Η Ελλάδα μπήκε στο παγκόσμιο κύμα των ιδιωτικοποιήσεων με σχετική καθυστέρηση. Γρήγορα όμως έγινε ένας από τους πρωταθλητές των ιδιωτικοποιήσεων διεθνώς.

Αρχικά, οι ιδιωτικοποιήσεις εμφανίσθηκαν με έναν τρόπο αποσπασματικό, με τη μορφή της μερικής ιδιωτικοποίησης μεμονωμένων δημοσίων επιχειρήσεων. Με την επέκταση όμως αυτής της πολιτικής, περάσαμε στην ιδιωτικοποίηση ολόκληρων αγορών. Τέλος, με την ιδιωτικοποίηση του τραπεζικού συστήματος, την επέκταση των ιδιωτικοποιήσεων σε τομείς των υποδομών και τον περιορισμό, από τη νέα κυβέρνηση της ΝΔ, του προγράμματος δημοσίων επενδύσεων, οδηγούμαστε, με ταχείς ρυθμούς, στην ιδιωτικοποίηση της ίδιας της αναπτυξιακής διαδικασίας.

Οι ιδιωτικοποιήσεις δεν εντάχθηκαν σε κάποιο συνολικότερο αναπτυξιακό σχέδιο ή σε κάποια αναπτυξιακή στρατηγική. Οι συνέπειες δεν προβλέφθηκαν ούτε αντιμετωπίσθηκαν, πολλές άλλωστε δεν έχουν καν συνειδητοποιηθεί. Ακριβώς  γι’ αυτό η κοινωνία δεν είναι βέβαιο ότι έχει πει τον τελευταίο της λόγο γι΄ αυτή την πολιτική.

Ο ΚΙΝΔΥΝΟΣ ΑΝΑΠΤΥΞΙΑΚΩΝ ΚΕΝΩΝ ΚΑΙ ΚΟΙΝΩΝΙΚΩΝ ΕΛΛΕΙΜΜΑΤΩΝ

Ένας κίνδυνος που διαγράφεται είναι το ενδεχόμενο επενδυτικών κενών σε κρίσιμους τομείς. Και τούτο γιατί η υπόθεση που υπάρχει πίσω από την πολιτική της ιδιωτικοποίησης της αναπτυξιακής διαδικασίας είναι ότι πάντα θα υπάρχουν πρόθυμοι ιδιώτες επενδυτές να καλύψουν τα κενά που αφήνει η απόσυρση του κράτους. Όμως η παραδοχή αυτή δεν είναι ορθή.

Αυτό φάνηκε ήδη στον τομέα της ενέργειας. Η απελευθέρωση της αγοράς δεν προσέλκυσε ιδιωτικές επενδύσεις με αποτέλεσμα η χώρα να απειλείται με blackout. Έτσι είτε τις αναγκαίες επενδύσεις πρέπει να τις κάνει και πάλι η ΔΕΗ είτε θα πρέπει να δοθούν πιο ισχυρά κίνητρα στους ιδιώτες. Αυτή η δεύτερη λύση όμως αναπόφευκτα οδηγεί σε αύξηση των τιμολογίων  και όχι σε μείωσή τους όπως οι υποστηριχτές των ιδιωτικοποιήσεων είχαν υποσχεθεί.

Τέτοια επενδυτικά κενά ενδέχεται να εμφανισθούν και σε άλλους τομείς, αν αυτή η λογική της ιδιωτικοποίησης της αναπτυξιακής διαδικασίας συνεχισθεί.

Αν και οι κυβερνήσεις του ΠΑΣΟΚ υιοθέτησαν αρχικά «ντροπαλά» την πολιτική των ιδιωτικοποιήσεων γρήγορα έγιναν «ξεδιάντροπες» και έφτασαν σε μια πολιτική χωρίς όρια, όρους ή κριτήρια.

Η ιδιωτικοποίηση όμως υποδομών ή επιχειρήσεων που ικανοποιούν ζωτικές κοινωνικές ανάγκες έχει πολύ διαφορετικές συνέπειες απ’ ότι η ιδιωτικοποίηση δημοσίων επιχειρήσεων με εμπορικό αντικείμενο όπως π.χ. τα ΚΑΕ.

Στη δεύτερη περίπτωση, αν οι επιχειρήσεις είναι κερδοφόρες το κράτος χάνει μια πηγή εσόδων που είχε από τα μερίσματα. Στην πρώτη, οι συνέπειες είναι ευρύτερες: δημόσια αγαθά και συλλογικές υποδομές υποβαθμίζονται, η χρήση τους γίνεται πιο ακριβή και άρα η πρόσβαση σ’ αυτά γίνεται δύσκολη σε όσους δεν έχουν επαρκή αγοραστική δύναμη. Στην περίπτωση αυτή οι ιδιωτικοποιήσεις λειτουργούν ως ένας σοβαρός μηχανισμός διεύρυνσης των κοινωνικών ανισοτήτων.

Ήδη παρατηρούνται προβλήματα με τα τιμολόγια καθώς και με την ποιότητα  και την επέκταση των δικτύων στις εταιρίες ύδρευσης παρόλο που αυτές είχαν ιδιωτικοποιηθεί μόνο μερικώς. Τα ΕΛΠΕ έχουν την ευθύνη και της ενεργειακής έρευνας αλλά δεν είναι βέβαιο ότι αποτελεί για τους ιδιώτες μετόχους τους ελκυστική δραστηριότητα. Η ΔΕΠΑ είναι σε ένα στάδιο δημιουργίας δικτύων φυσικού αερίου. Αν ιδιωτικοποιηθεί δεν είναι βέβαιο ότι τα δίκτυα θα επεκταθούν σε περιοχές χωρίς υψηλή πυκνότητα κατανάλωσης. Πολλά νησιά είναι χωρίς επαρκή ακτοπλοϊκή συγκοινωνία διότι οι σχετικές γραμμές δεν είναι αρκετά προσοδοφόρες για τους ιδιώτες επενδυτές.

Γενικά, το συμφέρον των ιδιωτών μετόχων, η ανάγκη διανομής υψηλών μερισμάτων προς αυτούς, σε αρκετούς τομείς δεν συμβιβάζεται με την ικανοποίηση κοινωνικών αναγκών. Η ικανοποίηση των πρώτων δεν επιτρέπει την ικανοποίηση των δεύτερων.

ΕΝΑΣ ΑΔΙΑΦΑΝΗΣ ΛΟΓΑΡΙΑΣΜΟΣ

Οι δημόσιες επιχειρήσεις αποτελούν συλλογική ιδιοκτησία της κοινωνίας. Από την ιδιωτικοποίησή τους υπήρξαν ωφελημένοι. Τι κέρδισε όμως το κοινωνικό σύνολο; Ο λογαριασμός κόστους οφέλους δεν έχει ακόμη καταρτισθεί. Όμως οι ιδιωτικοποιήσεις στοίχισαν ακριβά. Σε πολλές περιπτώσεις το κράτος ανέλαβε χρέη των, προς ιδιωτικοποίηση, επιχειρήσεων ή τις επιχορήγησε για να τις κάνει ελκυστικές. Κανείς δε γνωρίζει τα ακριβή ποσά. Στις τράπεζες το ασφαλιστικό των εργαζομένων δεν λύθηκε πριν τις ιδιωτικοποιήσεις και τώρα  υπάρχουν πιέσεις το κράτος να αναλάβει το κόστος. Οι όροι της κάθε ιδιωτικοποίησης και το τίμημα δεν συζητήθηκαν ποτέ. Το ίδιο και οι υψηλές προμήθειες και διαμεσολαβήσεις.

Υπήρξε ένα πέπλο σιωπής διότι οι μεγάλοι ωφελημένοι των ιδιωτικοποιήσεων είναι ισχυροί παράγοντες της οικονομικής ζωής με επιρροή στα ΜΜΕ και στην πολιτική.

Αδιαφάνεια υπάρχει και ως προς τη χρήση των εσόδων από τις ιδιωτικοποιήσεις. Τα έσοδα αυτά καταχωρούνται σ’ έναν ειδικό λογαριασμό, η διαχείριση του οποίου γίνεται εκτός προϋπολογισμού. Το Ελεγκτικό Συνέδριο όμως έχει δηλώσει την αδυναμία του να κάνει έλεγχο στο λογαριασμό αυτό και να βεβαιώσει για την ορθή διαχείρισή του.

ΙΔΙΩΤΙΚΟΠΟΙΗΣΕΙΣ ΚΑΙ ΚΟΙΝΩΝΙΑ

Η κοινωνία αντιμετώπισε παθητικά την ιδιωτικοποίηση ακόμη και κρίσιμων επιχειρήσεων. Πρώτο, γιατί είχε κουραστεί από την κακοδιαχείρισή τους. Είχε συνείδηση ότι χρησιμοποιούντο από τις κυβερνήσεις ως πελατειακοί μηχανισμοί. Και  δεύτερο διότι πίστεψε πώς κάποιο όφελος θα έχει κι αυτή. Αυτό όμως δεν έχει επαληθευτεί.

Είπαν ότι με τις ιδιωτικοποιήσεις θα απαλλαγεί το κράτος από ελλείμματα. Τα ελλείμματα όμως δεν εξαλείφθηκαν και διαρκώς ζητούνται νέες θυσίες για την κάλυψή τους.

Μετά είπαν ότι με τις ιδιωτικοποιήσεις θα μειωθεί το Δημόσιο Χρέος. Το χρέος όμως αυξήθηκε. Το κράτος έχει τώρα μεγαλύτερο χρέος αλλά λιγότερα περιουσιακά στοιχεία.

Μετά είπαν ότι θα βελτιωθεί η ποιότητα των υπηρεσιών, θα μειωθούν τα τιμολόγια και η εξυπηρέτηση του πολίτη θα γίνει καλύτερη. Όμως, η ταλαιπωρία των πολιτών συνεχίζεται ίσως υπό νέες μορφές.

Τελικά η κοινωνία συνειδητοποιεί ότι εκείνο που στ’ αλήθεια έγινε ήταν μία τεράστια αναδιανομή πλούτου και εξουσίας σε βάρος των πολιτών και ιδιαίτερα των ασθενέστερων στρωμάτων και προς όφελος κυρίως ενός ολιγαρχικού ιδιωτικού τραπεζικού συστήματος. Υπό την έννοια αυτή η σχεδόν θριαμβευτική, χωρίς μεγάλες κοινωνικές αντιστάσεις, προέλαση της πολιτικής των ιδιωτικοποιήσεων κρύβει μέσα της το σπέρμα μιας μελλοντικής αντίδρασης.  Περιεχόμενο της αντίδρασης αυτής, ενδεχομένως, δεν θα είναι η «ανάκτηση των χαμένων εδαφών», αλλά θα είναι κάτι πολύ ευρύτερο και ουσιαστικότερο: η ικανοποίηση των  κοινωνικών αναγκών και η άμβλυνση των κοινωνικών ανισοτήτων, προβλήματα που η πολιτική των ιδιωτικοποιήσεων έκανε οξύτερα.