Να θυμίσουμε λοιπόν ότι με υπόβαθρο τον δημοσιονομικό εκτροχιασμό της χώρας επί κυβέρνησης Κώστα Καραμανλή το 2009, τον αποκλεισμό της από τις αγορές και την άτυπη χρεοκοπία το 2010 με κυβέρνηση Γ. Α. Παπανδρέου, ο κίνδυνος μιας άτακτης χρεοκοπίας, ή εξόδου από το ευρώ, ήταν διαρκής, το αδιέξοδο της χώρας ήταν μόνιμο και η κυβέρνηση ΣΥΡΙΖΑ το παρέλαβε στην πιο επικίνδυνη μορφή του.

Το αρχικό αδιέξοδο και οι δημιουργοί του

Το αδιέξοδο που η κυβέρνηση ΣΥΡΙΖΑ παρέλαβε από την κυβέρνηση Σαμαρά είναι πιστοποιημένο από όλους τους επίσημους φορείς, ελληνικούς και διεθνείς. Το αναγνώριζε και ο κ. Στουρνάρας, σε εμπιστευτική επιστολή που έστειλε στις 8/2/2015 στον πρωθυπουργό και σε εμένα ως αντιπρόεδρο της κυβέρνησης. Το ένα σκέλος του αδιεξόδου ήταν ότι τα ταμειακά διαθέσιμα του κράτους δεν επαρκούσαν πέραν του τέλους Φεβρουαρίου. Μάλιστα ο Δημήτρης Μάρδας, αρμόδιος υπουργός, διαπίστωσε έλλειμμα 500 περίπου εκατ. ευρώ.

Το άλλο ήταν ότι η δανειακή σύμβαση του δεύτερου Μνημονίου, που εξασφάλιζε ρευστότητα στις τράπεζες, είχε λήξει στο τέλος του 2014 και είχε παραταθεί μόνο για δυο μήνες, έληγε δηλαδή και αυτή τέλος Φεβρουαρίου. Με άλλα λόγια, από τον Μάρτιο του 2015 ούτε μισθοί μπορούσαν να καταβάλλονται κανονικά ούτε οι τράπεζες να κρατηθούν ανοιχτές. Αρα η χώρα ήταν ήδη στον γκρεμό, δεν έφτασε εκεί με το δημοψήφισμα, όπως ψευδώς ισχυρίζεται ο κ. Μητσοτάκης, αντίθετα, τότε τον αποφύγαμε.

Το αδιέξοδο δεν δημιουργήθηκε από μόνο του. Υπήρχαν πράξεις και παραλείψεις και από την πλευρά των δανειστών και από την πλευρά της κυβέρνησης Σαμαρά που το δημιούργησαν, όπως υπήρχαν και αδράνειες που το επέτειναν. Κι εδώ υπάρχουν πελώριες πολιτικές ευθύνες. Διότι το εν λόγω αδιέξοδο δεν ναρκοθετούσε μόνο τη νέα κυβέρνηση, αλλά υπονόμευε τη διαπραγματευτική θέση της χώρας και διακινδύνευε την επιβίωση της κοινωνίας. Αυτή την αλήθεια κρύβει ο κ. Μητσοτάκης για λόγους που ο ίδιος γνωρίζει καλύτερα.

Οι δυνατότητες για την άρση του αδιεξόδου

Η άρση του αδιεξόδου ήταν εφικτή στη βάση ενός αμοιβαία αποδεκτού συμβιβασμού όπως πρότεινε ο πρωθυπουργός Αλέξης Τσίπρας στην πρώτη σύνοδο κορυφής που συμμετείχε στις 13/2/2015. Μια τέτοια λύση εθεωρείτο εύλογη και από τμήματα του ευρωσυστήματος. Ανάλογη πρόταση διατύπωνε και ο κ. Στουρνάρας στην ως άνω εμπιστευτική επιστολή του.

Ο υπουργός Οικονομικών της Γαλλίας κ. Σαπέν, στο πρώτο Eurogroup, αναγνώρισε την ανάγκη για μια συμφωνία που θα ελάμβανε υπόψη της τόσο τους ισχύοντες κανόνες όσο και την έκφραση της λαϊκής κυριαρχίας του ελληνικού λαού. Αλλά όλα αυτά προσέκρουαν στον κ. Σόιμπλε, ο οποίος δεν ήθελε να ακούσει για νέο πρόγραμμα και δεν συζητούσε τίποτε άλλο από την «ολοκλήρωση του δεύτερου προγράμματος».

Γι’ αυτό και η διαπραγμάτευση, συχνά, έπαιρνε τη μορφή μιας τελετουργίας χωρίς αποτέλεσμα. Ετσι, λίγο πριν από το τέλος Ιουνίου, οπότε έληγε και η νέα παράταση της δανειακής συμβάσης, το αδιέξοδο παρέμενε.

Η παράταση του αδιεξόδου και η τελική έκβαση

Ορισμένοι καλοπροαίρετα ρωτούν: Μήπως ευθύνεται και η κυβέρνηση ΣΥΡΙΖΑ γι’ αυτό; Ασφαλώς με την εκ των υστέρων γνώση κάποια πράγματα μπορούσαν να είχαν γίνει αλλιώς και ο απολογισμός του ΣΥΡΙΖΑ επισημαίνει ελλείμματα και αδυναμίες. Ομως προσωπικά δεν θεωρώ ότι ήταν αυτά που έκριναν το αποτέλεσμα.

Το πρόβλημα του κ. Σόιμπλε ήταν πολιτικό. Αντανακλούσε την παγίδευση της γερμανικής πολιτικής σε ένα τρίλημμα: δεν ήθελαν κούρεμα χρέους, υπήρχαν αντιδράσεις στη χορήγηση νέου δανείου, ήθελαν να αποφύγουν το Grexit (πλην του κ. Σόιμπλε που το υποστήριζε από παλιά). Αλλά αν ήθελαν να αποφύγουν το Grexit, έπρεπε να υπάρξει νέα δανειακή σύμβαση, νέο πρόγραμμα συμφωνημένο με τη νέα κυβέρνηση. Αν δεν ήθελαν νέο δάνειο, έπρεπε να υπάρξει λύση στο ζήτημα του χρέους. Πάντως δεν μπορούσαν να τα έχουν και τα τρία. Σ’ αυτήν τη βάση δεν υπήρχε λύση.

Η εμμονή στην «ολοκλήρωση του δεύτερου Μνημονίου» ήταν η τακτική για να κερδίζουν χρόνο σε βάρος μας. Η τελική πρόταση των θεσμών που η κυβέρνηση έθεσε σε δημοψήφισμα ήταν στο πλαίσιο αυτής της τακτικής. Ολοι ήξεραν ότι δεν συνιστούσε εφαρμόσιμη και λειτουργική λύση, αφού δεν προέβλεπε επαρκή χρηματοδότηση ούτε ρύθμιση του χρέους. Η λογική της ήταν «άλλοι πέντε μήνες και μετά βλέπουμε», τακτική καταστροφική για την Ελλάδα.

Ομως όσο περνούσε ο χρόνος φαινόταν ότι το γερμανικό τρίλημμα δεν μπορούσε να λυθεί χωρίς κάποιον εξωτερικό καταλύτη. Και τον ρόλο αυτό έπαιξε το δημοψήφισμα. Δίλημμα είχε και το ΔΝΤ, το οποίο αξιοποίησε το δημοψήφισμα και δυο μέρες πριν από τη διεξαγωγή του δημοσιοποίησε τη δική του έκθεση βιωσιμότητας για το ελληνικό χρέος που έδειχνε την ανάγκη μείωσής του. Στην ουσία το ΔΝΤ στο φόντο του ελληνικού δημοψηφίσματος πίεσε τη Γερμανία να επιλέξει: τρίτο δάνειο ή κούρεμα χρέους;

Η συνέχεια είναι γνωστή. Η χορήγηση νέας δανειακής σύμβασης που εξασφάλιζε χρηματοδότηση, ρύθμιζε μεσοπρόθεσμα το χρέος, καθιστούσε εφικτή την έξοδο της χώρας από τα Μνημόνια, συνοδεύτηκε από σκλήρυνση της γερμανικής στάσης. Γι’ αυτό η τελική συμφωνία ήταν πίσω από τη δυναμική που απελευθέρωσε το δημοψήφισμα και τις προσδοκίες που το ισχυρό αποτέλεσμά του δημιούργησε.

Ομως η παράταση του αδιεξόδου δεν μας έκανε ισχυρότερους, αλλά μας αποδυνάμωνε. Γι’ αυτό, υπό τις δεδομένες συνθήκες, θεωρώ θετικό ότι υπερβήκαμε το αδιέξοδο που άλλοι είχαν δημιουργήσει και τις παγίδες που αυτό έκρυβε για τη χώρα και για την Αριστερά. Εστω και μέσα από τον δύσκολο παρακαμπτήριο δρόμο, η χώρα βγήκε στο ξέφωτο. Και αν το δημοψήφισμα το κατανοήσουμε ως έκφραση ενός κοινωνικού λαϊκού κινήματος, γνωρίζουμε από την Ιστορία πως είναι σημαντικό τι πετυχαίνει σε κάθε καμπή, σημαντικότερη όμως είναι η ικανότητά του να μαθαίνει και να προχωρά σε νέους στόχους. Και εκεί βρισκόμαστε σήμερα.