ – ΕΝΑΣ ΔΙΑΡΚΗΣ ΑΓΩΝΑΣ

                                                 Α΄

Ο ήρωας του βιβλίου του Χρήστου Τσακόπουλου πολιτικοποιείται, οργανώνεται και δρα στην περίοδο της δικτατορίας. Ανήκει στη «γενιά του Πολυτεχνείου». Μας περιγράφει επομένως μια διαδρομή -τη δική του- που όμως έχει μια αξία γενικότερη. Μας βοηθά να κατανοήσουμε τον τρόπο πολιτικοποίησης και οργανωτικής ένταξης αυτής της γενιάς, ρίχνει φως και σε ορισμένες πτυχές της εξέλιξής της.

Ο Χρήστος Σκαρλάτος λοιπόν, έτσι ονομάζει ο συγγραφέας τον ήρωά του, είναι ένας νέος με αναζητήσεις και ερωτήματα, με πίστη στις αξίες της Αριστεράς, αλλά με μια, γενική, ίσως και ασαφή, αντίληψη περί Αριστεράς υπό την έννοια της πολιτικής και ιδεολογικής της συγκρότησης.  Οργανώνεται σε μια αριστερή οργάνωση, που συμβαίνει να είναι του ΚΚΕ, όμως θα μπορούσε να είναι και μια άλλη οργάνωση, αφού το κύριο και βασικό κίνητρο είναι η, μέσω της οργάνωσης, πάλη για την ανατροπή της χούντας.

Όπως λέει ο ίδιος, «εκείνη την εποχή ήμουν τελείως άσχετος με κομματικές εντάξεις, στρατευμένες ιδεολογίες, άμεση γνώση της μαρξιστικής θεωρίας. Όποιος από κάποια σοβαρή αντιδικτατορική οργάνωση της Αριστεράς μου έκανε πρόταση να οργανωθώ ενάντια στη χούντα, θα δεχόμουν».

Αυτός ο τρόπος κομματικής ένταξης προσδιορίζει στη συνέχεια τον τρόπο συμμετοχής στην κομματική ζωή, που είναι αυτός της απόλυτης ένταξης, της απόλυτης ταύτισης, που ολοκληρώνεται μάλιστα με την επαγγελματική σχέση με το κόμμα, όχι για λόγους βιοποριστικούς αλλά ως ολοκλήρωση της ένταξης σε ταύτιση. Η σχέση με το κόμμα είναι σχέση δασκάλου – μαθητή. Ο Χρήστος Σκαρλάτος υπήρξε καλός μαθητής, έμαθε καλά τις αλήθειες του κόμματος. Διδάχθηκε για το ποιες άλλες αριστερές υπάρχουν και τι πιστεύουν, για το ποια είναι η σωστή και ποια η λάθος γραμμή, για το ποια είναι η σωστή ιστορία και ποια η σωστή προοπτική. Ο τρόπος αποχώρησης ή της εξόδου, είναι αντίστοιχος του τρόπου  ένταξης και συμμετοχής και, κατά κανόνα, είναι εκρηκτικός, όσο εκρηκτική είναι η εισβολή με διάφορες αφορμές της άλλης αλήθειας.

Για τον Χρήστο η αφορμή ήταν η εμπειρία του από την κομματική σχολή στη Μόσχα. Τότε αρχίζουν οι μεγάλες ανακαλύψεις -οι μικρές έχουν προηγηθεί-, ο αναστοχασμός, οι επαναπροσδιορισμοί: τι από όσα έχω μάθει παραμένει σωστό; Ποιες από τις αλήθειες που πίστευα είναι όντως αληθινές; Τελικά, ποιος είμαι εγώ, ποιες οι δικές μου πεποιθήσεις, ποια τα κατασταλάγματα των δικών μου εμπειριών, και τι συνιστά απλώς φερτό υλικό, ξένα σώματα, μη επαληθευμένη γνώση;

«Έπρεπε να περάσουν χρόνια για να απεμπλακώ από τα παραμορφωτικά γυαλιά του δογματισμού», μονολογεί κάποια στιγμή ο Χρήστος.

Είναι μια δοκιμασία παράξενα σκληρή, που πολλοί και πολλές δεν την αντέχουν. Αντί να υποβληθεί σ’ αυτή, απλά γυρνούν την πλάτη τους σε ό,τι έχουν ζήσει. Άλλες πάλι φορές το είδωλο αντιστρέφεται. Το κόμμα δάσκαλος γίνεται πηγή όλων των δεινών, ακόμη και των προσωπικών αδυναμιών ή αποτυχιών. Το απρόσωπο κόμμα τώρα φταίει για όλα, σαν να άδειασε από τα πρόσωπα που το συγκροτούν.  Η ατομική ευθύνη υποτιμάται ή αγνοείται εντελώς, παρόλο που όσα έγιναν ήταν και  προσωπική επιλογή.

Ίσως αυτή η πρόωρη κομματικοποίηση, πριν από κάποια ουσιαστική πολιτικοποίηση μέσα στην κοινωνική …., ίσως αυτός ο συγκεκριμένος τρόπος ένταξης και συμμετοχής, όχι μόνο στο ΚΚΕ αλλά και σε άλλα κόμματα και οργανώσεις, να εξηγεί μετέπειτα στάσεις και συμπεριφορές.        

                                                   Β΄

Ο Χρήστος όμως δεν ανήκει σε εκείνους που γύρισαν την πλάτη τους. Επιστρέφει σ’ αυτό που ήταν, σ’ ένα άλλο επίπεδο: σκέφτεται, ψάχνει, αναζητά με βάση πια και τις ως τώρα δικές του εμπειρίες. 

Ανατρέπει, με τη στάση του, ένα ισχυρό στερεότυπο το οποίο θέλει τους ανθρώπους να γίνονται αριστεροί στα νιάτα τους από λάθος, απροσεξία ή αφέλεια, λάθη τα οποία διορθώνουν στη συνέχεια, αρνούμενοι την Αριστερά ή προσχωρώντας σε άλλα ρεύματα.

Οι πολιτικές επιλογές των ανθρώπων, ακόμη και η ριζική αλλαγή της κοσμοαντίληψής τους, είναι αναφαίρετο δικαίωμά τους προφανώς. Ωστόσο, δεν πρέπει να περάσει απαρατήρητη η επιμέλεια με την οποία το σύνδρομο αυτό  αναπαράγεται και η συντηρητικοποίηση στο στερεότυπο αυτό ταυτίζεται με την ωριμότητα, το ρεαλισμό, την προσγείωση στην πραγματικότητα. Από την άποψη αυτή ακριβώς έχει σημασία να επισημάνουμε πως ο Χρήστος Σκαρλάτος, ο ήρωας του βιβλίου του Χρήσου Τσακόπουλου, δεν μένει ως το τέλος της ζωής του αριστερός για λόγους συναισθηματικούς. Μένει αριστερός με τη βαθιά ρεαλιστική εκτίμηση ότι ο νεοφιλελεύθερος καπιταλισμός χρειάζεται ως αντίπαλό του μια ισχυρή Αριστερά, και αυτό δεν μπορεί να το προσφέρει μια Αριστερά κλεισμένη στον κόσμο της ούτε μια Αριστερά συμπλήρωμα του ΠΑΣΟΚ. Επίσης, όσο ωριμάζει, όσο κατανοεί και είναι σε θέση να διακρίνει τις υποκειμενικές αδυναμίες και λάθη από βαθύτερα και διαχρονικότερα ελλείμματα της Αριστεράς, τόσο σε μεγαλύτερο βάθος εισχωρεί η αναζήτησή του. Και αναζητά, μέσα στα όνειρα των τελευταίων σελίδων του βιβλίου του, το νέο πρόταγμα, όπως λέει, το νέο επαναστατικό υποκείμενο και το νέο περιεχόμενο του κομμουνισμού, ακριβώς επειδή είναι προσγειωμένος στην πραγματικότητα, ακριβώς επειδή με αυτογνωσία αριστερή κατανοεί το ιστορικό βάθος των συνεπειών από την αποτυχία των καθεστώτων του λεγόμενου «υπαρκτού σοσιαλισμού» και την κατάρρευση της Σοβιετικής Ένωσης.

Το ιδιαίτερο ενδιαφέρον της περίπτωσης του Χρήστου βρίσκεται επίσης, πιστεύω, στο γεγονός ότι αυτή η τόσο ουσιαστική εμμονή στην Αριστερά δεν κλονίζεται, αλλά, θα έλεγε κανείς, πως ενισχύεται κιόλας από τις τραυματικές εμπειρίες που έζησε ως θύμα αλλά και θύτης ο ίδιος μιας «οργανωτίστικης» αντίληψης της πολιτικής, ως στέλεχος του ΚΚΕ. Όμως το πιο σημαντικό και πρωτότυπο είναι πως ο Χρήστος αναστοχάζεται τη διαδρομή του όχι ως μια ανασκόπηση του παρελθόντος, όχι ως μια ανάμνηση αλλά ως μια ανίχνευση του μέλλοντος. Η Αριστερά δηλαδή δεν είναι μια τελειωμένη υπόθεση, αλλά μια ατελείωτη περιπέτεια, μια διαρκής προσπάθεια που μόλις τώρα αρχίζει. Υπό την έννοια αυτή, ό,τι διαβάζουμε δεν συνιστά απομνημονεύματα αλλά βιώματα πάνω σε ένα σχέδιο για ένα αριστερό μανιφέστο του μέλλοντος. 

                                                    Γ΄

Στο τελευταίο του όνειρο, ο Χρήστος Σκαρλάτος, έχει βρει πια τις απαντήσεις σε όλα τα ερωτήματα. «Απορρίπτω οριστικά τις παλιές μου δοξασίες» αναγγέλει με ύφος κατηγορηματικό και απόλυτο. Και αναγγέλει τις νέες αλήθειες, όπως ο ίδιος, πριν από χρόνια, ρούφηξε τις παλιές που τώρα απορρίπτει. Ιδού το νέο πρόταγμα. Ιδού το νέο όραμα και ιδού το νέο επαναστατικό υποκείμενο που θα το υλοποιήσει. Αλλά τώρα πια το γνωρίζουμε. Οι απόλυτες απαντήσεις μπορεί να κρύβουν απόλυτα ερωτήματα. Και ίσως αυτός ο τόσο κατηγορηματικός και απόλυτος τόνος να θέλει να πει πως τα νέα προτάγματα δεν θα είναι προϊόν εγκεφαλικών κατασκευών, αλλά αποτέλεσμα μιας γενίκευσης εμπειριών και παραδειγμάτων.

Ίσως ζούμε λοιπόν την εξάντληση ενός αποθέματος εμπειριών και παραδειγμάτων που διαμορφώθηκαν σε μια εποχή, τα δεδομένα της οποία αλλάζουν γοργά. Ίσως ζούμε την ανάγκη νέων εμπειριών και νέων παραδειγμάτων, στη βάση του νέου, πιο βάρβαρου καπιταλισμού, που διαμορφώνεται με νόρμες που συχνά θυμίζουν τον καπιταλισμό του 19ου αιώνα παρά εκείνον του 20ου.

Αν η διαπίστωση αυτή είναι σωστή, τότε ίσως ζούμε όχι το τέλος, όπως θα ήθελαν πολλοί, αλλά μια νέα αρχή για την Αριστερά, μια νέα φάση εμπειριών και παραδειγμάτων, που ακριβώς πρέπει να εμπνεύσουμε και να στηρίξουμε. Οι εμπειρίες, το πείσμα και τα όνειρα του Χρήστου Σκαρλάτου θα είναι ένα χρήσιμο βοήθημα γι’ αυτό, διότι πράγματι η Αριστερά είναι μια διαρκής προσπάθεια, μια διαρκής περιπέτεια, είναι διαρκής αγώνας για ανθρώπινη αξιοπρέπεια και χειραφέτηση, για την κοινωνία και τους αδύναμους, που, ακόμη κι όταν είναι δύσκολος, είναι ένας αξιοβίωτος λόγος ύπαρξης, ένα ζωογόνο νόημα ζωής.

Αυτός άλλωστε είναι, νομίζω, και ο κεντρικός «χαιρετισμός» που μας στέλνει ο συγγραφέας, όχι μόνο με το βιβλίο του αλλά και με το δικό του προσωπικό αγώνα που δίνει ενάντια στην αρρώστια του, για τη ζωή.