• Ποια η διεθνής σημασία της εισαγωγής του ευρώ;

Η δημιουργία του ευρώ είναι όντως μία πρωτοβουλία με παγκόσμια διάσταση. Το ευρώ αποσκοπεί στη νομισματική ενοποίηση της Ευρώπης, δηλαδή, στην ισχυροποίησή της ως “παγκόσμιου παίκτη”. Φιλοδοξεί εντέλει να περιορίσει τον νομισματικό “μονοπολισμό”, δηλαδή την μονοκρατορία του δολαρίου, που σήμερα αποτελεί ουσιαστικά το μόνο διεθνές αποθεματικό νόμισμα.

• Eκτιμάτε, δηλαδή, ότι η εισαγωγή του ευρώ θα περιορίσει την παγκόσμια κερδοσκοπία και τη νομισματική αστάθεια;

Στο εσωτερικό της ευρωζώνης, ασφαλώς, η δημιουργία του ευρώ θα συμβάλλει στη συναλλαγματική σταθερότητα και στον περιορισμό ορισμένων μορφών κερδοσκοπίας. Σε παγκόσμιο επίπεδο, όμως, η συναλλαγματική αστάθεια, οι συναλλαγματικοί πόλεμοι και οι χρηματοοικονομικές κρίσεις θα παραμείνουν ως ένα βασικό γνώρισμα της παγκόσμιας ανάπτυξης, ίσως δε και να ενταθούν. Ακριβώς γι’ αυτό, η εισαγωγή του ευρώ πρέπει να ενεργοποιήσει κινήματα και πρωτοβουλίες για την επιβολή του φόρου Tobin στις διεθνείς κερδοσκοπικές συναλλαγματικές συναλλαγές, για την κατάργηση των φορολογικών παραδείσων και την ενίσχυση της εποπτείας των κεφαλαιαγορών.

• Μπορεί να υπάρξει ουσιαστική και αποτελεσματική οικονομική ενοποίηση της Ε.Ε. δίχως να υπάρξει ουσιαστική πολιτική ενοποίηση;

Η εισαγωγή του ευρώ κάνει ακόμη πιο αναγκαία την πολιτική ενοποίηση. Το θέμα, όμως, δεν είναι απλά πώς να θωρακισθεί πολιτικά το ευρώ, όπως πολλοί υποστηρίζουν. Το θέμα είναι ο εκδημοκρατισμός του όλου οικοδομήματος και να υπάρξουν πολιτικές που αμβλύνουν τις ανισότητες που δημιουργεί η ενιαία νομισματική πολιτική ανάμεσα σε χώρες, περιφέρειες και κοινωνικές τάξεις. Διαφορετικά το ευρώ θα αντιμετωπίζει προβλήματα κοινωνικής και δημοκρατικής νομιμοποίησης.

• Ποιοι θα είναι, κατά την άποψή σας, οι κερδισμένοι και ποιοι οι ζημιωμένοι από τη νέα πραγματικότητα;

Αν μιλήσουμε με όρους κέρδη – ζημιές, το ευρώ, ασφαλώς, ευνοεί περισσότερο τις ισχυρές χώρες και στο εσωτερικό τους τις ισχυρές κοινωνικές τάξεις, δηλαδή, τις τάξεις που κατέχουν κεφάλαιο, έναντι εκείνων που στηρίζονται αποκλειστικά στην εργασία τους. Όμως, τις σχέσεις αυτές θα πρέπει να τις ανάγουμε όχι στο ευρώ, αυτό καθ’ αυτό, αλλά στη φιλοσοφία και την αρχιτεκτονική συνολικά της ΟΝΕ, όπως αυτή συγκροτήθηκε.

Το ευρώ μοιάζει κάπως με ένα “αυθαίρετο”. Το οικοδόμημα μπορεί να είναι επιβλητικό και λαμπερό. Οι όροι δόμησής του, όμως, οι υποδομές και ο περιβάλλων χώρος πάσχουν. Στην προκειμένη περίπτωση, κεντρικό θέμα είναι η απουσία δημοκρατικού πολιτικού ελέγχου και τελικά δημοκρατικής νομιμοποίησης. Επίσης, ενώ η νομισματική και συναλλαγματική εξουσία έγινε “ευρωπαϊκή”, η αντιμετώπιση των προβλημάτων έμεινε εθνική υπόθεση. Έχουμε κινδύνους χωρίς όπλα να τους αντιμετωπίσουμε. Παράδειγμα, η απουσία μηχανισμών αντικυκλικής πολιτικής ή μέσων αντιμετώπισης ασύμμετρων σοκ. Η απουσία κοινής φορολογικής πολιτικής, επίσης, αφήνει ανοιχτό το δρόμο για τον φορολογικό ανταγωνισμό. Η απουσία κοινών κοινωνικών στάνταρ αφήνει ανοιχτό το δρόμο σε πρακτικές κοινωνικού ντάμπιγκ. Τέλος, η απουσία ενός ισχυρού ευρωπαϊκού προϋπολογισμού και αναδιανομής πόρων αφήνει ανοιχτό τον δρόμο μεγαλύτερων αποκλίσεων, αντί της επιδιωκόμενης πραγματικής σύγκλισης.

• Θα μπορούσε μία χαλάρωση του Συμφώνου Σταθερότητας – θέμα το οποίο εσχάτως συζητείται – να καλύψει αυτά τα κενά;

Δεν αρκεί. Πρέπει να αλλάξει η φιλοσοφία του. Το δίκτυο “Ευρωπαίοι Οικονομολόγοι για μια εναλλακτική πολιτική για την Ευρώπη” στην τελευταία του έκθεση προτείνει την αντικατάσταση του Συμφώνου Σταθερότητας με ένα νέο “Σύμφωνο Κοινωνικής Ανάπτυξης”. Προσωπικά, συμφωνώ, με την έννοια ότι η επιδίωξη της δημοσιονομικής σταθερότητας δεν είναι αυτόνομος στόχος ή αυτοσκοπός, αλλά πρέπει να συνδεθεί με συγκεκριμένους στόχους κοινωνικής ανάπτυξης. Σημαντικό είναι, επίσης, να αυξηθεί ο ευρωπαϊκός προϋπολογισμός στο ύψος του 5% του ευρωπαϊκού ΑΕΠ, ιδιαίτερα, εν όψει και της διεύρυνσης. Σημαντικό όπλο θα αποτελούσε, επίσης, η έκδοση ευρωπαϊκών ομολόγων και γενικότερα η μετατροπή ενός μέρους του εθνικού δημόσιου χρέους των χωρών σ’ ένα ευρωπαϊκό δημόσιο χρέος. Παρόλο που αυτό θα βάραινε πάλι τις χώρες που το χρησιμοποιούν, θα δημιουργούσε μεγαλύτερους βαθμούς ελευθερίας για αναπτυξιακή πολιτική στην Ευρώπη και στην κάθε χώρα ξεχωριστά.

• Εσχάτως έχει ανοίξει η συζήτηση σχετικά με την “επιστροφή” του κεϋνσιανισμού. Θεωρείτε εφικτή μια τέτοια “επιστροφή”;

Το πρόβλημα εδώ είναι ότι δεν υπάρχει μια εκδοχή του κεϋνσιανισμού. Ο ίδιος ο Κέϋνς μας παρέδωσε και “δεξιές” και “αριστερές” εκδοχές των απόψεων του. Ο κεϋνσιανισμός υπό τη στενή έννοια, ως ένα “κλειστό” σύστημα, δηλαδή, “διαχείρισης της ζήτησης σε εθνικά πλαίσια”, ας μην ξεχνάμε, έδειξε τα όρια του και οδηγήθηκε σε κρίση. Δύσκολα, λοιπόν, μπορούμε να δούμε μια αυθεντική επιστροφή του. Ο κεϋνσιανισμός, όμως, υπό μία ευρύτερη έννοια, αποτελεί μία πηγή έμπνευσης εναλλακτικών πολιτικών στο πλαίσιο του καπιταλισμού που λαμβάνουν υπόψη τους σε διάφορους βαθμούς την ανάγκη “κοινωνικής συνοχής” και γενικότερα τις ανάγκες αναπαραγωγής της κοινωνίας. Υπ’ αυτήν την ευρύτερη έννοια, λοιπόν, ο κεϋνσιανισμός και είναι και θα παραμείνει επίκαιρος και το ενδιαφέρον αναζωπυρώνεται λόγω της κρίσης του νεοφιλελευθερισμού. Εκείνο, πάντως, που κυριαρχεί προς το παρόν, είναι η προσπάθεια εφαρμογής διαφόρων “μιγμάτων” πολιτικής, στην λογική μιας σύνθεσης νεοφιλελευθερισμού και κεϋνσιανισμού υπό την ιδεολογική ηγεμονία του πρώτου.