1. Μετά από δύο χρόνια διακυβέρνησης της Ν.Δ., η πολιτική των “μεταρρυθμίσεων” έχει δημιουργήσει κλίμα γενικευμένης σύγκρουσης με τους εργαζόμενους. Πώς το σχολιάζεις;

Δεν υπάρχει αμφιβολία. Η κυβερνητική πολιτική τροφοδοτεί την κοινωνική δυσαρέσκεια. Οι πολίτες “έσπασαν” τον κώδικα των δήθεν μεταρρυθμίσεων, γρηγορότερα απ’ ό,τι περίμεναν πολλοί. Γίνεται αντιληπτό ότι πίσω από τις δήθεν μεταρρυθμίσεις βρίσκεται η προσπάθεια επιβολής ενός νεοφιλελεύθερου μοντέλου στην οικονομία και ενός νεοσυντηρητικού προτύπου στην κοινωνία.

Ωστόσο, ας είμαστε ειλικρινείς. Η προσπάθεια αυτή δεν είναι υπόθεση μόνο των δύο τελευταίων χρόνων. Έχουμε ενδυνάμωση και επιτάχυνση διαδικασιών που προϋπήρχαν. Όμως έχουμε και νέα δεδομένα που θέτουν ερωτήματα. Γιατί οι τραπεζίτες θέλουν την κατάργηση των κλαδικών συλλογικών συμβάσεων; Γιατί ο ΣΕΒ εισηγείται μισθολογικές αυξήσεις με βάση τον ευρωπαϊκό και όχι τον ελληνικό πληθωρισμό; Γιατί ο κ. Χριστοδουλάκης του ΠΑΣΟΚ σε συγχορδία με τον κ. Αλογοσκούφη, εισηγούνται τη συνταγματοποίηση του Συμφώνου Σταθερότητας, της διαρκούς λιτότητας και ενός δημοσιονομικού αυταρχισμού; Ποιες είναι οι κοινωνικές ρίζες και οι υλικές βάσεις αυτών των επιλογών; Θέλω να πω ότι ίσως έχουμε μια βαθύτερη “αλλαγή των συνθηκών”, όπως είπαν και οι τραπεζίτες, την οποία πρέπει να αναλύσουμε, από τη δική μας σκοπιά, προκειμένου να μπορέσουμε να την αντιμετωπίσουμε.

2. Εννοείς ότι κάτι αλλάζει στον ίδιο τον καπιταλισμό;

Ακριβώς. Και διεθνώς και στη χώρα μας, ο καπιταλισμός έχει μπει σε μια νέα φάση πιο επεκτατικής και επιθετικής εξάπλωσης. Μπορούμε να μιλήσουμε σχηματικά για ένα νέο καπιταλισμό γενικά. Και για ένα νέο ελληνικό καπιταλισμό, υπό διαμόρφωση, ειδικότερα. Πρώτα – πρώτα ο χώρος δράσης του μεγάλου ελληνικού κεφαλαίου δεν είναι πια μόνο η ελληνική επικράτεια. Είναι η ευρύτερη περιοχή των Βαλκανίων και της Νοτιοανατολικής Ευρώπης. Δεύτερο, η δυναμική αυτή ηγεμονεύεται από το χρηματιστικό κεφάλαιο το οποίο δεν ενδιαφέρεται ούτε για απασχόληση ούτε για κοινωνικές ισορροπίες ούτε για μακροχρόνιες επενδύσεις, αλλά μόνο για άμεσα κέρδη. Τρίτο, αναπτύσσεται σε βάρος του “δημόσιου χώρου”, σε βάρος των δημόσιων αγαθών και του περιβάλλοντος. Οικειοποιείται λειτουργίες της κοινωνίας, αναγκαίες για την αναπαραγωγή της και τις μετασχηματίζει σε πεδία κερδοσκοπίας. Τέλος, δε θέλει κανόνες, ρυθμίσεις, όρια. Θέλει να είναι ανεξέλεγκτος. Θέλει όμως να έχει το δικό του Σύνταγμα. Γι’ αυτό και η πρωτοβουλία της Κυβέρνησης για συνταγματική αναθεώρηση δεν υπηρετεί μόνο επικοινωνιακές της ανάγκες, όπως, αφελώς, λένε ορισμένοι. Έχει βαθύτερες στοχεύσεις. Αυτός ο νέος καπιταλισμός μας δείχνει τα δόντια του με αλαζονεία και έπαρση. Η κυβέρνηση, αντί να τιθασεύει, έστω, αυτές τις επιθετικές δυνάμεις, τις απελευθερώνει και τις νομιμοποιεί. Το δε ΠΑΣΟΚ υπόσχεται ταξική ειρήνη και συναίνεση. Αυτή είναι εντελώς συνοπτικά η δική μου, τουλάχιστον, ανάγνωση της πραγματικότητας.

3. Θεωρείς ότι υπάρχει συγκεκριμένο σχέδιο κυβέρνησης – εργοδοτών με στόχο την αποδυνάμωση των εργασιακών δικαιωμάτων, με παράλληλη συρρίκνωση του δημόσιου τομέα προς όφελος των ιδιωτών;

Φυσικά. Αλλά δεν πρέπει να το δούμε με όρους συνωμοσίας, αλλά, όπως ήδη είπα, με όρους δυναμικής των καπιταλιστικών εξελίξεων, της κυρίαρχης πολιτικής και συσχετισμού των δυνάμεων, κοινωνικών και πολιτικών. Πρέπει, συνεπώς, να στραφούμε στις αντίρροπες δυναμικές που οι ανάγκες της κοινωνίας τροφοδοτούν και ενισχύουν. Πώς θα συγκροτηθούν πιο αποτελεσματικά σε κοινωνικά και πολιτισμικά αντίβαρα; Πώς θα εκφρασθούν σε εναλλακτικές και ανταγωνιστικές πολιτικές στρατηγικές; Αυτή είναι, κατά τη γνώμη μου, η πρόκληση, και στην Ελλάδα και στην Ευρώπη, όχι μόνο της συγκυρίας, αλλά και της ευρύτερης ιστορικής φάσης που ζούμε.

4. Πώς κρίνεις τη στάση του ΠΑΣΟΚ έναντι της κυβερνητικής επίθεσης; Συναινεί, αντιδρά, υπερθεματίζει;

Το ΠΑΣΟΚ, στο παρελθόν, άνοιξε το δρόμο και νομιμοποίησε το νεοφιλελεύθερο πρότυπο και τη λογική του μονόδρομου. Σήμερα ο κ. Γ. Α. Παπανδρέου φωνάζει ότι υπάρχει άλλος δρόμος. Αλλά ποιος είναι αυτός; Φοβάμαι ότι το ΠΑΣΟΚ παραμένει ιδεολογικά παγιδευμένο στη λογική του “τρίτου δρόμου”, δηλαδή στη λογική μιας συναίνεσης με το νεοφιλελευθερισμό και όχι ανταγωνιστικής αντιπαράθεσης με αυτόν. Αυτή η παγίδευση το μόνο που παράγει ως πολιτική πρόταση είναι η παραδοξολογία του “flexicurity”, που θέλει να πει και ευελιξία και ασφάλεια, νεοφιλελευθερισμός με ασφάλεια! Μα το ένα είναι αναίρεση του άλλου. Στη βάση αυτή, το ΠΑΣΟΚ και να θέλει δεν μπορεί να κάνει δομική αντιπολίτευση,. Είναι υποχρεωμένο να περιορίζεται σε μια ρηχή, διαχειριστική και διαδικαστική κριτική. Ακριβώς γι’ αυτό το πρόβλημα του ΠΑΣΟΚ δεν είναι μόνο το παρελθόν του. Είναι και το παρόν και το μέλλον του.

5. Τελευταία κατατίθενται από στελέχη του ΣΥΝ προτάσεις για συγκρότηση ενός αντινεοφιλελεύθερου μετώπου, με τη συμμετοχή και του ΠΑΣΟΚ. Ποια είναι η δική σου άποψη επί του θέματος;

Υποθέτω τα όργανα του κόμματος θα δώσουν συλλογική και υπεύθυνη απάντηση.

Το δικό μου σχόλιο είναι το εξής: Το ΚΚΕ προσπαθεί να αναδείξει σε κριτήριο αριστεροσύνης το να μην έχουμε καμιά σχέση με το ΠΑΣΟΚ, ακόμη και με τον κόσμο του ΠΑΣΟΚ. Καμιά επαφή, καμιά συνεργασία ούτε καλημέρα ει δυνατόν μαζί τους. Δε νομίζω ότι μια τέτοια στάση έχει ιστορική θεμελίωση, είναι διορατική ή συνιστά μια αντίληψη αριστερή.

Από την άλλη πλευρά, το ΠΑΣΟΚ, δεν αυτοπροσδιορίζεται καν ως “αντινεοφιλελεύθερο” κόμμα. Συνεπώς, δεν το βρίσκω σωστό να κάνουμε κάθε τόσο επικλήσεις σε ένα άλλο κόμμα να κάνει κάτι που ούτε το θέλει ούτε το μπορεί. Αυτό, βεβαίως, δε σημαίνει ότι δεν υπάρχουν θέματα ή πεδία στα οποία και πρέπει να επιδιώκουμε και μπορεί να υπάρξει κοινή δράση είτε με δυνάμεις του ΠΑΣΟΚ είτε και με το ΠΑΣΟΚ ως σύνολο.

Τέλος, δεν πρέπει και ούτε μπορούμε, ως κόμμα, να είμαστε συνεχώς σε μια κατάσταση “διαρκούς συνεδρίου”. Είναι σα να είμαστε συνεχώς σε ένα τεστ κοπώσεως. Πολύ περισσότερο που, εμείς, ήδη από το 2003, με το προγραμματικό μας συνέδριο, διαπιστώσαμε ότι έχουν διαμορφωθεί νέες διαχωριστικές γραμμές. Και μάλιστα αναλάβαμε το καθήκον να επεξεργαστούμε προτάσεις, διαρθρωτικές αλλαγές και μεταρρυθμίσεις, που να λειτουργούν, με το εναλλακτικό περιεχόμενό τους, ως πολιτικές διαχωριστικές γραμμές, προς το σύστημα του συναινετικού δικομματισμού. Και ταυτόχρονα να λειτουργούν ως πόλοι ευρύτερων κοινωνικών συσπειρώσεων και να σηματοδοτούν μια εναλλακτική προοπτική. Έχω την αίσθηση ότι ούτε στο επίπεδο του ΣΥΝ ούτε σε εκείνο του ΣΥΡΙΖΑ, κάνουμε όσα θα μπορούσαμε έστω, προς αυτή την κατεύθυνση.

6. Αναφέρθηκες παρεμπιπτόντως και στο θέμα της συνταγματικής αναθεώρησης. Ποια, κατά τη γνώμη σου, πρέπει να είναι η στάση της Αριστεράς προς αυτήν;

Η διαδικασία θα είναι μακρόσυρτη και πρέπει να προετοιμαστούμε ανάλογα.

Η ευθύνη της αναθεώρησης ανήκει στη Βουλή. Αλλά και οι πολίτες πρέπει να έχουν λόγο. Το πρώτο ζήτημα, συνεπώς, είναι η αναθεώρηση να μη γίνει ερήμην της κοινωνίας. Οι πολίτες, τα κοινωνικά κινήματα, οι φορείς της κοινωνίας, να μπορούν να εκφραστούν και να παρέμβουν. Θα μπορούσε, λοιπόν, να αναληφθεί μια ευρεία πρωτοβουλία για μια παράλληλη συντακτική συνέλευση των πολιτών και των κινημάτων. Μια πρωτοβουλία ανοιχτή σε κοινωνικά κινήματα, συνδικαλιστές, μη κυβερνητικές οργανώσεις, οργανώσεις νεολαίας, κινήσεις πολιτών, βουλευτές και αυτοδιοικητικούς, συνταγματολόγους, ανθρώπους του πολιτισμού κ.α.

Μια τέτοια “εθνοσυνέλευση”, υπό τη μορφή ενός ανοιχτού φόρουμ, σε εθνική κλίμακα ή και σε τοπικό επίπεδο, θα μπορούσε να συμβάλλει καταλυτικά στην ενημέρωση των πολιτών για το τι διακυβεύεται,  στην επεξεργασία και την προβολή προτάσεων, στην κινητοποίηση της κοινωνίας και στην άσκηση πιέσεων στη Βουλή και τους βουλευτές, ώστε η ψήφος τους, όποια κι αν είναι, να έχει συνέπειες.