Το βιβλίο του Δημήτρη Στρατούλη: «οι εργασιακές σχέσεις στη δίνη του νεοφιλελεύθερου τυφώνα», είναι ένας συνδυασμός θεωρητικής μελέτης και ζωντανών εμπειριών. Αυτός ο συνδυασμός, είναι που προσδίδει στο συγκεκριμένο βιβλίο μια ξεχωριστή ιδιαιτερότητα. Δεν πρόκειται για μια στενή θεωρητική διατριβή, αλλά ούτε μια απλή περιγραφή αποσπασματικών εμπειρικών παραδειγμάτων. Αντίθετα πρόκειται για μια συνολική και συστηματική ανάλυση με θεωρητικό υπόβαθρο και πολιτικο – κοινωνική προσέγγιση των αλλαγών που συντελούνται στη χώρα μας και διεθνώς, στο ευρύ πεδίο των εργασιακών σχέσεων, με την απορύθμιση του χρόνου εργασίας, την ελαστικοποίηση των αμοιβών, την εμφάνιση νέων άτυπων μορφών απασχόλησης, την διαμόρφωση γενικότερα, νέων συνθηκών εργασίας με μειωμένα εργασιακά δικαιώματα  που επηρεάζουν αρνητικά τόσο τη ζωή των εργαζομένων και των οικογενειών τους όσο και τους όρους συλλογικής έκφρασης και διαπραγμάτευσης της εργατικής δύναμης.

Το βιβλίο του Δημήτρη Στρατούλη, δείχνει πειστικά ότι οι αλλαγές αυτές δεν επιβάλλονται από κάποιες φυσικές ανάγκες της παραγωγικής διαδικασίας, ούτε είναι αναπόφευκτο αποτέλεσμα των νέων τεχνολογιών. Είναι αποτέλεσμα ταξικών και πολιτικών επιλογών που έχουν δύο στόχους. Ο πρώτος είναι η αύξηση της κερδοφορίας του κεφαλαίου μέσω της εντατικοποίησης της εκμετάλλευσης της εργατικής δύναμης. Ο δεύτερος είναι η αποδυνάμωση της συλλογικής δράσης των εργαζομένων και άρα η αποδυνάμωση της διαπραγματευτικής και της πολιτικής τους δύναμης.

Η απορύθμιση των εργασιακών σχέσεων, αν και δικαιολογείται συχνά από το στόχο της ανταγωνιστικότητας της οικονομίας, δεν υπηρετεί ούτε θα μπορούσε να υπηρετήσει το στόχο αυτό.

Πρώτα-πρώτα, γιατί οι εργασιακές σχέσεις, τα επίπεδα αμοιβών, τα κοινωνικά στάνταρτς, γενικότερα, διαφέρουν από χώρα σε χώρα, αφού αυτά αντανακλούν τα διαφορετικά επίπεδα οικονομικής ανάπτυξης, τις διαφορετικές ιστορικές διαδρομές, τους συσχετισμούς των κοινωνικών και πολιτικών δυνάμεων, ακόμα και τις πολιτιστικές παραδόσεις της κάθε χώρας. Αν, επομένως, επιχειρούσαμε να αντιγράψουμε και να εφαρμόσουμε, στη χώρα μας, τα κοινωνικά στάνταρτς που επικρατούν π.χ. στην Αλβανία, τη Βουλγαρία ή την Τουρκία, αυτό δε θα οδηγούσε σε βελτίωση της ανταγωνιστικότητας της οικονομίας. Αντίθετα, θα οδηγούσε σε διάλυση της κοινωνίας και καταβαράθρωση της οικονομίας.

Δεύτερο, γιατί,  όταν αλλαγές αυτού του τύπου συντελούνται    σε μια χώρα, εύκολα αντιγράφονται από μια άλλη, άρα το όποιο ανταγωνιστικό πλεονέκτημα της πρώτης χώρας ακυρώνεται εν τη γενέσει του. Το μόνο που μένει μέσα απ’ αυτές τις αλλαγές είναι η παγκόσμια συρρίκνωση των εργασιακών δικαιωμάτων  και η σύγκλιση των αμοιβών και των συνθηκών εργασίας προς τα κάτω, προς τα διεθνή ή περιφερειακά χειρότερα επίπεδα.

Αντίθετα οι χώρες που διακρίνονται διεθνώς για τις οικονομικές τους επιδόσεις όπως οι Σκανδιναβικές χώρες, χαρακτηρίζονται, από ισχυρά συστήματα κοινωνικής προστασίας συνδυασμένα με προωθημένα συστήματα εκπαίδευσης, υψηλές δαπάνες επιστημονικής έρευνας,   και παραγωγική εξειδίκευση σε οικονομικές δραστηριότητες που χαρακτηρίζονται από ένταση γνώσης, υψηλή παραγωγικότητα και προστιθέμενη αξία.

Η σύνδεση, συνεπώς, της ελαστικοποίησης, όπως λέγεται, των εργασιακών σχέσεων με την ανταγωνιστικότητα δεν είναι μόνο άστοχη αλλά είναι και αποπροσανατολιστική, αφού εκτρέπει τη δημόσια συζήτηση και την πολιτική από τους παράγοντες που πράγματι αναβαθμίζουν την παραγωγικότητα και τη διεθνή βιωσιμότητα μιας οικονομίας.

Ο Δημήτρης Στρατούλης, ενεργός συνδικαλιστής ο ίδιος και μάχιμο στέλεχος της Αριστεράς, δεν μπορούσε να μείνει μόνο στην περιγραφή των συντελούμενων αλλαγών ή στην ανάλυση των αιτιών και των συνεπειών τους και μόνον. Αντίθετα, προβληματίζεται και μας προβληματίζει, διατυπώνει προτάσεις ή ιδέες, που υπερβαίνουν τα όρια της αναγκαίας διαμαρτυρίας και καταγγελίας. Αναζητά, το βιβλίο αυτό, ιδίως στο 4ο μέρος του, την εναλλακτική πολιτική, την απάντηση δηλαδή στις συντελούμενες αλλαγές, από τη σκοπιά των συμφερόντων των εργαζομένων και της κοινωνίας. Μας φέρνει σε επαφή με προβληματισμούς που αναπτύσσονται στο εσωτερικό του συνδικαλιστικού κινήματος, με αιτήματα και διεκδικήσεις στην κατεύθυνση μας επαναρύθμισης των εργασιακών σχέσεων. Ανακαλύπτει νέες δυνατότητες συλλογικής δράσης, μέσα από τις εμπειρίες των νέων κοινωνικών κινημάτων και του αγώνα κατά της νεοφιλελεύθερης παγκοσμιοποίησης.

Καταλήγει, η όλη ανάλυση, σ’ ένα αισιόδοξο μήνυμα ότι, δηλαδή, ακόμη και όταν οι εργασιακές σχέσεις απορυθμίζονται, ακόμη και όταν παραδοσιακές μορφές οργάνωσης και συλλογικής δράσης εξασθενούν, αυτό κάθε άλλο παρά σημαίνει το τέλος των κοινωνικών αγώνων. Αντιθέτως, το βιβλίο του Δημήτρη Στρατούλη, μας επισημαίνει ότι ακόμη και στις συνθήκες αυτές ή ορθότερα εξαιτίας αυτών των συνθηκών, οι εργαζόμενοι, οι νέοι και οι νέες, μπορούν και ανακαλύπτουν νέες μορφές οργάνωσης, συλλογικής δράσης και αντίστασης.

Ο συγγραφέας, με τον τρόπο αυτό, προσεγγίζει τη διαλεκτική της εποχής μας. Από τη μία είναι η δυναμική και η λογική του κεφαλαίου, της ιδιοτέλειας, των πολέμων και της αρπαγής, που απελευθερώνεται και αποχαλιναγωγείται  από την πολιτική του νεοφιλελευθερισμού. Όψεις και εκδηλώσεις αυτής της δυναμικής το βιβλίο του Δημήτρη Στρατούλη μας προσφέρει σε αφθονία στο πεδίο των εργασιακών σχέσεων.

Από την άλλη, όμως, είναι μια ισχυρότατη αντίρροπη δυναμική που έχει την αφετηρία της στις ανάγκες των εργαζομένων και των κοινωνιών. Η αντίρροπη αυτή δυναμική, αμφισβητεί όχι μόνο το ένα ή το άλλο μεμονωμένο αποτέλεσμα του νεοφιλελευθερισμού, αλλά αμφισβητεί συνολικά τη νεοφιλελεύθερη παγκοσμιοποίηση και το νέο ιμπεριαλισμό της εποχής μας. Και όχι μόνο αμφισβητεί αλλά και διεκδικεί νέα δικαιώματα για τους εργαζόμενους, και τους πολίτες, ριζικές αλλαγές στην κοινωνία, και τον κόσμο συνολικά στην κατεύθυνση της διασφάλισης της ειρήνης, της προστασίας του περιβάλλοντος, και της κοινωνικής δικαιοσύνης.

Η όξυνση της αντιπαράθεσης και της σύγκρουσης τελικά αυτών των αντίρροπων τάσεων, είναι κατά τη γνώμη μου αναπόφευκτη. Εκδηλώσεις του γεγονότος αυτού ζούμε ήδη στη Λατινική Αμερική, στα ξεσπάσματα των νέων στη Γαλλία, σε μικρογραφία τις ζούμε ακόμη και στη χώρα μας, όπως έδειξαν η μεγαλειώδης διαδήλωση που έγινε με αφορμή το 4ο Κοινωνικό Φόρουμ στην Αθήνα, και το ακόμη πιο νωπό ξέσπασμα της φοιτητικής νεολαίας ενάντια στην υποβάθμιση της δημόσιας παιδείας και τη θεσμοθέτηση των ιδιωτικών πανεπιστημίων.

Στο επίκεντρο της αντιπαράθεσης αυτής δεν είναι μόνο οι εργασιακές σχέσεις και η αμοιβή εργασίας αν και αποτελούν έναν από τους πόλους της. Το πεδίο της αντιπαράθεσης είναι ευρύ. Στο επίκεντρό της, βρίσκεται το δικαίωμα στην εργασία και στην κοινωνική ασφάλιση. Είναι τα δικαιώματα, ευρύτερα, των πολιτών, των μεταναστών, των θρησκευτικών, των φυλετικών ή των πολιτιστικών μειονοτήτων. Είναι ακόμα το δικαίωμα πρόσβασης στα δημόσια αγαθά, σε ποσοτικά επαρκείς και ποιοτικά αναβαθμισμένες δημόσιες υπηρεσίες υγείας, εκπαίδευσης, ύδρευσης, μεταφορών κλπ. Είναι το δικαίωμα στην ειρήνη και το δικαίωμα στη ζωή, σ’ ένα καθαρό και διατηρήσιμο περιβάλλον.

Γιατί όμως είναι αναπόφευκτη η όξυνση αυτής της αντιπαράθεσης; Την απάντηση μας τη δίνουν οι ίδιες οι εξελίξεις. Πρώτον όλα αυτά τα δικαιώματα, είναι αυτά ακριβώς που αμφισβητούνται από το νεοφιλελεύθερο καπιταλισμό της εποχής μας. Αυτό γίνεται με την απορύθμιση των εργασιακών σχέσεων, τις ιδιωτικοποιήσεις, την εμπορευματοποίηση των συλλογικών αγαθών, την αχαλίνωτη δράση του χρηματιστικού κεφαλαίου, τις συχνές χρηματιστηριακές και οικονομικές κρίσεις, την πρωτοφανή ανισότητα και αστάθεια της παγκόσμιας ανάπτυξης. Δεύτερο, όπως έχουμε δει και στη χώρα μας, η νεοφιλελεύθερη πολιτική ακόμη και όταν οδηγεί σε κάποια ανάπτυξη, δηλαδή σε αύξηση του εθνικού εισοδήματος, αυτό γίνεται με τρόπο που διευρύνει  τις ανισότητες, δεν μειώνει την ανεργία, αντίθετα δημιουργεί νέες μορφές φτώχειας και κοινωνικής περιθωριοποίησης, αυξάνει συνολικά την ανασφάλεια των εργαζομένων και της κοινωνίας.

Η εναλλακτική λύση, συνεπώς, αν και στηρίζεται και στη συνδικαλιστική και στην κοινωνική δράση, υπερβαίνει τα όρια της δράσης αυτής, θέτει επί τάπητος το ζήτημα ενός συνολικού πολιτικού σχεδίου για την κοινωνία και την οικονομία, εναλλακτικού και ανταγωνιστικού προς τα κυρίαρχα δόγματα του νεοφιλελευθερισμού.

Το βιβλίο του Δημήτρη Στρατούλη μπορούμε να το δούμε και ως μια εισαγωγή σ’ αυτό το ευρύτερο ζητούμενο της εποχής μας και ως μια συμβολή για την κατανόησή του.