Το Ταχυδρομικό Ταμιευτήριο (για συντομία ΤΤ) ήταν ως πρόσφατα μια δημόσια υπηρεσία υπό την εποπτεία του Υπουργείου Μεταφορών. Λειτουργούσε ταπεινά και αθόρυβα, στη σκιά του τραπεζικού συστήματος.

             Ξαφνικά εδώ και μερικούς μήνες, το ΤΤ μονοπωλεί την ειδησεογραφία του οικονομικού τύπου. Χαρακτηρίζεται ως το «φιλέτο» του τραπεζικού συστήματος, ως η «πολύφερνη νύφη», και ούτε λίγο ούτε πολύ, έχει γίνει το «μήλο της έριδος» μεταξύ των τραπεζιτών, αφού όλοι τους σχεδόν, έχουν διαμηνύσει το ενδιαφέρον τους.

ΓΙΑΤΙ ΤΟ ΤΑΧΥΔΡΟΜΙΚΟ ΤΑΜΙΕΥΤΗΡΙΟ ΕΓΙΝΕ «ΜΗΛΟΝ ΤΗΣ ΕΡΙΔΟΣ»;

                   Τα ΤΤ, στις περισσότερες χώρες ιδρύθηκαν κατά τη φάση του έντονου «εκχρηματισμού» των κοινωνιών. Όταν, δηλαδή, οι χρηματικές συναλλαγές και οι καπιταλιστικές σχέσεις άρχισαν να κυριαρχούν και στην ύπαιθρο.

                   Στη χώρα μας το πρώτο ΤΤ ιδρύθηκε στην Κρήτη το 1902 πριν την ένωσή της με την Ελλάδα. Στη συνέχεια, ο θεσμός αυτός επεκτάθηκε σε όλη τη χώρα.

                   Ιδρυτικός σκοπός των ΤΤ ήταν η καλλιέργεια της ιδέας της αποταμίευσης ιδίως μέσα στα λαϊκά στρώματα και η συλλογή των αποταμιεύσεων των τελευταίων. Τα ΤΤ παρείχαν απεριόριστη ασφάλεια στους καταθέτες και αποκεντρωμένη εξυπηρέτηση αφού οι υπηρεσίες του ΤΤ έφθαναν μέχρι τα απόμακρα χωριά, σε μια εποχή που οι τράπεζες είχαν περιορισμένα δίκτυα. Τέλος τα πλεονάσματα των ΤΤ υπηρετούσαν ευρύτερους κοινωνικούς σκοπούς ή ενίσχυαν τους κρατικούς προϋπολογισμούς. Τα παραπάνω κατέστησαν τα ΤΤ αρκετά δημοφιλή ιδρύματα.

                   Ως εδώ, τα ΤΤ δρούσαν συμπληρωματικά παρά ανταγωνιστικά προς το τραπεζικό σύστημα, αφού η λειτουργία τους δεν επεκτεινόταν σε ευρύτερες τραπεζικές εργασίες (χορηγήσεις κ.λ.π.). Με μια έννοια μάλιστα, δρούσαν και υποβοηθητικά, αφού εξοικείωναν ευρύτερα λαϊκά στρώματα με την ιδέα της αποταμίευσης και κατ’ επέκταση με τις τραπεζικές συναλλαγές.

                   Με το χρόνο όμως η ίδια η ανάπτυξη του καπιταλισμού κατέστησε την αρχική τους αποστολή εν πολλοίς ξεπερασμένη και περιοριστική για την περαιτέρω ανάπτυξή τους. Στις ώριμες καπιταλιστικές κοινωνίες η αξία της αποταμίευσης είναι σε έκπτωση και η νέα θεότητα είναι ο δανεισμός για κατανάλωση. Στις συνθήκες αυτές, δεν είναι πλέον το «βιβλιάριο» της αποταμίευσης, αλλά η πιστωτική κάρτα και το καταναλωτικό δάνειο που πρέπει να διαδοθούν μέσα στην κοινωνία και στα λαϊκά στρώματα. Τα ΤΤ λοιπόν στις νέες συνθήκες έπρεπε να διευρύνουν τον αρχικό τους σκοπό και να εισέλθουν σ’ ένα ευρύτερο φάσμα τραπεζικών εργασιών, δηλαδή να μπουν στα «χωράφια» των τραπεζών. Αξιοποιώντας το ευρύ τους δίκτυο, τη καλή τους φήμη και την πολυπληθή πελατεία τους, σε πολλές χώρες (Γαλλία, Γερμανία κ.λ.π.) τα ΤΤ υπό το νέο τους ρόλο αναδείχθηκαν γρήγορα σε ισχυρά τραπεζικά ιδρύματα, ανταγωνιστικά των τραπεζών.

                   Από την άλλη πλευρά, οι τράπεζες, δεν αρκούνται πλέον στον κύκλο των επιχειρηματιών και των εύπορων στρωμάτων. Διεκδικούν ως πελάτες τους ολόκληρη τη κοινωνία, μαζί και τη πελατεία των ΤΤ. Τα δε δίκτυα των τραπεζών επεκτείνονται ακόμη και στις πιο απόμακρες περιοχές.

                   Έτσι, η αρχική ανώδυνη και συμπληρωματική συνύπαρξη τραπεζών και ΤΤ μετεξελίχθηκε σε μια σχέση ανταγωνιστική. Στη βάση αυτής ακριβώς της εξέλιξης αναδείχνεται και το νεοφιλελεύθερο αίτημα, της ιδιωτικοποίησής τους.

                   Η εξαγορά του ΤΤ όμως δεν είναι μόνο μια καλή επένδυση, αλλά δίνει σαφή πλεονεκτήματα στην τράπεζα που θα το αγοράσει. Και τούτο γιατί τα ΤΤ έχουν ευρύτατα δίκτυα, καλή φήμη, μεγάλη πελατεία, υψηλή κεφαλαιακή επάρκεια και δεν έχουν σημαντικές επισφάλειες. Έτσι τα ΤΤ αναδείχθηκαν σε μήλον της έριδος μεταξύ των υποψήφιων αγοραστών, αφού όποιος τα πάρει αποκτά συγκριτικά πλεονεκτήματα έναντι των ανταγωνιστών του.

ΤΙ ΓΙΝΕΤΑΙ ΣΤΗΝ ΥΠΟΛΟΙΠΗ ΕΥΡΩΠΗ;

                   Όμως, παρόλο, που, πίσω από το αίτημα της ιδιωτικοποίησης υπήρχαν ισχυρά συμφέροντα, η υλοποίηση αυτής της επιλογής αποδείχθηκε δύσκολη υπόθεση.

                   Πρώτα πρώτα διότι σε πολλές χώρες τα ΤΤ όπως είπαμε είχαν αναπτυχθεί πολύ και μάλιστα είχαν στενούς δεσμούς με τις τοπικές οικονομίες και κοινωνίες. Έτσι η κοινωνική αντίσταση σε κάθε προσπάθεια ιδιωτικοποίησής τους ήταν ισχυρή. Δεύτερον γιατί και οι κυβερνήσεις έκριναν ότι η αυτόνομη παρουσία των ΤΤ προσφέρει ένα πλουραλισμό στο χρηματοπιστωτικό σύστημα, αποτρέπει την μονοπώλησή του από τις ιδιωτικές τράπεζες και άρα συνιστά παράγοντα σταθερότητας.

                   Με την εξαίρεση λοιπόν της Βρετανίας όπου το ΤΤ ιδιωτικοποιήθηκε σ’ όλη την υπόλοιπη Ευρώπη διαμορφώθηκε ένα μοντέλο κατά το οποίο τα ΤΤ μετεξελίχθηκαν σε εναλλακτικά – ως προς τις ιδιωτικές τράπεζες – τραπεζικά δίκτυα. Λειτουργούν κυρίως ως τράπεζες των μικροκαταθετών. Δίνουν έμφαση στην ανάπτυξη των σχέσεών τους με τις τοπικές οικονομίες και κοινωνίες και τις μικρές επιχειρήσεις. Λειτουργούν υπό δημόσιο ή ευρύ κοινωνικό έλεγχο και το σημαντικότερο, παραμένουν ως μη κερδοσκοπικά ιδρύματα ή συνδυάζουν ιδιωτικοοικονομικά κριτήρια με κοινωφελείς σκοπούς.

                   Συγκεκριμένα:

                   Στη Γερμανία τα ΤΤ είναι δημόσια ιδρύματα και λειτουργούν υπό την εποπτεία της περιφερειακής και της τοπικής αυτοδιοίκησης. Στη Γαλλία, τα ΤΤ είναι πιστωτικά ιδρύματα δημοσίου συμφέροντος και λειτουργούν με τη μορφή συνεταιριστικών τραπεζών. Στην Αυστρία, τη Δανία, την Ιρλανδία, την Πορτογαλία, την Ιταλία, τη Φιλανδία τα ΤΤ λειτουργούν ως μη κερδοσκοπικά, δημοσίου χαρακτήρα, ιδρύματα.

Η ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΠΕΡΙΠΤΩΣΗ: ΤΟ ΤΤ ΣΤΗ ΜΑΧΗ…ΤΩΝ ΕΚΛΟΓΩΝ

                   Με το Νόμο 3082 του 2002 η κυβέρνηση, μετέτρεψε το ΤΤ από δημόσια υπηρεσία σε Ανώνυμη Εταιρεία. Οι μετοχές όμως της τελευταίας παραμένουν στο Δημόσιο. Με το νόμο αυτό η κυβέρνηση έδειχνε να ευνοεί μια εξέλιξη του ΤΤ σύμφωνα με τη διαμορφωμένη Ευρωπαϊκή πρακτική. Ο νόμος αυτός ειδικότερα, ευνοούσε μια μετεξέλιξη του ΤΤ σε μια τράπεζα των Ασφαλιστικών Ταμείων που σε συνδυασμό με τη συγχώνευσή του με την Τράπεζα Αττικής (στην οποία ήδη Ασφαλιστικά Ταμεία έχουν σημαντική συμμετοχή) θα μπορούσε να αναδειχθεί σ’ ένα εναλλακτικό ισχυρό τραπεζικό όμιλο. Έδινε μάλιστα ο νόμος αυτός δικαίωμα προτίμησης στα ασφαλιστικά ταμεία να εκδηλώσουν ενδιαφέρον ως τον Ιούνιο του 2004 για την αγορά του ΤΤ ή τμήματός του.

                   Ωστόσο, πριν καν εκπνεύσει το δικαίωμα προτίμησης των ασφαλιστικών ταμείων, από την ίδια κυβέρνηση, και τον ίδιο πρωθυπουργό, εξαπολύθηκε μια επίθεση ανατροπής του νόμου που η ίδια  κυβέρνηση ψήφισε και της πολιτικής που η ίδια κυβέρνηση χάραξε. Και ξαφνικά, ανακοινώθηκε η διενέργεια διεθνούς διαγωνισμού για την τμηματική ιδιωτικοποίηση του ΤΤ.

                   Τι μεσολάβησε; Σε σχετική ερώτηση που κατέθεσα στη Βουλή ο αρμόδιος υπουργός κ. Χριστοδουλάκης δεν ήταν σε θέση να δώσει πειστική απάντηση.

                   Το επιχείρημα ότι το Τ.Τ. ιδιωτικοποιείται επειδή τα ασφαλιστικά ταμεία δεν ενδιαφέρθηκαν δεν ευσταθεί, πρώτο διότι το δικαίωμα προτίμησης των τελευταίων δεν έχει εκπνεύσει και δεύτερο γιατί κι αν ακόμη τα ασφαλιστικά ταμεία δεν ενδιαφερθούν αυτό δεν εμποδίζει τα Τ.Τ. να μείνουν υπό δημόσιο έλεγχο.  Η άποψη ότι η κυβέρνηση θέλει να πουλήσει το ΤΤ για ταμειακούς σκοπούς επίσης δεν ευσταθεί, αφού η κυβέρνηση μπορεί να αντλήσει πόρους από το ΤΤ είτε με την μορφή προμερίσματος είτε με μείωση του μετοχικού κεφαλαίου του τελευταίου. Τέλος, η υποψία ότι πίσω από τις ενέργειες της κυβέρνησης βρίσκονται πιέσεις επίδοξου αγοραστή ακόμη κι αν αποδειχθεί αληθινή από μόνη της δεν είναι επαρκής. Πώς η κυβέρνηση απέκρουσε τις πιέσεις αυτές πέρυσι (όταν ψήφιζε το Ν.3082), ενώ τώρα ενδίδει αμαχητί;

                   Η αλήθεια είναι ότι η αλλαγή πλεύσης της κυβέρνησης έχει να κάνει  κυρίως με τον προεκλογικό σχεδιασμό της που εκτός των άλλων στηρίζεται στην αναζωπύρωση  των χρηματιστηριακών προσδοκιών.

                   Ο πνιγμένος, λέει ο λαός μας, από τα μαλλιά του πιάνεται. Μόνο που εδώ τα «μαλλιά» είναι η δημόσια περιουσία, είναι το ΤΤ το οποίο θυσιάζεται στο βωμό μικροκομματικών σκοπιμοτήτων.

                   Βέβαια ο διαγωνισμός όπως γίνεται είναι παράνομος. Παραβιάζει τον ισχύοντα νόμο 3082/2002. Συναντά την αντίθεση πολλών βουλευτών ακόμη και υπουργών του ΠΑΣΟΚ.  Η ΝΔ μετά από ταλαντεύσεις αποφάσισε απ’ ό,τι φαίνεται να μη στηρίζει την ιδιωτικοποίηση. Οι εργαζόμενοι στο ΤΤ αντιστέκονται αγωνιστικά παρά τις προσπάθειες της κυβέρνησης να τους δωροδοκήσει με μετοχές. Δεν είναι βέβαιο λοιπόν αν ο διαγωνισμός τελικά γίνει. Ούτε είναι βέβαιο αν θα εμφανιστούν τελικά οι επίδοξοι αγοραστές ή θα αποφύγουν να εκτεθούν συμμετέχοντας σ’ ένα πολιτικό και νομικό σκάνδαλο.

                   Ακριβώς γι’ αυτό παράγοντες της κυβέρνησης αναγνωρίζουν έναν τέτοιο κίνδυνο αυτοπαγίδευσης αλλά όπως υποστηρίζουν «η κυβέρνηση δεν μπορεί πλέον να κάνει πίσω και να διακινδυνεύσει ότι έχει πολιτικά επενδύσει στην πώληση του Τ.Τ. και πρώτα απ’ όλα στην ενίσχυση της χρηματιστηριακής αγοράς» ( ΕΛΕΥΘΕΡΟΤΥΠΙΑ 26.10.03). Το θέμα όμως τελικά είναι τι σχέση έχουν όλα αυτά με το δημόσιο όφελος και με το κοινωνικό συμφέρον.