Κυρίες και κύριοι,

Φίλες και φίλοι,

Αξίζουν, πιστεύω, συγχαρητήρια στο Δήμο Ναυπλίου για την πρωτοβουλία που είχε να τιμήσει το Γρηγόρη Φαράκο με αυτή την τόσο σημαντική, όπως αποδείχνεται και από το ευρύτερο ενδιαφέρον που έχει προκαλέσει, εκδήλωση.

Ευχαριστώ και προσωπικά το Δήμο Ναυπλίου και την ακούραστη σύντροφο του Γρηγόρη Φαράκου, την  κα Ευτυχία Καρύδη – Φαράκου για την πρόσκληση και τη φιλοξενία τους.

Η δική μου προσέγγιση στη δράση και το έργο του Γρ. Φαράκου διακρίνει δύο διαστάσεις:

Η πρώτη είναι αυτή που αφορά στο Φαράκο της Αριστεράς και η δεύτερη αναφέρεται στην Αριστερά του Φαράκου.

Με την πρώτη αναφέρομαι στη δράση που είχε ο Φαράκος και το πλούσιο έργο που μας αφήνει, ως αγωνιστής, ως πολιτικό στέλεχος και βουλευτής, ως διανοούμενος, ως ιστορικός.

Με τη δεύτερη αναφέρομαι σε ό,τι συγκροτεί την αντίληψη του ίδιου του Φαράκου για την Αριστερά.

Ο Φαράκος σε όλο το μήκος και την έκταση της πολιτικής του διαδρομής και δράσης, από τη μια πλευρά υπηρετεί την Αριστερά και την υπηρετεί με πίστη, αυτοθυσία και ανιδιοτέλεια. Από την άλλη σκέφτεται για την Αριστερά, προβληματίζεται όχι μόνο για τη μία ή την άλλη πτυχή της πολιτικής της, αλλά προβληματίζεται συνολικά για τους όρους ύπαρξής της. Κι επειδή συχνά η δύναμη της δράσης, η ταχύτητα των γεγονότων και οι ανάγκες της συγκυρίας δεν επιτρέπουν στη σκέψη να ολοκληρωθεί και να συγκροτηθεί, ο Φαράκος επανέρχεται αργότερα, στην ύστερη αλλά και τόσο παραγωγική φάση της ζωής του. Επανέρχεται με στόχο, όπως ορθά έχει επισημανθεί, όχι τη δικαίωση ή την καταδίκη του παρελθόντος αλλά την κατανόηση όσων έζησε, όσων έπραξε ή δε μπόρεσε να πράξει.  

Βέβαια η Αριστερά του Φαράκου δεν υπάρχει με κάποια συγκροτημένη μορφή. Υπάρχει με τη μορφή διάσπαρτων θέσεων ή υπαινιγμών στο έργο του, προκύπτει από τη στάση του σε διάφορες στιγμές ή γεγονότα, τεκμαίρεται μέσα από τη συνολική του διαδρομή. Στο σημείο αυτό μπορούμε να επισημάνουμε ορισμένες διαστάσεις με κριτήριο την εμμονή του Φαράκου σ’ αυτές.

1. Ένα πρώτο στοιχείο που μπορούμε, νομίζω, να επισημάνουμε είναι ότι η Αριστερά του Φαράκου δεν υποτάσσεται στον εμπειρισμό, αλλά σέβεται την επιστημονική γνώση, κρατά ανοιχτή γραμμή με τη θεωρία της Αριστεράς και αναγνωρίζει την ανάγκη ανάπτυξής της, ακόμη και στις πιο δύσκολες συνθήκες. Για το Φαράκο, η κατάκτηση της γνώσης και η ανάπτυξη της θεωρίας δεν είναι κάτι που γίνεται στο περιθώριο του αγώνα, είναι μέρος του αγώνα των αριστερών σε ατομικό όσο και σε συλλογικό επίπεδο. Έτσι έζησε ο ίδιος και  έτσι έπραξε.

2. Δεύτερο χαρακτηριστικό της Αριστεράς του Φαράκου είναι ότι είναι μια Αριστερά ανανεωτική επί της ουσίας και όχι τυπικά ή φορμαλιστικά, όπως μερικές φορές γίνεται σήμερα. Αυτή η σχέση με τη γνώση και τη θεωρία,  στην οποία αναφέρθηκα, δεν είναι προφανώς ακαδημαϊκή. Έχει κατεύθυνση και στόχους. Είναι εξοπλισμός μέσω του οποίου η Αριστερά πρέπει να αναζητά διαρκώς το καινούριο, το καινούριο από τη σκοπιά της ανθρώπινης χειραφέτησης, από τη σκοπιά των συμφερόντων των εργαζόμενων τάξεων και της κοινωνίας συνολικά. Μας το δείχνει αυτό το ενδιαφέρον του Φαράκου για τα εκάστοτε νέα προβλήματα γενικότερα.

3.  Τρίτο: Η Αριστερά του Φαράκου είναι ταγμένη στην υπεράσπιση των εκμεταλλευόμενων τάξεων, των αδυνάτων. Αλλά ταυτόχρονα είναι μια Αριστερά που θέλει να επηρεάσει συνολικά την εξέλιξη της κοινωνίας και του κόσμου. Είναι μια Αριστερά που θέλει  να είναι ηγεμονική  κατά την Γκραμσιανή έννοια. Ο Φαράκος έζησε και ενεπλάκη στις εσωτερικές διαμάχες της Αριστεράς. Ουδέποτε όμως γοητεύθηκε από τις διαμάχες αυτές. Για το Φαράκο ο αγώνας για την ηγεμονία είχε νόημα ως ένας αγώνας με όρους κοινωνίας απέναντι στην κυρίαρχη ιδεολογία και πολιτική και όχι μόνο ως μια μάχη για την ηγεμονία στο εσωτερικό της αριστεράς. Υπό το πρίσμα αυτό το πρόγραμμα μιας τέτοιας Αριστεράς υπερβαίνει τα όρια ενός καταλόγου αιτημάτων. Το πρόγραμμα της Αριστεράς, όπως την ήθελε ο Φαράκος, είναι μια διαρκής και σύνθετη  διαδικασία. Προϋποθέτει μελέτες σοβαρές πάνω στα προβλήματα της κοινωνίας και είναι ενδεικτική η προσπάθεια μελέτης π.χ. του, τόσο σημαντικού και σήμερα, ενεργειακού προβλήματος της Ελλάδας, από τον ίδιο.

4. Η Αριστερά του Φαράκου είναι αυτονόητα μια Αριστερά ριζωμένη στα κοινωνικά κινήματα, τα συνδικάτα και κυρίως στη νεολαία και το κίνημά της, που ο Φαράκος το κατανοούσε πάντα ως ένα κίνημα δράσης και γνώσης ταυτόχρονα.

Πώς σχετίζεται ο Φαράκος της Αριστεράς με την Αριστερά του Φαράκου; Πώς προσπάθησε, δηλαδή, ο Φαράκος να προωθήσει τη δική του αντίληψη για την Αριστερά μέσα στην Αριστερά που υπηρετούσε;

Ο Φαράκος, υπήρξε θύμα μηχανισμών, αλλά ο ίδιος δεν επεδίωξε να οικοδομήσει δικό του μηχανισμό. Ο Φαράκος προσπάθησε να επηρεάσει με τις απόψεις του και με το παράδειγμά του μέσω των νόμιμων κομματικών διαδικασιών. Για τον Φαράκο η ύπαρξη διαφορετικών απόψεων μέσα στο κόμμα και την Αριστερά ήταν αναπόφευκτη. Γι’ αυτό και είναι από τα ελάχιστα στελέχη του ΚΚΕ που συμμετείχε στις αντιπαραθέσεις με επιχειρήματα και όχι με χαρακτηρισμούς και συκοφαντίες, όπως ήταν -και είναι- συχνά ο κανόνας στο χώρο του ΚΚΕ.

5. Ένα ακόμη, πέμπτο στη σειρά, λοιπόν, αλλά πρώτο σε σημασία, συστατικό της Αριστεράς του Φαράκου είναι ότι αυτή είναι μια Αριστερά που διαλέγεται στο εσωτερικό της, που, ακόμη και όταν δε μπορεί να αποφύγει τις κρίσεις, έχει αναπτύξει μηχανισμούς     επίλυσής τους μέσα από προωθητικές συνθέσεις. Το επεδίωξε αυτό πρακτικά και συγκεκριμένα όταν έγινε ο ίδιος Γενικός Γραμματέας του ΚΚΕ. Οι εξελίξεις έδειξαν ότι η προσπάθειά του εκείνη ήταν εξ αρχής καταδικασμένη. Η Αριστερά του Φαράκου δε χωρούσε μέσα στο κέλυφος του ΚΚΕ.   Ήταν μια αργοπορημένη  για όλους μας, αλλά κυρίως για τον ίδιο, διαπίστωση.

Στο τέλος εκείνης της σκληρής όσο και πικρής εμπειρίας, ο Φαράκος αλλά και όσοι συνεργαζόμαστε τότε μαζί του είχαμε καταλήξει στην πεποίθηση ότι η Αριστερά της εποχής μας μπορεί να υπάρξει μόνο με τη μορφή μιας ενότητας μέσα στη διαφορετικότητα. Γι’ αυτό και επιμείναμε υπέρ της ανάγκης ύπαρξης ενός ενιαίου και μεγάλου Συνασπισμού, ως μια ευρεία παράταξη της Αριστεράς, των κινημάτων και της οικολογίας. Η διαφορετικότητα των καταβολών, των κοινωνικών συνθηκών και των εμπειριών, των απόψεων και των εκτιμήσεων είναι μια πραγματικότητα, μια φυσιολογική κατάσταση και όχι μια ιδεολογική στρέβλωση ή προϊόν ιδεολογικών αποκλίσεων.  Στρέβλωση είναι η παραγνώριση, η συγκάλυψη ή η ενοχοποίηση των διαφορετικών απόψεων ως τρόπος αντιμετώπισής τους. Κανείς δε μπορεί να εγγυηθεί βέβαια ότι αυτές οι διαφορές απόψεων, εκτιμήσεων και προσεγγίσεων δε θα οδηγήσουν κάποια στιγμή σε εντάσεις ακόμη και σε κρίσεις. Όμως οι κρίσεις δεν είναι αναπόφευκτο να οδηγούν σε διασπάσεις και μάλιστα τόσο τραυματικές όσο εκείνες που έχουν συμβεί στη διαδρομή του Αριστερού κινήματος της χώρας μας.

Ακριβώς γι’ αυτό ο Φαράκος, τάχθηκε τόσο αποφασιστικά υπέρ της διαφάνειας και της δημοκρατίας ως θεμελιώδεις βάσεις για την ανασυγκρότηση των όρων ύπαρξης της Αριστεράς στην εποχή μας.

Πράγματι, η δημοκρατική συγκρότηση και η διαφανής λειτουργία του πολιτικού υποκειμένου της Αριστεράς, ο σεβασμός της διαφορετικότητας, η συλλογικότητα, η συνειδητή προσπάθεια αλλά και η ικανότητα (που πρέπει διαρκώς να καλλιεργείται) για προωθητικές συνθέσεις είναι μερικά από τα μέσα που έχουμε όχι για να αποφύγουμε τις κρίσεις αλλά για να αποτρέπουμε την μετεξέλιξή τους σε καταστάσεις που αμαυρώνουν την εικόνα και ακυρώνουν το ρόλο της Αριστεράς.

Βεβαίως, για να συνδέσω τα παραπάνω με συζητήσεις των ημερών, για να μπορεί μια αριστερά να διαλέγεται, πρέπει να υπάρχει ως αυτόνομη δύναμη και όχι ως εξάρτημα ή δεκανίκι ή διαρκώς πρόθυμος εταίρος σε κόμματα ή στρατηγικές που αποσκοπούν στη συντήρηση καταστάσεων που πρέπει να αλλάζουν.

Επίσης, μια πληρέστερη συζήτηση του θέματος αυτού θα υποχρεωθεί να αναγνωρίσει την ύπαρξη και εξωγενών παραγόντων που είτε ευνοούν, είτε και συνειδητά προκαλούν ή καλλιεργούν αντιθέσεις και εντάσεις στο εσωτερικό της Αριστεράς, είτε εκ των υστέρων αξιοποιούν τις αντιθέσεις αυτές για ιδιοτελείς σκοπούς. Αλλά η αντιμετώπιση και αυτών των εξωγενών παραγόντων δεν μπορεί να είναι αποτελεσματική έξω από ένα πλαίσιο δημοκρατικών αρχών σαν αυτές στις οποίες αναφέρθηκα. Η σημερινή μας συζήτηση γίνεται σε μια ενδιαφέρουσα όσο και κρίσιμη συγκυρία. Η οικολογική κρίση, η κλιματική αλλαγή αλλά και η πρωτόγνωρη καπιταλιστική κρίση που ζούμε σηματοδοτούν την είσοδό μας σε μια νέα ιστορική εποχή. Μια εποχή που χαρακτηρίζεται από την κατάρρευση βεβαιοτήτων, τον κλονισμό ηγεμονιών, τη χρεοκοπία οικονομικών μοντέλων, δογμάτων και τρόπων σκέψης, ιδίως εκείνων που διαμορφώθηκαν τις τελευταίες δεκαετίες υπό την επιρροή των νεοφιλελεύθερων δογμάτων και αυταπατών. Οι νέες αυτές συνθήκες επιβάλλουν ένα σχέδιο όχι απλά ενίσχυσης αλλά ανάτασης της Αριστεράς, ως το επίπεδο εκείνο που θα την καθιστά ικανή να επηρεάζει αποφασιστικά τις εξελίξεις σ’ αυτή τη νέα ιστορική φάση στην οποία έχουμε εισέλθει. Το παράδειγμα που αντιπροσωπεύει η ζωή, η δράση και το έργο του Φαράκου αλλά και οι αντιλήψεις του για την Αριστερά, αποτελούν, κατά τη γνώμη μου, μια πολύτιμη συμβουλή στη συγκρότηση ενός τέτοιου σχεδίου.